Hoe de Verenigde Staten het politieke sentiment in Bolivia bepaalt
“Het maakt me niet uit wie president wordt van de Verenigde Staten”, zei Boliviaans president Evo Morales eind september. “Wie er ook wint, het zal niets veranderen. De VS kent maar een soort buitenlandse politiek, die van de interventie. Wie wint maakt niet uit. De presidenten regeren er niet, het zijn de bankiers en bedrijven die er de plak zwaaien,” ging hij verder. Vergis u niet, de woorden van Morales getuigen niet van een politieke apathie, maar eerder van een politiek engagement. Bolivia roert zich op het internationale politieke toneel en dat hebben ze geweten in de VS.
Dat president Morales geen fan is van de ‘gringos’ is geen geheim. Ook de niet aandachtige tv-kijker heeft na een nieuwsuitzending het woord ‘imperio’ meermaals horen vallen. Het imperium, zoals soms Star Warsgewijs naar verwezen wordt, zijn de Verenigde Staten. Met het imperium wordt verwezen naar de bijna oncontroleerbare drang om de wereld naar zijn hand te zetten, culturele waarden en normen op te dringen, zijn bedrijven te installeren, zijn belangen te verdedigen, met weinig of geen oog voor de ander. Nogal kras en kort door de bocht, of is er iets van aan?
The Empire strikes back
Militaire dictaturen in de jaren ´60 en ´70, neoliberale aanpassingsprogramma´s in de jaren ´80, vazalregeringen in de jaren ´90. De niet zo fraaie politieke geschiedenis van het Andesland had ook een impact op de economische en sociale politiek van het land, met hoge armoedecijfers tot gevolg. In het jaar 2000 leefde meer dan 40% van de Boliviaanse bevolking in armoede. Diezelfde decennia had Bolivia ook te kampen met Amerikaanse interventies. Een van de best gedocumenteerde interventiestrategieën van de VS in Latijns-Amerika was het befaamde Plan Condor. In volle Koude Oorlog stelde de VS alles in het werk om communistische opstanden in Latijns-Amerika de kop in te drukken. In naam van stabiliteit en democratie en in samenwerking met de inlichtingendiensten van o.a. Argentinië, Chili en Bolivia, steunde de VS dictators in Latijns-Amerika, waarvan Pinochet wellicht de meest beruchte is. Dit jaar werden de documenten over het Plan Condor in Bolivia openbaar gemaakt. Meerdere Boliviaanse dissidenten werden in de jaren ´70 en ´80 ontvoerd en vermoord.
Een andere gekende interventiestrategie was de beïnvloeding van de presidentsverkiezingen. Het verhaal van ex-president Sanchez de Lozada is een goed voorbeeld. Tweemaal president van Bolivia (´93-´97, 2002-2003) en grote vriend van de Verenigde Staten. Hij staat gekend voor zijn privatiseringsbeleid en voor zijn hoogst onpopulaire maatregelen om loonbelastingen te verhogen en gas te exporteren via een Chileense haven. Dit leidde tot massale protesten en tot een gewelddadige confrontatie met het leger in 2003. Met 64 doden op het geweten vluchtte de ex-president naar de Verenigde Staten. Sanchez de Lozada won de tweede presidentsverkiezing met de hulp van een Amerikaans consultancybedrijf en tientallen Amerikaanse politieke analisten. De film ´Our brand is crisis´ met Sandra Bullock in de hoofdrol brengt het relaas van de voorbereidingscampagne. Een ´komedie´ volgens de filmtijdschriften. Echter, hij laat op een eerder pijnlijke manier zien hoe de VS een marionet voorbereidt op het belangrijkste politieke ambt van Bolivia.
Dankzij Wikileaks weten we dat het Amerikaanse interventionisme niet tot het verleden behoort. Tijdens de beginperiode van Evo Morales (2006 – heden) kreeg de president bezoek van Amerikaans ambassadeur David Greenlee. De ambassadeur liet duidelijk verstaan dat de VS een belangrijke speler is binnen multilaterale organisaties zoals de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds, instituties die Bolivia doorheen de jaren nogal wat hulp hebben verleend. De ambassadeur verduidelijkte dat de multilaterale hulp samenhangt met het “goede gedrag” van Bolivia. Verder liet Wikileaks zien hoe de Amerikaanse hulporganisatie USAID rijkelijk de separatistische afscheidingsbeweging in de Media Luna, de strategische departementen Santa Cruz, Tarija, Beni en Pando, met een grote voorraad aan fossiele brandstoffen, steunde. De VS hield dan ook lang rekening met een staatsgreep tegen president Morales.
Politieke agenda
Hoewel de dreiging van het Amerikaanse interventionisme reëel en zorgwekkend is, slaat president Morales er ook politieke munt uit. Interne problemen van het land worden maar al te snel verbonden met externe pogingen om de regering en het land te destabiliseren. In augustus 2016 werd minister van binnenlandse zaken Illanes vermoord na uit de hand gelopen manifestaties van mijnbouwcoöperatieven tegen een nieuwe mijnbouwwet. Zoals gewoonlijk werd de link gelegd met pogingen van het imperium om het land te destabiliseren, maar werd minder rekening gehouden met de gevolgen van de interne machtsverhoudingen.
Tegelijkertijd moeten we vaststellen dat belangrijke interne aangelegenheden, zoals het referendum van februari 2016 dat moest bepalen of Morales en vice-president Linera nogmaals mogen meedingen naar het (vice-)presidentschap in 2019, wel vaker te kampen hebben met vreemde plotwendingen. Het referendum bijvoorbeeld, dat werd beïnvloed door een vreemd verhaal over een niet-erkend kind van president Morales met een vrouw die werkt voor een Chinees bedrijf dat wel vaker overheidsopdrachten binnenrijft. Na drie maanden palaveren op tv en radio, in de krant en op straat, en na het verlies van het referendum (51% – 49%), gaf de onderzoeksjournalist die het vuur aan de lont stak toe dat er nooit een kind was. De journalist bleek overigens een verleden te hebben binnen de Boliviaanse inlichtingendiensten begin jaren ´90. Al snel werd een reeds ingeblikt interview van CNN met het onbestaande kind verwijderd.
Risk voor gevorderden
Binnen die context en onder leiding van president Morales legt Bolivia volop contacten met andere politieke en economische grootmachten zoals Iran, Rusland en China. In augustus 2016 kwam een Iraanse economische delegatie onder leiding van Iraans minister van buitenlandse zaken Mohamad Yavad Zarif naar Bolivia. De Boliviaanse voorraad aan fossiele brandstoffen en agroproducten biedt handelsmogelijkheden met Iran. En terwijl Bolivia en Rusland een akkoord ondertekenden voor de bouw van een nucleair onderzoekscentrum door Russisch staatsbedrijf Rosatom, bevestigde de Chinese regering zijn geplande investeringen in Bolivia. In oktober 2016 werd een investering van 4,8 miljard dollar bevestigd, goed voor 15 grote projecten. Iedereen tegen de Boliviaans-Chinese deal werd door president Morales beschuldigd van neoliberale, pro-imperialistische neigingen.
Clinton of Trump? Maakt niet uit!
De moeilijke relatie tussen Bolivia en de VS, en de geopolitieke manoeuvres van president Morales, verklaren de laatdunkende houding van de Boliviaanse president voor de verkiezingsshow in de VS. MAS-senator (partij van president Morales) Joaquino vatte het recent kort samen. “Als Clinton wint, wordt het een status quo. Als Trump wint, dan zal hij wellicht inzetten op de strijd tegen de drugshandel. Voor de rest verwacht ik geen veranderingen.” De relaties tussen de VS en Bolivia zullen “de huidige lijn, uitgezet door president Morales, blijven volgen”, zette hij de puntjes op i.
Keer op keer herhaalt Hillary dat ze het leadership van de VS in de wereld wil verderzetten. Vast staat dat ze met Bolivia geen brave volgeling zal hebben. Op zijn minst tot 2019, of tot de volgende staatsgreep.
Auteur: David Verstockt
