De levensverwachting ligt in Cuba met 78 jaar erg hoog voor een ontwikkelingsland. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de vergrijzing geleidelijk aan begint te wegen op de Cubaanse maatschappij. Het inzetten op goede gezondheidszorg door de regering wierp zijn vruchten af, maar nu richt die regering ook haar pijlen op het opvangen van de vergrijzing.
Cubaanse vrouwen worden gemiddeld 80 jaar en mannen 76. Die hoge levensverwachting komt niet zomaar uit de lucht vallen. Het is het resultaat van het sterke gezondheidssysteem, dat gestoeld is op een universele en kosteloze toegang tot de gezondheidszorg.
Ondanks de goede resultaten kampt de ouderenzorg er wel met een probleem. Een vijfde van de totale Cubaanse bevolking is ouder dan 60, terwijl het aantal jonge Cubanen laag blijft. Het land heeft dus te kampen met een omgekeerde leeftijdspiramide. Die vergrijzing weegt op het gezondheidssysteem want volgens de meest recente statistieken lijden vier op vijf ouderen aan chronische ziekten. Iets wat het geluk van de oude Cubanen onder druk zet, maar evengoed weegt op het gezondheidssysteem.
De oorzaken
Vergrijzing ontstaat niet alleen door een goede gezondheidszorg, maar ook omdat er te weinig kinderen worden geboren. Om het bevolkingsaantal van een land op peil te houden zou elke vrouw 2,1 kinderen ter wereld moeten brengen. In Cuba is dat geboortecijfer momenteel 1,7.
De uitbouw van een loopbaan, de moeilijke financiële situatie, de problematische toegang tot geschikte huisvesting, het lage aanbod voor kinderopvang en het samenwonen met zorgbehoevende ouderen zijn de meest aangehaalde redenen om de kinderwens uit te stellen. De kinderwens van de Cubaanse vrouwen bedraagt nochtans meer dan twee kinderen. In principe is het dus best mogelijk dat, wanneer de Cubaanse vrouwen de kans krijgen, men de vergrijzing kan tegengaan.
Een tweede oorzaak is de negatieve migratiebalans van Cuba. Jaarlijks verlaten ongeveer 38.000 Cubanen hun land. De meesten hiervan zijn jonge mensen en vrouwen. Intussen kan het land de vruchten van immigratie niet plukken om de impact van de vertrekkende Cubanen tegen te gaan. België heeft bijvoorbeeld een geboortecijfer van 1,6 kinderen per vrouw, wat nog minder is dan het Cubaanse. Maar omdat België kan genieten van immigratiestromen wordt het tekort aan geboortes gedeeltelijk gecompenseerd. In Cuba is dat niet het geval.
De oplossingen
De Cubaanse regering heeft het voorbije jaar een resem aan maatregelen genomen om de gevolgen van de vergrijzing op te vangen. Zo is er nood aan meer medische begeleiding en diensten voor ouderen. De uitbreiding van de infrastructuur van het gezondheidssysteem is noodzakelijk. De vraag is namelijk nog steeds hoger dan het aanbod. In 2014 telde Cuba 126 bejaardentehuizen en 243 casas de abuelos, dat zijn dagcentra voor bejaarden. De meerderheid van die tehuizen en dagcentra zijn dringend toe aan restauratie. Daarom werd een plan voorzien om op korte termijn de bestaande huizen te vernieuwen en op lange termijn nieuwe huizen te bouwen.
De overheid wil er ook voor zorgen dat meer dokters, gespecialiseerd in ouderdomskwalen, afstuderen aan de universiteiten. Een andere maatregel was om de professionele thuiszorg voor ouderen open te stellen voor de privésector, in de hoop de stijgende vraag te baas te kunnen. De focus van het gezondheidssysteem verplaatst zich dus van de zorg voor kinderen en jongeren naar zorg gericht op ouderen. Maar zonder de gezondheidspromotie, -sensibilisering en -educatie van de jongeren te verwaarlozen. Het is dan ook de jeugd die voor de zorg van de ouderen zal instaan.
Verder wil de overheid analyseren of het nuttig is om een nieuwe gezinspolitiek in te voeren, gericht op het aanmoedigen van reproductie. Het ombuigen van de dalende vruchtbaarheidsgraad zal geen evidente opdracht zijn. De kinderwens bestaat, maar vaak laat de materiële situatie het niet toe om die wens te vervullen. De strategie moet zich daarom best richten op het verbeteren van de materiële situatie en de begeleiding van de vrouwen die een tweede kind wensen.
Tenslotte wil men de economische impact van de vergrijzing beperken door ouderen meer te werk te stellen. Een nieuwe arbeidswetgeving laat gepensioneerden toe hun werk te hervatten. Deeltijdse arbeid is daarbij een optie. Een verhoogde inschakeling van de vrouw in de arbeidsmarkt is een ander manier om de actieve bevolking te doen stijgen. Daar is men in Cuba al opmerkelijk goed in geslaagd. Cubaanse vrouwen kunnen rekenen op een uitzonderlijk goede zwangerschapsregeling en dezelfde verloning als mannen, maar binnenshuis laat die gelijkstelling tussen man en vrouw te wensen over. Vrouwen moeten meestal alleen voor het onderhoud van de woning, de opvoeding van de kinderen en de zorg voor de ouderen zorgen. Ook dat ligt mee aan de oorzaak van het uitstellen van de kinderwens, regelmatige loopbaanonderbrekingen en een lage tewerkstelling van de vrouw in de privésector.
Mentaliteitswijziging
Het is duidelijk dat de regering heel wat inspanningen doet om de vergrijzing aan te pakken, maar ook de Cubanen zullen zelf hun steentje bij moeten dragen. De bevolking moet leren op een correcte manier met ouderen om te gaan. De relatie tussen de verschillende generaties moet verbeteren en dat kan zelfs zonder een aanzienlijke financiële inspanning. Bij die mentaliteitswijziging is er een grote rol voor het gezin, het onderwijs en de pers weggelegd. Het opbouwen van een ouderenvriendelijke maatschappij is de beste manier om voor hen te zorgen.
