Op woensdag 26 oktober kwam onze feministische leesgroep, Femina Libera, voor de eerste keer samen. Het was een zeer gevarieerde groep literatuurliefhebbers van jonge feministen in spe tot ook oudere en meer doorwinterde feministen, wat leidde tot zeer boeiende gesprekken. We bespraken twee werken van de Nigeriaanse schrijfster Chimamanda Ngozi Adichie: haar veelbesproken essay We moeten allemaal feminist zijn en haar aangrijpende verhalenbundel Het ding om je hals.

Omdat het de eerste sessie was, hebben we eerst een discussie gehouden over wat feminisme nu eigenlijk inhoudt voor ieder van ons, want feminisme is iets heel persoonlijk. Het ene feminisme is niet het andere feminisme, desondanks mogen we ook niet vergeten dat we uiteindelijk allemaal voor gelijkheid strijden. Daarom is de titel van Adichie haar essay ook zo toepasselijk. We moeten allemaal feminist zijn gaat over hoe we desondanks verschillende visies en ervaringen toch samen de wereld ten goede kunnen veranderen. Een voorbeeld dat we bespraken was het verschil in feminisme van Beyoncé tegenover dat van Adichie zelf en hoe de media hierover berichtte. De kranten deden alsof er een heus “catfight” tussen de twee was ontstaan, terwijl de deelnemers van de leesgroep gewoon twee vrouwen zagen die feminisme op een andere manier beleefden. Het hele incident, als je het zo al kan noemen, zegde meer over de kranten zelf en hun beeld van vrouwen dan over Adichie of Beyoncé’s feminisme.

Toch willen we van Femina Libera zeker geen slachtoffergroep maken, we willen constructief zijn. De ambitie van deze avond en alle daaropvolgende avonden is dan ook om de overheersende cultuur, waarin vrouwen en mannen nog steeds niet gelijkwaardig zijn, te veranderen. Net zoals Adichie dat tracht te doen met haar essay We moeten allemaal feminist zijn, hierin schrijft ze: “Mensen worden niet gevormd door cultuur. Cultuur wordt gevormd door mensen. Als het waar is dat het niet in onze cultuur ligt dat vrouwen volledig mens zijn, dan moeten we dat tot onze cultuur maken.” Dat is de opzet van Femina Libera.

Intersectionaliteit

Femina Libera staat voor inclusiviteit en intersectionaliteit. Dit betekent dat de leesgroep inherent tegen elke vorm van discriminatie is, niet enkel en alleen die op basis van gender. Nog een reden waarom de keuze voor Adichie haar werk zo voor de hand liggend was, want Adichie is afkomstig van Nigeria en haar verhalen spelen zich ook vaak af binnen deze Nigeriaanse cultuur. Is dat een probleem voor blanke lezers? Moet je dat werk dan anders lezen omdat je de cultuur niet kent? Dit waren een aantal vragen die in de groep werden gegooid. De antwoorden hierop waren heel eensgezind, wanneer je leest moet je jezelf open stellen voor andere perspectieven en dat is bij Adichie’s werk niet anders. Ze schrijft misschien over een cultuur die veel verschilt van de onze, maar toch blijven de verhalen zeer herkenbaar.

We moeten allemaal feminist zijn

In haar essay, We moeten allemaal feminist zijn, beschrijft Adichie zichzelf grappend als een “Gelukkige Afrikaanse Feministe Die Mannen Niet Haat En Die Graag Lipgloss Opdoet En Hoge Hakken Draagt Voor Zichzelf En Niet Voor Mannen.” Ze voelt aan dat feminist-zijn als iets heel negatiefs wordt beschouwd door haar omgeving. Ze wilt aantonen dat dit een heel enge en foute definitie is van feminisme. Adichie wilt met dit essay een zo breed mogelijk publiek aanspreken, daarom verwijst ze niet naar klassieke feministische theorie, maar naar alledaagse voorbeelden waar iedereen zich in kan vinden.

We deelden onze ervaringen over de verstikkende genderrollen en de vaak onmogelijke verwachtingen die daar aan vasthangen. We hoorden bij zowel vrouwen alsook mannen heel verschillende, maar toch ook overeenstemmende verhalen. We kwamen tot de conclusie dat iedereen er baat bij heeft om die beperkende genderrollen open te trekken. Adichie verwoordt dit mooi in haar essay:

 Het probleem van gender is dat het voorschrijft hoe dat we móeten zijn in plaats van in te zien hoe we zijn. Stelt u zich eens voor hoeveel gelukkiger we zouden zijn, hoeveel vrijer om ons ware zelf te zijn, als we niet zo gebukt gingen onder wat gender van ons verwacht. 

Dit merkten we bij zowel vrouwen als mannen. Een van de vrouwelijke deelnemers bijvoorbeeld was recent gestopt met make-up te dragen en kreeg van de mensen rondom haar steeds de vraag of ze zich wel goed voelde, want ze zag er een beetje pips uit. Aan de andere kant zijn er ook wel mannen die af en toe een imperfectie op hun gezicht zouden willen verbergen met make-up zonder het gevoel te hebben dat ze daardoor minder man zijn. Een vrouw die geen make-up wil dragen, moet evenzeer kunnen als een man die misschien eens graag een rode lip zou willen uitproberen.

Het ding om je hals

Na een zeer interessante, maar vrij lange introductie waren we eindelijk bij Adichie’s intrigerende verhalenbundel beland. Het ding om je hals raakt vele thema’s aan zoals familie en relaties, Afrika vs. het Westen, genderrollen, …

Het titelverhaal gaat over een jonge vrouw die haar geboorteland Nigeria achterlaat en naar de Verenigde Staten verhuist. Daar aangekomen voelt ze de eenzaamheid aan als een strop rond haar hals. Wanneer ze een relatie begint met een blanke man voelt ze het ding om haar hals losser worden. Toch stuit het jonge koppel op problemen. Adichie maakt in dit verhaal gebruik van een verteller in de tweede persoon enkelvoud, wat redelijk ongebruikelijk is. In de groep vroegen we ons af waarom Adichie voor deze vertelvorm zou hebben gekozen. Veel lezers voelden zich extra aangesproken door deze manier van vertellen. De verteller stelt de lezer als het ware aansprakelijk. Je wordt als buitenstaander voor dezelfde keuze gezet als de protagonist. Je krijgt de vraag: wat zou jij doen? Het open einde van het verhaal laat ook de keuze aan de lezer. Het hoofdpersonage keert terug naar Nigeria, haar vriend vraagt of ze zal terugkomen. Ze vertrekt zonder een antwoord te geven. De groep was verdeeld over hoe het einde te interpreteren. Het open einde kan zeer cynisch of net heel hoopvol opgevat worden.

Zelf actie ondernemen

De vraag is natuurlijk hoe pakken we dit aan, en kunnen we daar überhaupt iets aan doen als individu of als leesgroep? Allereerst moet je zorgen dat je zo inclusief mogelijk bent. Wees bewust dat iedereen een andere realiteit heeft en probeer ook dat bewustzijn te verspreiden. Luister naar elkaar en sta op voor elkaars perspectief zonder je individualiteit te verliezen. Of laat de wereld weten dat je vanavond op een feministische leesgroep was. Een veelbelovend begin. 

Oona Penne (stagiaire UAntwerpen – Theater-, film- en literatuurwetenschappen)