Europa, een fort of een veilige haven?

Wat kunnen we doen?

Marcel De Prins

10 03 2020

Trieste verjaardagen

De recente crisis aan de Turks-Griekse grens herinnert ons aan trieste verjaardagen.

Op 15 maart 2020 zal het tiende jaar van de oorlog in Syrië aanvatten en op 18 maart het derde jaar van de militaire bezetting door Turkije van het Koerdische Afrin in Noord-West Syrië. Ondertussen is Turkije, na de terugtrekking van de Amerikaanse troepen begin oktober 2019, Noord-Syrië binnengevallen om de grens met Turkije in te richten als een ‘veiligheidszone’ of bufferzone tegen de zogenaamde Koerdische terroristen verwant aan de PKK.

President Assad heeft met de hulp van zijn bondgenoten Rusland, Iran en milities van Hezbollah weer controle over bijna heel Syrië. Op dit ogenblik wordt de eindstrijd gevoerd tegen de overgebleven rebellen in de provincie Idlib. Daarbij vielen ook Turkse militairen, die er observatieposten bemannen ingevolge vroegere akkoorden. Hoe lang zal het akkoord, gesloten op 5 maart tussen de presidenten Poetin en Erdogan, over een staakt-het-vuren voor de Syrische provincie Idlib standhouden?

Opnieuw is de burgerbevolking het grootste slachtoffer. Tussen de rebellen zitten er wel wrede gewapende jihadistische milities. Maar moeten, om die te ontwapenen, ook hospitalen, scholen, kindercrèches, markten, bakkerijen, kampen van ontheemden gebombardeerd worden? Ook loopt nog steeds de campagne, die hulpverleners zoals de Witte Helmen die met risico voor eigen leven mensen redden, verdacht maakt van samen te werken met terroristen.

Een miljoen mensen, onder wie een groot deel voor de zoveelste keer, is op de vlucht geslagen en zit geprangd tussen de Turkse grensbewakers en de troepen van Assad en zijn bondgenoten. Zij moeten vaak kamperen in open lucht. Er zijn al kinderen gestorven van de vrieskou.

Het burgerprotest in Syrië voor menselijke waardigheid en democratie is een plaatselijke ‘wereldoorlog’ geworden met een complex machtsspel van nationale, regionale en internationale actoren en belangen.

De helft van de bevolking is ontheemd of op de vlucht. Het land ligt grotendeels in puin en is gebombardeerd tot een land met het grootste deel van de bevolking dat in armoede en miserie moet leven.

De oorlog in Syrië wordt door de Verenigde Naties de grootste humanitaire ramp genoemd sinds de tweede wereldoorlog.

Op internationaal vlak geraken de besprekingen in het kader van de Verenigde Naties voor een politieke oplossing niet van de grond. Nog veel schrijnender dan de aanslepende rondjes in ons land om aan tafel te gaan voor de vorming van een federale regering, én dodelijker!

Vluchtelingen, geopolitieke speelbal

Onder druk van de moeilijke economische situatie in Turkije groeit het ongenoegen van de Turken over de aanwezigheid van de grote aantallen Syrische vluchtelingen (3,7 miljoen, drie keer meer dan in alle Europese landen samen). President Erdogan houdt de grenzen met Syrië potdicht en heeft verklaard de vluchtelingen niet meer tegen te houden die willen vertrekken naar Europa. Daarmee zet Erdogan de deal die de Europese Unie sloot met Turkije in 2016 op het spel. Hij wil meer geld loskrijgen voor de opvang van vluchtelingen in zijn land en voor de bewapening van zijn troepen in Syrië. En om niet gehouden beloftes zoals de afgeschafte visumplicht, de opwaardering van de douane-unie van Turkije met de EU af te dwingen.

Tienduizenden mensen, onder wie niet alleen Syriërs maar ook Afghanen, Irakezen, Pakistanen, Bengalen, Afrikanen uit verschillende landen, zijn naar de Griekse grens getrokken. Ook gezinnen met kinderen. Ze zouden zelfs aangevoerd worden met bussen vanuit Constantinopel. Opnieuw staken vluchtelingen in wankele bootjes de Egeïsche zee over. Over land blijven ze ook na het akkoord van 5 maart proberen Griekenland te bereiken, om dan vast te zitten in niemandsland.

In strijd met wetten en conventies door de EU onderschreven besloot Griekenland om voor een maand zijn grenzen te sluiten voor vluchtelingen. Het zet zelfs wapens in om vluchtelingen af te schrikken en terug te drijven. We konden op Youtube zien hoe bootjes terug in zee gestuurd worden of hoe Griekse kustwachters vluchtelingen sloegen of hun bootjes probeerden tot zinken te brengen. Ook op de Griekse eilanden stijgt het verzet tegen nog meer vluchtelingen. De opvangkampen op de Griekse eilanden zijn nu al overvol en de leefomstandigheden mensonterend. Aanvankelijke solidariteit slaat om in een anti-migranten stemming en harde acties.

Griekenland is ons schild

Dinsdag 3 maart trokken de voorzitter van de Europese Raad, onze vroegere premier Charles Michel, en de voorzitster van de Europese Commissie van de Europese Commissie, Ursula Von der Leyen, naar Griekenland om er hun solidariteit met de Griekse regering tot uiting te brengen. Ze hebben er hun steun uitgesproken voor de Griekse inspanningen om de Europese buitengrenzen te beschermen en de migranten uit Turkije tegen te houden. ‘Griekenland is ons schild’ zei de Commissievoorzitster. Frontex (het Europese grens- en kustbewakingsagentschap) zal versterkt worden.

Woensdag 4 maart hield de EU een buitengewone “Migration and Home Affairs” vergadering over de situatie aan de Griekse en Bulgaarse grens met Turkije. De verantwoordelijke ministers van de 27 EU lidstaten kwamen samen om maatregelen te bediscussiëren inzake ‘de bescherming van de buitengrenzen’ van de Europese Unie. De EU is wel de grootste donor voor humanitaire hulp aan Syrië, en ook België verhoogde onlangs zijn inspanningen. Maar het budget dat de EU besteedt aan het beschermen van zijn grenzen zal nog groter worden dan het budget voor het beschermen van mensen in nood. Europa wordt nog meer een versterkt fort dan een veilige haven.

België stuurt eerstdaags familietenten, veldbedden en winterdekens naar de Griekse civiele bescherming, maar hoe raken die tijdig aan de overkant bij de vluchtelingen die ze nodig hebben?

De rechtstreekse ontmoeting op 9 maart van Erdogan met de Europese leiders (Michel, Von der Leyen  leidde nog niet tot een oplossing. De Turkse Minister voor Buitenlandse Zaken van Turkije en de Hoge Vertegenwoordiger voor het Buitenlands Beleid van de EU zullen verder praten over de toepassing van de deal van 2016 tussen de EU en Turkije. Erdogan beloofde nog niet om geen migranten meer te sturen naar de Griekse grens.

Wat kunnen wij doen?

Vluchtelingen- en ontwikkelingsorganisaties trokken reeds verschillende keren, weliswaar in gespreide slagorde, aan de alarmbel.

Vluchtelingenwerk Vlaanderen en 11.11.11 eisten op woensdag 3 maart dat België zijn verantwoordelijkheid opneemt en Europa tot de orde roept. Dezelfde namiddag was er een protestactie in de Wetstraat in Brussel aan het gebouw van de Europese Raad, georganiseerd door 22 vooral Franstalige ngo’s en actiegroepen. Op 4 maart vroegen een tiental middenveldorganisaties in België een krachtige, adequate en dringende reactie van de EU. Niet repressie maar een volwaardig migratiebeleid is het antwoord. Op 9 maart herhaalde 11.11.11 zijn kritiek op een steeds hardvochtiger migratiebeleid. ‘Dit is geen migratiecrisis maar een crisis van migratiemanagement en bovenal een solidariteitscrisis.’ Er is nood aan een echt migratiebeleid vanuit een mensenrechtenkader.

Ondanks verschillende accenten komen steeds weer dezelfde eisen naar voren: respect voor het internationaal recht en de conventie van Genève met het recht om asiel aan te vragen, legale en veilige toegangswegen (waaronder hervestiging) voor mensen op de vlucht die bescherming zoeken, grotere steun aan vluchtelingen in de Syrische buurlanden, een rechtvaardige spreiding van vluchtelingen over de landen van Europa, het recht op een menswaardige opvang, veilige toegang en grotere humanitaire hulp aan de bedreigde burgerbevolking in Syrië en meer gecoördineerde actie voor een politieke oplossing.

Als plaatselijk medewerker van de Onthaalgroep Vluchtelingen Herent en de Syrië Werkgroep zeg ik op al deze verklaringen: “Mooi zo. Dank jullie wel. We staan achter jullie. Doe zo voort. Betrek ook de vredesbewegingen en de vakbonden. Informeer ons tijdig en doe op ons beroep waar mogelijk.” Maar ik weet ook dat het werk in de luwte het belangrijkste blijft: humanitaire hulp ter plaatse, geduldig diplomatiek werk en lobbying om een politieke oplossing te krijgen, menselijke ontmoeting met, opvang van, en steun aan asielzoekers en vluchtelingen, en niet in het minst informatie- en sensibilisering hier.

Als plaatselijke groepen kunnen wij werken aan een draagvlak en gastvrij onthaal voor vluchtelingen en we kunnen onze gemeenten stimuleren om mee te werken aan hervestiging. Dat wordt er niet gemakkelijker op als nationaal en Europees de politiek verkilt. De desinformatie en haatcampagnes van rechtse politieke partijen hebben hun effect op de ingesteldheid van de burgers. We horen bij vluchtelingen hier de moedeloosheid en knagende onzekerheid over tergend lange en bureaucratische procedures en het vaak vergeefs zoeken naar woonst en werk, de vrees voor toenemend racisme, de argwaan of de angst voor gedwongen en onveilige terugkeer. Maar parochies en burgerinitiatieven met steun van lokale overheden blijven doorzetten, soms met de moed der wanhoop. Duitse en ook Nederlandse steden en gemeenten geven ons het voorbeeld om een veilige haven te bieden.

Wij blijven hopen dat eindelijk de barbaarse oorlog in Syrië (en elders in de wereld) stopt en dat het internationaal recht gerespecteerd wordt dat burgers op de vlucht beschermt. Daarvoor rekenen wij op de vluchtelingenorganisaties, ontwikkelingsorganisaties vredesbewegingen en vakbonden met hun internationale netwerken om de druk op het beleid van ons land, de EU en de Verenigde Naties te versterken. Opdat 15 en 18 maart niet langer verjaardagen zijn van oorlog en miskenning van mensenrechten, maar ooit feesten van vrede en gastvrijheid.

Dit artikel verscheen in een eigen redactie op de website van Mo op 11 maart 2020.