Silvio Berlusconi was een ondernemend type met weinig scrupules. In een land waar corruptie een nationale sport is is dat een vruchtbare combinatie. Er zijn serieuze aanwijzingen dat zijn startkapitaal afkomstig was uit maffiakringen.

Niet alleen in de economie opereerde hij in de schemerzone van de legaliteit. Zo was hij lid van de zeer omstreden Propaganda Due (P2). Dat is een vrij­metselaarsloge die verdacht wordt achter verschillende rechtse terreuraanslagen te zitten die werden uitgevoerd door Gladio, opgericht door de CIA.

Berlusconi boerde goed. Hij richtte Fininvest op, een onderneming die zou uitgroeien tot een grote holdingmaatschappij, vooral actief in de immobiliënsector. Hij bouwde ook een heus media-imperium uit. Hierbij kon hij rekenen op de hulp van zijn vriend Bettino Craxi, de toenmalige sociaaldemocratische premier van Italië. Hij werd ook eigenaar van AC Milan.

Om vervolging te ontlopen nam Berlusconi zijn toevlucht tot de politieke arena, waar hij onschendbaarheid zou kunnen genieten

Toen in 1992 in Italië een grootschalige anticorruptieoperatie startte onder de naam Mani pulite (‘schone handen’) werd de grond heet onder de voeten. Om vervolging en arrestatie te ontlopen nam hij zijn toevlucht tot de politieke arena, waar hij onschendbaarheid zou kunnen genieten.

Het is een truc die veel toegepast wordt in India, de zogenaamde ‘grootste democratie van de wereld’: bij de verkiezingen van 2019 had meer dan 40 procent van de parlementsleden daar een lopende strafzaak…

Het politiek landschap dat Berlusconi aantrof was er een van verval. De vele maffiaschandalen en de antisociale maatregelen in het kader van het neoliberaal offensief deden de traditionele partijen in elkaar klappen. Vandaag zien we in de meeste Europese landen een gelijkaardige ineenstorting van de traditionele politieke families, zij het iets minder dramatisch.

Berlusconi vulde het vacuüm. Hij wierp zich op als ‘de redder van het vaderland’. Hij voerde een populistische campagne die heel sterk rond zijn persoon draaide. Hij maakte daarbij zeer handig gebruikt van zijn mediarijk. Wie de televisie controleert heeft een enorme voorsprong op zijn politieke rivalen. Hij verscheen constant op de buis en trok daardoor alle aandacht naar zich toe. Zijn partij kreeg de naam van een voetbalslogan: Forza Italia (‘Hup, Italië!’).

Het werkte. Bij de verkiezingen in 1994 schopte hij het meteen tot premier. Hij vormde een regering samen met de Nationale Alliantie, de opvolger van de fascistische Italiaanse Sociale Beweging.

Hij voer een harde rechtse koers. Illegale migratie werd geassocieerd met criminaliteit en bootvluchtelingen werden onderschept en teruggebracht naar Libië, waar de omstandigheden verschrikkelijk waren. Op sociaaleconomisch vlak hield hij een strak en antisociaal neoliberaal beleid aan.

Een grote ‘verwezenlijking’ van Berlusconi is dat hij extreemrechts heeft genormaliseerd en gelegitimeerd

In zijn jarenlange carrière haalde hij systematisch uit naar de politieke elite, naar de ‘communistische’ rechters en naar de media. Dat Italianen vandaag nog weinig vertrouwen hebben in de instellingen is voor een belangrijk deel aan hem te danken.

Een andere grote ‘verwezenlijking’ van Berlusconi is dat hij extreemrechts heeft genormaliseerd en gelegitimeerd. In zowat alle regeringen die hij leidde in de periode 1994 tot 2011 namen extreemrechtse partijen deel. Een voormalige minister van Forza Italia bracht de fascistische Romeinse groet in het parlement.

Een paar jaar geleden zei hij trots: “Wij hebben de Lega[1] en de fascisten in 1994 voor het eerst weer in de regering gebracht”. In 2008 werd de huidige premier Giorgia Meloni minister van jeugd in het kabinet van Berlusconi. Zij was toen lid van de extreemrechtse Nationale Alliantie en was de jongste Italiaanse minister ooit.

Vermits Berlusconi een groot deel van de Italiaanse media controleerde, waaronder drie televisiezenders, is het ook niet verwonderlijk dat extreemrechts in de mainstream media een flaterende behandeling kreeg en nog steeds krijgt.

In zekere zin was Berlusconi de pionier van het hedendaags populisme. Het uithollen van de rechtsstaat was een belangrijke inspiratiebron voor andere westerse leiders. Denk maar aan Trump in de VS, Orban in Hongarije of Morawiecki in Polen. Zijn allianties met extreemrechts kreeg ook navolging in andere landen, waaronder Oostenrijk, Finland en Israël.

Als regeringsleider bakte hij er niet veel van. Ongeveer geen enkele van zijn verkiezingsbeloften maakt hij waar. Onder zijn bewind deed de economie het ronduit slecht en verdubbelde de staatsschuld.

Dat zo’n burlesk figuur de politiek van een groot Europees land wist te domineren toont hoe verrot het hele politiek stelsel en de werking van de media is

Maar, ondanks zijn rampzalig regeringsbeleid, zijn vele seksschandalen o.a. met minderjarigen, de tientallen rechtszaken tegen hem en zijn lidmaatschap met de aan terreur gelinkte P2, was hij de langstzittende premier van het naoorlogse Italië. Hij wordt nog steeds door heel veel Italianen als een held vereerd.

Dat een ordinair en burlesk figuur als Berlusconi gedurende jaren de politiek van een groot Europees land wist te domineren en dat zijn voorbeeld navolging krijgt in andere westerse landen toont hoe verrot het hele politiek stelsel en de werking van de media is.

Note:

[1] Het gaat over de Lega Nord, een separatistische en extreemrechtse partij die destijds vooral in het Noorden en het midden van Italië actief was. Vandaag heeft de partij Lega, onder leiding van Matteo Salvini, en komt ze in heel Italië op.