“Staatsveiligheid screent mij en vele anderen blijkbaar al jaren wegens “contacten” met Scientology. Wakker worden in een politiestaat,” twitterde Rik Torfs zaterdag laatst. Ik kan hem gerust stellen: als ik niet op die lijst sta (- ik weet het niet eens), is  dit omdat ik al meerdere jaren niets meer met de Wetstraat te maken heb, ofwel omdat ze het over het hoofd gezien heeft. Immers, jawel, ook ik ben ooit even in contact geweest met de Church of Scientology, als ik het goed voorheb ergens kort na 2003 (Jan De Sutter moet me helpen, want we hebben mekaar daar nog even gegroet, wellicht herinnert hij het zich beter …) en ik wil de Staatsveiligheid in deze tijd van besparingen enkele uren mankracht besparen door mijn verhaal even toe te lichten.

Mijn naam was aan Scientology doorgegeven geweest door iemand (die ik hier niet met naam zal noemen) die hen verzekerd had dat ik als KU Leuven prof over voldoende onafhankelijkheid beschikte om zelfstandige standpunten in te nemen tegen allerlei druk in. Mij werd gevraagd of ik bereid was om een Opiniestuk te schrijven in een of andere belangrijke krant waarin ik het recht van Scientology zou verdedigen om te mogen ‘bestaan’ in België. In Spanje bijvoorbeeld zijn ze wèl toegelaten. Minstens toen toch… Ik weet het niet vandaag. Ik herinner me dat ik hen toen de naam van collega Torfs doorgegeven had als iemand die over meer expertise beschikte dan ik waar het de verhouding godsdienst – staat betreft. Dat was niet om aan de vraag te ontsnappen, maar dat is ook de realiteit.

Toen ze aandrongen, heb ik hen bekend dat ik eerlijk gezegd niet veel over hen afwist en dat ik enkel iets zou schrijven als ze me toelieten om hen eerst beter te leren kennen. Ik werd toen uitgenodigd op enkele conferenties bij hen in de Wetstraat, onder andere over drugbestrijding. In die periode hebben ze ook Johan Demol gecontacteerd, bleek later, maar dat hadden ze me niet gezegd, anders was de kous ‘natuurlijk’ onmiddellijk af. Eerlijk gezegd, op die conferenties “tegen druggebruik” werd geen onzin verkocht.  Men vroeg me toen of ik niet bereid was om vanuit Foyer vzw een anti-drug campagne op te starten in Molenbeek, maar ik ging daar niet op in omdat een voorwaarde was dat dit moest gebeuren via jongeren die het shirt van de Scientology Church zouden dragen. Dat zag ik echt niet zitten. Plots werd me ook gevraagd om voor een camera te gaan staan en me uit te spreken over de anti-drug campagne van Scientology. In ben daarop ingegaan, na enige aarzeling, maar lette er zeer nauwgezet op dat ik telkens antwoordde met “zonder me uit te spreken over Scientology, vind ik enz.”. Later heb ik gezien dat zulke video-opname ook gebeurd was bij Johan Demol, toenmalig VB, en ik was blij dat mijn opname niet circuleerde, zoals bij hem wel het geval was. Ik vermoed dat z mij interview toch maar een zwak beestje vonden. By the way, voor de gelegenheid hadden ze me een das om de hals gelegd. Ik kan de Staatsveiligheid meegeven dat ze daar bij Scientology een hele serie dassen ter beschikking hebben, maar dat weten ze dar misschien al.

Opnieuw werd me gevraagd of ik publiek geen positie wou nemen in hun voordeel. Ik heb hen geantwoord dat ik enkel iets wou schrijven als ze me eerst een ernstig onderzoek bij hen lieten uitvoeren via een van mijn doctoraatsstudenten. Ik achtte 6 maanden een volstrekt minimum en stond erop dat dit door hen bekostigd moest worden, met toezegging nadien dat ik ofwel niets schreef, ofwel in alle onafhankelijkheid iets mocht schrijven, goed of niet goed voor hen. De contacten zijn toen afgesprongen. Omwille van de kostprijs? Andere redenen? Ik weet het niet. Is dit voldoende voor mij om hen voortaan als een gevaarlijke sekte te brandmerken? Neen. Zijn ze het dus niet? Ik weet het niet. Wat ik met hen ervaren heb laat me niet toe om in welke richting dan ook iets te concluderen. Terloops: ik hou absoluut niet van het woordje sekte, dat van meet af aan een waarde-oordeel inhoudt.

Zou ik hen met het weinige dat ik weet een godsdienst noemen? Als we de Durkheimiaanse interpretatie van godsdienst aanvaarden, denk ik dat ze een godsdienst zijn. Of dit hen gevaarlijk of ongevaarlijk maakt, weet ik niet. Welk soort godsdienst? De indruk die ik eraan overhoud is dat ze een menging zijn van een zeer archaïsch totem-concept met een post-moderne technologisch beïnvloede immanente (en strikt secularistische) levensbeschouwing. Dus zeker niet iets als het christendom of de islam, of het hindoeïsme of boeddhisme, maar als we geen normatieve definitie van godsdienst hanteren, lijkt er me geen  reden te zijn om hen geen godsdienst te noemen. (Dit was ook de mening meer recent van de godsdienstsocioloog Brian Wilson.)  En hier stelt zich uiteraard een razend interessant probleem: wat met de godsdienstvrijheid in hun geval?. Iets anders is dan nog of dit een gevaarlijke godsdienst is? Ik ben blij dat ik er me niet moet over uitspreken. Het lijkt me eerder iets voor collega Torfs

Waarom vertel ik dit? Stel dat ik een politicus of kabinetsmedewerker was geweest op dat moment, dan stond ik nu op een lijstje van de Staatsveiligheid. Is dit ernstig? Ik vind dit niet ernstig. Meer nog, dit is ongehoord.  Dat Scientology Rik Torfs contacteert als ze een probleem hebben met de verhouding godsdienst – staat, is de evidentie zelf. Maar moet hij daarom op een lijstje staan van de Staatsveiligheid?

Het is een confidentieel lijstje. Oké, maar in wiens handen komt dit allemaal…  en als het zo confidentieel is, dat het nooit gebruikt wordt, waartoe dient het dan? Puur voyeurisme? Als het niet confidentieel is, dan zij er wel degelijk consequenties, die op hun beurt erg betwistbaar zijn. Als iemand een drietal keer voor dergelijk soort contacten gesignaleerd staat, riskeert hij/zij gedurende een 10-tal jaren uitgesloten te worden voor bepaalde functies. Herinnert men zich nog de hetze rond de vrouw van imam Noureddine Talhaoui? En we weten overigens allemaal hoe het onderbuikgevoel van veel mensen reageert: waar er rook is, is er vuur. Ik krijg kippenvel bij zoveel Big Brother gedoe.

Het wordt echt hoog tijd, dat bepaalde procedés bij de Staatsveiligheid tegen het licht gehouden worden en de kerntaken van een Staatsveiligheid vastgelegd worden met strikte bewaking van de uitvoering ervan. Infiltratierecht? Ja, maar enkel daar waar het strikt aangewezen is, niet waar de ontsporingen zomaar tot de mogelijkheden behoren.

Johan Leman