De ondraaglijke lichtheid van de democratie

In september worden de nieuwe eindtermen van kracht. Het is goed dat ze er zijn. Alleen jammer dat de vis in een overmaat aan pedagogische geheimtaal verdronken is, zodat de inhoud ervan voor de gemiddelde lezer niet meer leesbaar is. Maar ze leggen wel vast wat de leerlingen in de eerste graad van het secundair onderwijs moeten kennen en kunnen. Er is een brede maatschappelijke en politieke bevraging aan vooraf gegaan. Mede daardoor ligt het wetenschappelijke inzicht dat identiteit een ingewikkeld en gelaagd gegeven is, er stevig in verankerd. Prima zo.

Maar wat horen we nu? Uit het weinige wat uitlekt uit de Vlaamse informatiegesprekken, komt onder meer naar voor dat de onderhandelaars overwegen om identiteit als ‘Vlaamse’ identiteit in te vullen. Wacht eens even. Ruiken we daar de onfrisse geur van het afbranden van de gelaagde identiteit? Voorzichtig daarmee. Identiteit is een kast met heel veel laden. Ik ben man, grootvader, gepensioneerd, blank, Vlaming, voetballiefhebber, inwoner van België en van Europa, wereldburger, flexitariër en hondenvriend. Dat ben ik allemaal en ik wil niet herleid worden tot slechts één van die kenmerken.

Ik weiger ingemetseld te worden in een simpel wij – zij verhaal! Ik weet het wel, wij zijn heel gemakkelijk te verleiden om ons tot één groep te bekennen. Polarisatie werkt. De anderen worden dan als vanzelf tegenstanders, vijanden zelfs. Die wij beperken tot de slechte eigenschappen die wij hen toedichten, zoals: lui, niet te betrouwen, profiteurs. Feiten doen er dan niet meer toe. Dat de anderen gevaarlijk zijn, wordt een geloofspunt. Het is een middel dat al duizenden keren gebruikt is. Omdat het zo gemakkelijk is om daarmee mensen op te zetten tegen elkaar . Een andere vlag, een andere kleur, een hoofddoek, een jodenster. Met dat verschil dat het vandaag dagelijks nog eens versterkt wordt via sociale media.

Verder leren kijken dan de neus van Pinocchio.

Daar gaat het om. Via onderwijs en vorming. Nog maar eens een taak voor de school. Maar als we het voortbestaan van onze democratie veilig willen stellen, moeten we ervoor zorgen dat op zijn minst de komende generaties minder snel vallen voor de polarisatie die momenteel schering en inslag is. Dat in de Eindtermen Burgerschapsvorming die op stapel staan voor de tweede en de derde graad van het secundair onderwijs, voldoende aandacht is voor de vele lepe knepen die er bestaan in de wereld van macht en misleiding . Dat de leerlingen leren hoe beïnvloedbaar we zijn door groepsdruk. Dat ze beseffen welke denkfouten wij mensen zo dikwijls maken, ‘biases’ zoals die in het werk van Daniel Kahneman heten. Zodat ze zich niet meer zo vlug laten kapen als er weer eens iemand met ‘simpele’ oplossingen komt aandraven. En dat ze de reflex aanleren om eerst zelf even na te denken en betrouwbare factcheckers te raadplegen. Zoals : Bellingcat, International Fact Checkers Network of Eufactcheck.eu.

Een levensvatbare democratie heeft recht op goed geïnformeerde kiezers.
Daarom zijn er een aantal onmisbare inzichten die we onze leerlingen moeten meegeven als we willen voorkomen dat we afglijden naar een dictatuur. De Eindtermen Burgerschap zijn geen overbodige luxe. Laten we daar dus niet licht overgaan, over die burgerschapsvorming. Zodat onze jongeren beseffen dat naast het gerecht en een onafhankelijke pers, kritische burgers onmisbaar zijn om het bouwwerk van onze maatschappij overeind te houden. Verantwoordelijke burgers die weten dat elk mensenrecht in evenwicht wordt gehouden door de andere mensenrechten. En dat het aan de burger is om wakker te blijven. Omdat vrijheid en waarheid niet vanzelfsprekend zijn, maar bewaakt moeten worden. In ons aller belang.

Guido Ooghe