Davutoglu zal in ieder geval geen meerderheidsregering van zijn
Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) kunnen vormen.
Daartoe ontbreekt het de AKP aan zetels. Een coalitie ligt dus voor
de hand.

De Republikeinse Volkspartij (CHP) en de Democratische Volkspartij
(HDP) hebben al aangegeven niets te voelen voor een coalitie met de
AKP. HDP-leider Selahattin Demirtas benadrukte dat gisteravond
tijdens een toespraak.

Zeg nooit ‘nooit’ in de politiek. In de jaren negentig zei Tansu
Ciller dat ze nooit een coalitie met Necmettin Erbakan aan zou gaan,
maar dat is precies wat ze kort daarop deed. Ervan uitgaande dat er
op korte termijn nieuwe verkiezingen kunnen volgen is het voor
politici nu echter riskant om op uitspraken terug te komen.

MHP

Laten we er hoe dan ook vanuit gaan dat de Partij van Nationale
Beweging (MHP) de enige potentiële coalitiepartner is voor de AKP.
Daar wordt op dit moment ook door vrijwel iedereen vanuit gegaan.

MHP-vicevoorzitter Oktay Vural wilde na het bekend worden van de
verkiezingsuitslag geen uitspraak doen over een coalitie met de AKP,
maar sloot die mogelijkheid ook niet uit. In ieder geval zal het een
lastig onderhandelingsproces worden.

MHP-leider Devlet Bahceli heeft herhaaldelijk gezegd tegen een
presidentieel systeem te zijn. Het is echter mogelijk dat het tot een
coalitieovereenkomst komt zonder een presidentieel systeem. President
Erdogan zal op die manier zout in de wonden gewreven krijgen, dus zal
hij daar niet zomaar toe bereid zijn.

Dat laatste leidt tot de vraag hoe Erdogans positie binnen de AKP
erbij staat. Het is goed denkbaar dat partijgenoten hem
verantwoordelijk houden voor de tegenslag die de partij gisteren te
verduren kreeg. Daardoor kan zijn absolute leiderschap onder vuur
komen te liggen en is het mogelijk dat hij tot concessies wordt
gedwongen die een coalitie met de MHP mogelijk maken.

Een andere punt waarom Bahceli er volgens analisten niet voor zou
voelen om in zee te gaan met de AKP is de corruptie daarbinnen, zoals
die eind 2013 aan het licht kwam. Daar zou Bahceli zich niet mee
willen associëren.

Daarnaast zal de MHP bezwaar maken tegen het Koerdische vredesproces
dat de AKP begon, al is het de vraag of daar onder de nieuw
omstandigheden nog veel fiducie in zal bestaan.

Blijken de bezwaren binnen de MHP onoverkomelijk voor een coalitie
dan bestaat nog de mogelijkheid dat die partij een
minderheidsregering van de AKP beperkt gaat steunen.

Maar of de MHP een coalitie aangaat met de AKP, of een
minderheidsregering van die partij steunt, een erg stabiele situatie
zal het waarschijnlijk niet opleveren. De bewegingsvrijheid van de
AKP die jaren gewend was op eigen houtje te beslissen wordt dan erg
beperkt, waardoor er weinig voor nodig is om een crisis op gang te
brengen, gevolgd door nieuwe verkiezingen.

CHP-MHP-HDP-coalitie

De CHP, MHP en HDP hebben samen een meerderheid en kunnen dus in
principe ook een coalitie vormen. De oppositiepartijen hebben deze
mogelijkheid weliswaar eensgezind uitgesloten, maar het blijft een
theoretische optie. De drang om te regeren mag nu eenmaal niet
onderschat worden.

In dat geval kan een nieuw voorstel over een grondwet tijdens een
referendum aan de bevolking worden voorgelegd. Uiteraard een grondwet
zonder presidentieel systeem, maar wel met een lagere kiesdrempel en
andere zaken waar de AKP niet blij van wordt.

Dat laatste kan een pluspunt opleveren, maar toch zou het een domme
stap zijn. Een regering van CHP, MHP en HDP zou geconfronteerd worden
met de nalatenschap van drie regeringsperioden van de AKP. Daarin
werd weliswaar volop geprofiteerd van de voordelige internationale
economische situatie voor opkomende economieën, maar ook nagelaten
om een gedegen structuur op te bouwen die beschermt tegen schokken
als een einde komt aan een voorspoedige periode. Andere opkomende
economieën gingen deden dat wel en kwamen daardoor niet te boek te
staan als meest kwetsbaar onder de ‘fragile five’ zoals Turkije.

Een CHP-MHP-HDP-coalitie kan alsnog werk maken van een gezondere
basis voor de Turkse economie, maar middelen in dit verband, zoals de
ontwikkeling van innovatie, beter onderwijs en hoogwaardige
exportproducten, werpen pas op langere termijn vruchten af. Zoveel
tijd hebben de huidige oppositiepartijen niet, want ondertussen zal
de groei van de economie voorlopig terug blijven lopen.

Bovendien is het de vraag of een dergelijke coalitie een erg lang
leven beschoren is, want de verschillen tussen de drie partijen zijn
groot, vooral tussen MHP en HDP. Selahattin Demirtas, de leider van
laatstgenoemde partij, zei weliswaar dat het Koerdische vredesproces
ook in samenwerking met de MHP door kan gaan, maar of daar in de
praktijk veel van terecht komt is moet nog blijken. Te meer omdat de
haat over en weer tussen de achterbannen van beide partijen niet
onderschat mag worden.

Arinc

Loopt een CHP-MHP-HDP-coalitie op de klippen dan zal de AKP
klaarstaan om politieke munt te slaan uit de economische teruggang.
Dit verklaart waarom vicepremier Bülent Arinc van de AKP de
oppositiepartijen vandaag uitdaagde om samen een coalitie te vormen.
Hij begrijpt dat die situatie de AKP geen windeieren zal leggen.

De oppositiepartijen doen er verstandig aan om niet in die val te
lopen. Het zou vanuit hun perspectief verstandiger zijn om de AKP
geen andere keuze te laten dan een minderheidsregering te vormen, die
gedeeltelijk wordt gesteund door de MHP.

De AKP zal namelijk ook niet in staat zijn om de haperende economie
op korte termijn vlot te trekken. In de eerste plaats omdat de
oorzaken daarvan van internationale aard zijn. Daarnaast omdat de AKP
evenmin voor hervormingen kan zorgen die op korte termijn in veel
herstel resulteren.

Zorgen over de economie hadden een belangrijk aandeel in de tegenslag
die de AKP gisteren voor de kiezen kreeg. Regeert de AKP verder in
een zwakke minderheidssituatie waarin ze haar opstelling niet
aanmerkelijk aanpast, dan is de kans groot dat zij haar graf nog
dieper graaft dan ze de afgelopen maanden al deed. Dat kan een
minderheidsregering eenvoudig naar een crisis voeren.

Als de electorale steun voor de AKP verder in verval raakt ontstaat
dan vervolgens een meer geschikt moment voor de oppositie om na
volgende verkiezingen om toe te slaan. Met nog altijd meer dan
veertig procent stemmen voor de AKP is het daar nu te vroeg voor.

Een minderheidsregering van de AKP geeft de oppositie bovendien de
mogelijkheid om vertrouwen op te bouwen binnen de internationale
markten. Met een AKP die vertrouwen verliest bij buitenlandse
investeerders door de afbraak van de rechtstaat ligt daar een gouden
kans.

Buitenland

De internationale markten hoopten dat de AKP genoeg zetels overhield
om zelfstandig een nieuwe regering te vormen. Het liep zoals bekend
anders. Het vooruitzicht op een instabiele coalitie deed de lira
vandaag fors waarde verliezen en de beurs in Istanbul dalen (de
producent van waterkanonnen [TOMA’s] werd daar overigens
bovengemiddeld door getroffen).

Als het huidige autocratische en antiwesterse beleid voortzetting had
gevonden zoals het de laatste tijd ging, hadden lira en beurs
binnenkort echter ook extra op hun donder gekregen. Daar viel in
vrijwel geen enkele scenario aan te ontkomen.

In het buitenland werd dan gevreesd voor een coalitie, maar
tegelijkertijd werd daar gehoopt op een beperkte verzwakking van de
AKP naar aanleiding van de verkiezingen. Aan dat laatste werd de
verwachting gekoppeld dat een terugkeer naar het beleid uit de
beginjaren van de AKP, waarin hervormingen, democratisering en goede
betrekkingen met de EU centraal stonden, dan onvermijdelijk zou
worden.

Nu de AKP een dreun heeft gekregen is de kans echter groot dat de
noodzaak tot dat laatste alsnog onder ogen zal worden gezien binnen
de partij. Een terugschakeling naar de eerdere lijn (wellicht onder
leiding van oud-president Abdullah Gül) zou de economie en de
mensenrechten in Turkije, alsmede de internationale positie van het
land, ten goede komen en de AKP de beste uitgangspositie bieden om
zich tegen de nieuwe situatie te verweren.

Dat dit zich lastig laat combineren met de autocratische mentaliteit
die zich de laatste jaren bij Erdogan heeft ontwikkeld, is een punt.
Maar dat zijn positie ter discussie komt te staan binnen de partij is
zoals gesteld echter niet uitgesloten.

Er werd vooraf verwacht dat de verkiezingsuitslag alleen maar tot
nieuwe vragen zou leiden. Niet ten onrechte, want vragen zijn er
vandaag volop. Vooralsnog bestaat het enige houvast uit de wet dat er
binnen 45 dagen een nieuwe regering moet zijn. Lukt dat niet dan
zullen de Turken waarschijnlijk in oktober opnieuw naar de stembus
gaan.

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een
politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)