“Als we niet meer
kunnen vissen, wat moeten we dan?”, zegt de 63-jarige Maricela Pérez. Zij woont op slechts een
paar meter van de kust. “We willen nergens anders wonen. We zijn hier
geboren en getogen”, zegt ook Mayelín Hernández, een gezinshulp die twee
jaar geleden terugkeerde naar het dorp. Ze zegt dat veel gezinnen die door de
plaatselijke overheid verplaatst zijn naar veiliger gebieden, inmiddels zijn
teruggekeerd naar de nederzetting met 152 gammele huisjes.

Ze woonden een tijdlang
op het platteland, op zo’n 9 kilometer van de kust, maar besloten toch terug te
gaan. Ze vissen nu weer in de Golf van Batabanó, net als hun voorouders. “Ze
waren meer hier in de quimbos [huisjes gebouwd van puin en restmaterialen van
eerder verwoeste huizen] dan in Alquízar, de stad verderop”, zegt de 41-jarige
Hernández, zelf ook afkomstig uit een vissersfamilie.

Bodemerosie

De verhuiskwestie is
actueel, nu Cuba nieuwe regels heeft geïmplementeerd voor woongebieden,
bedrijfsterreinen en beschermde gebieden zoals de kustlijn. Het nieuwe beleid
moet illegale bouw en illegaal landgebruik tegengaan.

Guanímar ligt aan de
zuidelijke kustlijn, die samen met de noordelijke kustlijn tot de meest
kwetsbare gebieden voor overstromingen en stormen behoort. Wetenschappers
schatten dat 2,3 procent van het huidige landoppervlak van Cuba tegen 2050
onder water zal staan als gevolg van de stijgende zeespiegel.

De nieuwe
zoneringswetgeving richt zich met name op de Cubaanse kustlijn, inclusief Isla
de La Juventud – het op één na grootste eiland van Cuba – en 2500 kleinere
eilanden. In kwetsbare gebieden zijn activiteiten verboden die bodemerosie in de hand
werken, zoals bouwen of het gebruik van voertuigen in de duinen. Ook
het kappen van mangrovebossen en het introduceren van exotische soorten
mogen niet.

In de toeristenstad
Holguín in het oosten van Cuba, werd de wet strikt geïmplementeerd. Sinds juli
2013 zijn 212 openbare gebouwen in de duinen afgebroken door de plaatselijke autoriteiten.
“We willen de omgeving beschermen en maatregelen tegen de
klimaatverandering doorvoeren”, zegt Yailer Sánchez, milieu-inspecteur van
de Milieu Eenheid van de overheid.

Particulieren gaat het
vaakst in de fout met illegale bouwactiviteiten, zegt Sánchez. De autoriteiten
hebben zich tot doel gesteld alle illegale gebouwen in de komende twee jaar af
te breken en de bewoners elders onder te brengen. Omdat de kwestie erg gevoelig
ligt, heeft de overheid aangekondigd extra zorgvuldig om te gaan met de 245
kustdorpen in de regio.

Tijdelijke evacuatie

De nieuwe
zoneringswetgeving verstoort in Guanímar de gebruikelijke rust – die alleen
doorbroken wordt als in de vier zomermaanden duizenden toeristen naar het dorp
komen. “Wij hebben het beste strand in de omgeving”, zegt
Hernández. “We willen niet weg.” Nadat de overheid bekend had gemaakt
dat iedereen weg moest die dichter dan 50 meter bij het stand woonde, sloegen
de bewoners aan het meten. “Mijn huis staat 53 meter van het
strand”, zegt Hernández.

Narciso Manuel Rodríguez,
een 59-jarige visser met een eigen boot, zegt dat hij liever tijdelijk vertrekt
als er een storm zit aan te komen. “Zo doe ik dat mijn hele leven
al.” Rodríguez’ dochter kreeg een huis aangeboden in Alquízar, nadat haar
huis in augustus 2004 werd verwoest door de orkaan Charley. Een andere groep
inwoners van het dorp werd in 2008, na de orkanen Gustav en Ike ondergebracht
in Alquízar. Gustav raasde in vol ornaat voorbij, zegt de visser, op 4
kilometer afstand van de kust.

In 1944 kreeg Guanímar te
maken met een van de ergste stormen uit de Cubaanse geschiedenis. Het water
kwam zes meter hoog en stroomde 12 kilometer landinwaarts. Bij de dreiging van
een orkaan of vloedgolf, laden de 57 gezinnen die direct aan het strand wonen
hun spullen, dieren en huisdieren in vrachtauto’s van de overheid om het
natuurgeweld elders af te wachten.

Gewend aan gevaar

“De mensen zijn zich
op dat soort momenten zeer bewust van het gevaar”, zegt Ricardo Álvarez,
een gemeenteraadslid uit Guanímar. Maar de lokale bevolking weet volgens hem
niet veel van milieuproblematiek. “We krijgen hier in het dorp de krant
niet eens”, zegt hij. Volgens Álvarez moeten de mensen meer informatie
krijgen en worden betrokken bij het besluitvormingsproces. “Het is
belangrijk je te realiseren dat ze veel moeite hebben met de veranderingen”,
voegt hij eraan toen.

De overheidswinkel in het
dorp die via een rantsoensysteem basisbenodigdheden verkocht tegen
gesubsidieerde prijzen, zal ook uit de duinen verdwijnen als gevolg van de
nieuwe wetgeving. “Er verdwijnen steeds meer voorzieningen”, klaagt
Álvarez. De basisschool sloot zes jaar geleden al. De mogelijkheid
fysiotherapie te volgen op basis van medicinale modder, hield in 2008 op te
bestaan nadat de behandelruimte was verwoest door de twee orkanen die Cuba dat
jaar troffen.

“Mensen raken eraan
gewend te leven met gevaar en ze hebben hun redenen om te blijven”, zegt
bioloog María Elena Perdomo. “Er is voorlichting nodig om ze te
overtuigen. En als de tijd rijp is, kunnen er wettelijke maatregelen
volgen.” Uit een onderzoek van architect Celene Milanés bleek in 2012 dat
90 tot 95 procent van de inwoners van de kustplaatsen Chivirico en Uvero en
Santiago de Cuba, in het oosten, niet op de hoogte waren van de wetgeving.

Ivet González

Despite Risks, Cuban
Fisher Families Don’t Want to Leave the Sea