Moorddadige apotheoses

Frankrijk is nog in nationale rouw. Het bloed is nog maar net van de vloer van de Bataclan geveegd en de vele ‘experts’ rollen al over elkaar heen met elk een eigen interpretatie van ‘de waarheid’ achter de gruwel. Voor de ene is wat gebeurd is een rechtsreeks gevolg van Westers imperialisme, voor de andere vormt juist de uitholling van Westerse waarden en het cultuurrelativisme een vacuüm waarin de terreur zich nestelt. Nog andere zien het begin van de Derde Wereldoorlog of de langverwachte clash der beschavingen. Al deze theorieën delen de wens om geopolitieke oorzaken aan te duiden voor wat in Parijs is gebeurd.

Nochtans ligt een veel eenvoudigere oorzaak voor de hand. Eentje waar we in tegenstelling tot ongrijpbare globale megaproblemen wél iets aan kunnen doen. Maak kennis met de mannen van Parijs: Abdelhamid (27), Salah (26), Brahim (31), Osmar (29), Bilal (20), Ahmad (25) en Samy (28). Naast hun geloof in de Islam delen ze nog enkele belangrijke kenmerken: het zijn jonge kerels tussen 18 en 35 jaar, die ergens in die golden age verdwaald zijn geraakt in de maatschappij. Zo ver zijn zij gealiëneerd geraakt van de schoonheid van het leven, dat dat leven zelf geen waarde meer had voor hen. Waarin verschillen zij van Anders Breivik (32), onze eigen Kim (20) en Hans (18) of high school shooter Adam Lanza (20)? Wat deze mannen verenigt, is wellicht groter dan wat godsdiensten en beschavingen onderling bindt.

Zij leefden allen in een nachtmerrie die niet voorbij ging. Hun moorddadige apotheoses hebben onze moderne maatschappij al meermaals opgeschrikt. En telkens opnieuw zijn we verrast, zoeken we oorzaken in alle mogelijke hoeken. We willen die daden van zogenaamd volstrekt onverwacht geweld immers zo graag kunnen plaatsen binnen kaders die het voor ons aanvaardbaar maken. De mediageilheid van IS is in dit geval een erg welgekomen terugvaloptie. “Hij was een perfect normale jongen die op een jaar tijd plots volledig radicaliseerde”. Voor de meer geïsoleerde lone wolves wijzen we echter naar games, seksuele frustratie of nog beter de catch all van ‘een psychische aandoening’.

Altijd als ‘het’ gebeurt

Altijd wanneer ‘het’ gebeurt, ondernemen we verwoede pogingen om het fenomeen uit de normaliteit weg te schrijven, het als een enigma te beschouwen dat niet thuishoort in onze steeds meer welvarende wereld. Misschien, heel misschien zou het goed zijn om, al is het maar heel even, ons eens proberen in te leven in de echte diepmenselijke drijfveren van de mannen van Parijs en hun genoemde voorgangers. Schrap even de aanwezigheid van gewelddadige videospelletjes, radicale godsdienstige strekkingen en mentale labels en wat blijft er dan over? Bange individuen, zonder zin om te leven, met niets te verliezen, die hun onbetekenende bestaan kleur willen geven door één laatste keer te schitteren op hun manier. De belangrijke en trieste vraag die we ons moeten stellen is waarom we schijnbaar meer en meer van dergelijke individuen kweken? Waarom voelen deze mannen zich niet thuis in deze wereld en dat op een dermate fatalistische manier?

Zijn zij de enigen die gefrustreerd zijn door de huidige manier waarop het leven verloopt? Volmondig: neen! Wat hen wel onderscheid van de rest is hun perceptie over de eigen uitzichtloze toestand, waarin ze helemaal niets meer te verliezen hebben. Vele anderen worden door dezelfde existentiële koudheid platgeslagen, maar hebben ondertussen, ondanks hun schrijnende positie, zichzelf beredderend toch een bepaald belang opgebouwd dat ze om één of andere reden niet kwijt willen spelen.

Doen alsof we slapen

De daden van deze jonge mannen zouden dan ook eigenlijk een wakeup call moeten zijn. De aanslagen van 13 november in Parijs en de reacties daarop tonen echter nogmaals aan dat het onmogelijk is iemand wakker te makken die doet alsof hij slaapt. Als we één ding moeten onthouden uit deze aanslagen, laat het dan het volgende zijn: deze wereld is momenteel geen oord van welvaart waar het steeds beter gaat voor ieder. Dat is immers een ingefluisterde gedachte. Het is een voortuigangsoptimisme dat al lang niet gelijk spoort met de koudheid van het leven die zovelen dagelijks aan den lijve ondervinden. Diepmenselijke verbondenheid is op sterven na dood. Er resten stilaan enkel competitiebeesten waarvan een handvol winners en een schier eindeloze cohorte losers. Er is de maatschappelijke ladder vol uitgesproken en onuitgesproken verwachtingen en leeghoofdig hedonisme. Voor wie echt ontsnappen wil is er zelfs een digitale nevenwereld beschikbaar, waarbij de noodzaak tot menselijk contact verdwijnt. Voor velen is onze hele éénentwintigste manier van leven een dystopische hel van competitie en prestratiedrang. Een nulsomspel waarin de winst van de ene het verlies van de andere betekent en waarin stilstaan achterblijven is. Meer en meer ook is de positie op de maatschappelijke ladder het enige element van identiteit dat overblijft. Voor wie zich in dat spel ziet falen, is er geen genade. Er is geen terugvaloptie. Het is dan aanvaarden van de loserstatus of terugvechten, al was het maar een laatste maal en met bruut geweld.

De oorlog verklaren

De mannen van Parijs en hun moorddadige voorgangers zijn niet de enigen die door het leven werden platgeslagen. Andere verliezers zitten werkloos thuis, vechten voor voedsel en grondstoffen, worden uitgebuit in sweatshops, krijgen zero hour contract jobs door de strot geduwd, plegen zelfmoord of werken zich een burn-out in. Hoewel al deze losergroepen zo nu en dan hun airtime halen, zijn ze verder meestal ongevaarlijk. Daar zit het verschil.

Nu we proefondervindelijk vaststellen dat het niet helpt om jonge doders als kwaadaardige monsters af te schilderen die buiten de normaliteit staan, zouden we een andere strategie kunnen overwegen. Als de meest recente aanslag dan toch iets positief te weeg kan brengen, is het misshien wel het momentum dat het ons biedt, om de steeds langere (en multiculturele) lijst van jonge massamoordenaars te beschouwen als een reeks boodschappers van een welliswaar erg ongemakkelijke onderliggende waarheid over onze huidige manier van leven. In plaats van de oorlog te verklaren aan een bende misdadigers, verklaren we beter de oorlog aan onze volslagen blindheid voor de duisternis waarin onze moderne wereld steeds meer mensen onderdompelt, waar ook ter wereld.

Foto: https://www.flickr.com/photos/theiler-photography/22579777907