Een van Duitslands grootste worstenfabrikanten, het al eeuwenoude Rügerwalder Mühle, wil het meer over de vegetarische boeg gooien. Immers, ‘worst is de sigaret van de toekomst‘, aldus het bedrijf. Een heel terechte vergelijking die je niet uit die hoek zou verwachten. Natuurlijk, het statement is in de eerste plaats commercieel van aard, maar het is er een die een wel heel heldere blik richting de toekomt bewijst. Hoe realistisch is dit standpunt echter, en in hoeverre is er sprake van aandikking? Of is hier, als we alles op een rijtje zetten, juist sprake van een understatement?

Mijn vriendin is een verstokt roker, wat niet altijd even aangenaam is. Anderzijds, ze eet geen vlees, en dat vind ik veel belangrijker, evenals geen andere dierlijke producten zoals kaas. Vreemd genoeg wordt mijn mening door nog maar weinig mensen gedeeld. Rokers worden steeds weer negatief benaderd, er wordt flauw over gedaan door willekeurige voorbijgangers, en rokers worden echt neergezet als lastpakken die de belastingbetaler veel zorgkosten oplevert. Intussen worden vlees- en kaaseters nog veel te veel met rust gelaten – terwijl hun achterhaalde levensstijl de samenleving – zowel direct als indirect – ook bakken geld kost.

Dat klinkt als een sterk overdreven, eerder polemisch dan serieus, standpunt, maar in wat volgt ga ik een vergelijking maken tussen rokers en mensen die dierlijke producten eten, op het gebied van gezondheid, maatschappelijke kosten, en morele overwegingen. Aan het eind maken we de balans op en kunnen we zien of vleeseten, en bij uitbreiding het nuttigen van dierlijke producten, best meevalt, of misschien nog wel veel erger is dan roken.

Gezondheid

Op het gebied van gezondheid scoort roken slecht, dat is algemeen bekend. Hoe slecht, dat is niet evident uit te drukken. Een ziekte heeft doorgaans immers meerdere oorzaken, en een slechte gewoonte heeft onnoemelijk veel gevolgen. Een benadering is echter te krijgen door enkel te kijken naar zeer veelvoorkomende ziekten, waarvoor een bijna 90% correlatie te vinden is met de slechte gewoonte. Waarbij, als het ware, de gewoonte fungeert als een aan-uit-schakelaar. Deze benadering is niet meer dan een benadering, maar zou in staat moeten zijn een vrij goed idee te geven van de impact van een bepaalde gewoonte.

Voor roken zijn er zo met name twee, die algemeen vrij bekend zijn: longkanker en aandoeningen (verstoppingen, zwellingen, …) aan de luchtwegen. In beide gevallen volgt ~90% van de gevallen uit roken. [1] Het is dus niet onterecht dat in het algemeen de aandoening en de gewoonte met elkaar worden gerelateerd.

Voor het consumeren van dierlijke producten zijn de gevolgen ook vrij groot en in sommige gevallen heel goed bekend. Een van de meest in het oog lopende welvaartsziekten is sowieso het gevolg van consumptie van dierlijke producten: obesitas. Dit wordt meer en meer bekend, waardoor steeds meer dieten vrijwel plantaardig zijn, vaak met spectaculaire gewichtsverliezen tot gevolg. Een andere aandoening wordt ook steeds meer duidelijk: hartaanvallen. Maar welk aandeel van hartaanvallen volgt uit het eten van dierlijke producten? Er zijn immers ook andere invloeden – zoals juist het roken? Er zijn inderdaad verschillende invloeden, zoals ook bij longkanker of aandoeningen aan de luchtwegen. Maar er is maar een enkele factor die vrijwel altijd doorslaggevend is, en fungeert als aan-uit-schakelaar. En dat is de consumptie van dierlijke producten.

Verschillende studies (onder meer beschreven in The China Study) [2] beschreven terminale hartpatienten die regelmatig hartaanvallen hadden en daardoor niet lang meer te leven zouden hebben, en die de keuze werd gegeven geheel af te stappen van dierlijke producten. Vrijwel allemaal volgden vervolgens het plantaardig dieet. Zij die het dieet volgden, hadden sindsdien nooit (!) meer hartaanvallen – zij die het niet wilden volgen bleven lasthebben: dit zou liggen aan het feit dat je hart dichtslibt vanwege dierlijke vetten en niet vanwege plantaardige. Dit soort studies toont een 100%-relatie tussen consumptie van dierlijke producten en hartaanvallen: dat is een nog duidelijkere overeenkomst dan tussen roken en longkanker!

Een andere ziekte waarvan onder meer in The China Study een erg sterke relatie werd gevonden – een relatie die een stuk minder voor de hand ligt – is die tussen borstkanker en dierlijke producten. Het blijkt dat (genormaliseerd naar levensverwachting) in regio’s waar vooral plantaardige producten worden geconsumeerd, de gevallen van borstkanker uiterst beperkt zijn. De gevallen nemen lineair toe naarmate er meer dierlijke producten werden gegeten. Volgens The China Study zou dit liggen aan consumptie van dierlijke eiwitten, die kankercellen aan het werk zetten – zulke relaties werden namelijk ook gevonden voor andere kankers. Deze visie is bekritiseerd. Maar hoewel het kan zijn dat een andere stof in dierlijke producten verantwoordelijk blijkt: de relatie staat als een huis en is zeer uitgesproken.

Dit zijn enkele van de meestvoorkomende westerse ziekten, die vrijwel altijd het gevolg zijn van ofwel roken ofwel consumptie van dierlijke producten. Om na te gaan welke het meest invloed heeft op onze maatschappij, hebben we objectiverende parameters nodig. We kunnen puur naar het voorkomen kijken, maar dan miskennen we verschil in zwaarte van een ziekte. Objectiever lijkt daarom te kijken naar twee parameters: het sterftecijfer, en de kosten voor de maatschappij. [5]

Het sterftecijfer voor roken: longkanker grijpt jaarlijks [8000] 60 sterftes/100.000 mensen, en is goed voor ongeveer een kwart van alle sterftes door kanker. Voor aandoeningen aan de luchtwegen geldt een cijfer van 40/100.000. Dit maakt een totaal van 100 per 100.000 mensen die per jaar sterven door aandoeningen die direct te linken zijn aan roken.

Voor dierlijke producten ‘scoort’ borstkanker [10.500] 20-25/100.000 vrouwen (dus de helft als we mannen meetellen; zie The China Study). Het sterftecijfer door [15.000] hartfalen wordt geschat op 40/100.000, door coronaire hartziekten eenzelfde cijfer. Dit komt op 90-95 per 100.000 mensen die per jaar sterven door aandoeningen die direct te linken zijn aan roken. Dat komt wel heel dicht in de buurt van elkaar! Heeft de Duitse worstenfabrikant dan gelijk, en wordt vleeseten inderdaad het nieuwe roken?

Maatschappelijke kosten

De zorgkosten zijn voor niet-rokers de belangrijkste motivatie om rokers met de vinger te wijzen. ‘Wat denkt die roker wel, op mijn kosten in het ziekenhuis? Met ziekteverlof?’ Het is niet zelden onbelangrijk ook naar jezelf te kijken, zo blijkt. [6]

De kosten
van zorg voor longkanker bedragen iets van een  400 miljoen euro per jaar, die voor aandoendingen aan de luchtwegen 415 miljoen. Goed voor een totaal voor roken van iets boven de 800 miljoen. Dat is een flink bedrag.

Hoe zit met de twee aandoeningen die direct gerelateerd kunnen worden aan consumptie van dierlijke producten? Kosten
van de zorg voor borstkanker 696 miljoen euro, voor hartfalen 940 miljoen euro. Dit geeft voor vleeseten een balans van boven 1.6 miljard.

Kortom: de maatschappelijke kosten vanwege de gezondheidsproblemen direct volgend uit consumptie van dierlijke producten is zeker tweemaal zo hoog als die van roken op basis van deze benadering. U had het over ‘vuile rokers’?

Een andere maatschappelijke kost volgt uit subsidies, en er zijn aan de andere kant ook maatschappelijke inkomsten, vanuit accijnzen. Terwijl de vlees-industrie een van de meest hevig gesubsidieerde industrieen is binnen Europa (zie hier bvb wat Nederland alleen al in 1 jaar ontvangt: 600 miljoen euro kost het de belastingbetaler per jaar), levert de verkoop van sigaretten
juist erg veel op ten gevolge van gigantische accijnzen: in de orde van 2.6 miljard.

De consumptie van vlees zelf in ons land levert uiteraard ook op aan de gemeenschap: 300-350 miljoen. Over kaas is dat nog eens 75 miljoen, voor melk 34 miljoen, voor eieren 14 miljoen, … [3] maar het moge duidelijk zijn: dit haalt het niet bij de inkomsten vanwege sigaretten. Dat zelfs maar de subsidie voor de veesector er op deze manier wordt terugverdiend is twijfelachtig. [4]

Ethische bezwaren

Na deze meer objectieve parameters kan ik het toch ook niet laten de ethische kanten aan te stippen. Moreel lijkt me erg weinig mis met roken: je doet me je eigen lichaam
wat je vindt dat je moet. Het is zaak te zorgen dat je je omgeving niet
te veel beschadigt, maar dat is in de huidige tijd met veel
sensibilisering gelukkig steeds meer het geval. De kwestie wordt
hier helaas wel erg heikel voor vleeseters, die levende dieren
mishandelen en vermoorden voor hun luxe-product. Ethisch is dat op geen enkele manier te verantwoorden. Waarbij de roker vooral zijn eigen lichaam vermassacreert, doet de vleeseter dat met het lichaam van een ander.

Ook de invloed van sigaretten op het
klimaat is minimaal. Ik kan er geen studie over terugvinden, maar misschien zegt juist dat al genoeg. Het
lijkt me hoe dan ook erg onredelijk te beweren dat het laten groeien en dan opbranden van planten, een bijzonder grote impact heeft op het klimaat.

De
invloed van vleesconsumptie op het klimaat is echter rampzalig: van de Verenigde Naties, tot verschillende hoge instanties
van de Verenigde Staten, verschijnen studies die de vleesconsumptie als
zeer problematisch voor het klimaat aanduiden. Regenwouden verdwijnen om plaats
te maken voor veevoeder, er is een gigantisch mest-overschot en de
bio-industrie is zo ongeveer de grootste uitstoter van broeikasgassen. Meer dicht bij de deur is het vooral de bio-industrie die het bodemwater in Belgie zijn slechte kwaliteit ontleent.

Conclusie

Ik heb dierlijke producten en sigaretten willen vergelijken. Ik besef dat de vergelijking hier nog redelijk ruw is, maar het is ook niet meer bedoeld dan als ruwe schets. De schaal van een en ander is echter wel duidelijk, en sigaretten scoren niet fundamenteel slechter dan vlees: op enkele punten zelfs significant beter. ‘Rook liever dan dat je vlees eet’, zei ik al in het begin. (Nota bene: zelfs voor lichaamsgeur is vleeseten een slecht plan… zelfs op dat punt wint vleeseten nog niet van roken.)

Iets wat zeker zou helpen, is het heffen van zwaardere belasting op vlees, en accijnzen – niet onterecht, gezien de zware last op de gezondheidszorg en het milieu. Dit zal zorgen dat de economische balans een stuk positiever is, en bovendien een demotiverende werking hebben op de consumptie ervan. Het hele bestaan van de subsidies voor de veessector is helemaal een raar verhaal: we geven producenten van sigaretten toch ook geen geld?…

Rügerwalder Mühle heeft gelijk: vleeseter wordt het nieuwe roken. Het
sterftecijfer van de twee is al even dramatisch, de maatschappelijke
kosten van dierlijke producten vliegen echter toch vooral eenzijdig de lucht in. (Laat ons over het ethische
nog maar zwijgen.) Zo bezien is het nogal een wonder dat vleeseters nog altijd
niet met de vinger worden nagewezen…

______________________________

[1] Bemerk dat ik vaak Nederlandse bronnen aanhaal, die een stuk makkelijker te raadplegen zijn en uitgebreider dan Belgische – dat heeft bijvoorbeeld ook de Vlaamse Liga tegen Kanker en de KULeuven gemerkt, die eveneens Nederlandse studies gebruikt om kosten voor de samenleving te bepalen. Omdat gewoonten en genen niet zoveel verschillen, zou de sterftegraad globaal geen groot verschil moeten maken, terwijl de kosten waarschijnlijk vooral herschaald moeten worden, en blijven de relatieve kosten gelijkaardig.

[2] The China Study is een populariserende review van wetenschappelijke studies die de auteur, maar ook andere groepen hebben uitgevoerd rond de gezondheid van dierlijke producten. 

[3] Steeds uitgaande van 6% belasting, voor eieren van een prijs van 22 cent per ei.

[4] Belgie zal ook wel wat verdienen aan de export van deze producten, maar het gaat nu over consumptie en de impact op de gemeenschap daarvan.

[5] Dit doe ik niet vanwege het populaire ‘shaming’, maar enkel om te
vergelijken welke gewoonte de samenleving het meest kost, en
uiteindelijk of de eenzijdige kritiek op de gezondheidsrisico’s van
roken terecht is. Het is dus zeker niet de bedoeling mensen aan te vallen die
een van de ziektes hebben.

[6] De bedragen die ik noem zijn die voor kosten voor Nederland, simpelweg
omdat ik die voor Belgie niet terugvind (zie ook [1]). Omdat we qua
levensstijl relatief op een lijn zitten en genetisch best verwant, is
vooral een herschaling te verwachten, terwijl de kosten relatief
hetzelfde zullen zijn.