Grenzen aan een inclusief ideaal?
De kranten staan recentelijk bol van de verhalen over Roma. Beschrijvingen van schrijnende humanitaire toestanden worden afgewisseld met opvallende uitspraken door politici. De standpunten lopen in deze groeiende polemiek ver uiteen, maar over dit ene lijken we het wel eens: dat de snel toenemende aanwezigheid van Roma in onze steden problemen met zich meebrengt, en dat een oplossing zich opdringt. De draagkracht van onze sociale zekerheid bereikt haar limiet en maakt de situatie op termijn onbeheersbaar. Huisjesmelkerij, discriminatie, illegale arbeidscircuits, misbruik van vrouwen en andere vormen van criminaliteit dienen aan de kaak te worden gesteld. De aanpak van die wanpraktijken behoeft weinig argumentatie, maar het zou onjuist zijn om te denken dat deze fenomenen samenvallen met ‘de Roma’. Ook mensen met een andere origine kunnen hier als dader dan wel slachtoffer mee in verband gebracht worden. Bovendien gaat dit alles slechts op voor een beperkt deel van de Roma. Er lijkt dus meer aan de hand. Dat laatste blijkt uit de manier waarop beleidsvoerders zich in bochten wringen om hun ideeën onder woorden te brengen. De pogingen om zich te verbergen achter een inclusief ideaal lopen om één of andere reden spaak, als men in de probleemschets telkens op de Roma uitkomt. Waar de stad Gent in haar recente beleidsnota nog voorzichtig spreekt over een ‘uitdrukkelijke maar niet-exclusieve gerichtheid’, stelt de nota van minister Bourgeois in de titel wel heel ironisch dat het gaat om een ‘inclusief beleid ten aanzien van Midden- en Oost-Europese (Roma) migranten’.
Een blik in de spiegel
Misschien is het tijd om even in de spiegel te kijken, en onder ogen te zien wat de voedingsbodem is van deze defensieve houding naar onze Europese medeburgers. Het mag duidelijk zijn dat een migratiecontext veel onzekerheden met zich meebrengt. Dat is des te meer het geval in de huidige situatie, waarbij de exponentiële toename van mensen die in eerste instantie heel anders in het leven lijken te staan, heel groot is. Slechts enkelingen zijn een dergelijke mate van veronzekering goed gezind. Die angst voor het onbekende verdient meer begrip dan ze meestal krijgt: want wie wil nu ingrijpende veranderingen in een samenleving waarin het ons in grote lijnen voor de wind gaat? Aan het gevecht tegen onrecht in de wereld vechten we graag mee: van de jaarlijkse storting voor een goed doel in de eindejaarsperiode over Rode Kruisstickers tot concrete acties voor het glazen huis. Als het koud genoeg is, kunnen de bedelaars voor de supermarkt of in de binnenstad ook op een aalmoes rekenen, al brengt dat voor velen al iets meer terughoudendheid met zich mee. De armoede komt dan wel héél bedreigend dicht bij. Maar kunnen we ons geweten wel sussen met die vele goedbedoelde giften? Armoede bestrijden, dat wel, maar liefst niet in de eigen achtertuin. Als er iets is dat de Roma die ons land binnenstromen dan toch met elkaar bindt en typeert, is het de vlucht voor die armoede. Elk van hen is op zoek naar een beter bestaan. En wie zijn wij om hen – die in het nieuwe Europa onze medeburgers geworden zijn – het recht op die droom te ontzeggen?
Een pedagogische grondhouding
Het appèl aan een meer oprechte vorm van engagement neemt niet weg dat het onbedoelde ‘Alle Roma welkom in België’ zoals een Bulgaarse krant onlangs kopte, wenselijk zou zijn. Enige realiteitszin leert dat Gent noch Vlaanderen het Europese armoedeprobleem kunnen oplossen. De grootschaligheid van de problematiek vraagt om een structurele aanpak op Europees niveau, met acties zowel in de herkomstlanden als in West-Europa. Dat veronderstelt een duidelijke en doordachte visie die een armoedevrij Europa als doel vooropstelt. Gezien de hoogdringendheid van de situatie zal een blik naar ‘de hogere overheden’ in afwachting van actie echter niet volstaan. Een immigratiestop als voorwaarde om het integratieproces voor de vele reeds aanwezige nieuwkomers naar voor schuiven, doet dat evenmin (Cf. uitspraken Gentse burgemeester Daniël Termont). Een blik naar wat zich in de ‘lagere echelons’ afspeelt, lijkt daartoe meer perspectief te bieden. De participatieve en inclusieve aanpak die we zo graag als ideaal vooropstellen, kan pas inhoud krijgen als we onze angsten overwinnen en de dialoog met onze Europese medemensen aangaan. Die bereidheid tot dialoog wil geen ontkenning van de reële problemen zijn. Ze appelleert integendeel aan een pedagogische grondhouding van leerbereidheid en nieuwsgierigheid die zich wil engageren voor de mogelijkheden die besloten liggen in het vooralsnog onbekende. Dit geldt zowel voor de individuele burger als voor beleidsmakers. Laatstgenoemden kunnen wellicht veel leren van de vele vrijwilligers op het veld die vanuit een oprecht engagement op zoek gaan naar ‘de andere’ en diens dromen. Als we dan ontdekken dat die dromen misschien niet eens zo ver van de onze liggen, opent zich de ruimte om op zoek te gaan naar een weg om die samen vorm te geven.
Auteur: Elias Hemelsoet, pedagoog/onderzoeker verbonden aan de Universiteit Gent.
