Leave no Trace: Ontsnappen uit het systeem
Filmbespreking, Wereld -

Debra Graniks ‘Leave no Trace’: Weglopen van de digitale wereld

Kan je ontsnappen uit het systeem? Die vraag onderzoekt de Amerikaanse onafhankelijke cineaste Debra Granik in 'Leave no Trace', een adaptatie van Peter Rocks 'My Abandonment'. Niet toevallig was Granik een van de vrouwelijke filmmakers die bij de recente Oscars onder de radar van de Academy of Motion Pictures bleef. Ze vermijdt stereotiep actiespektakel en toont “respect voor het lef van mensen die ervoor kiezen om weg te lopen van de digitale wereld.” Bij ons paste 'Leave no Trace' niet in het bioscooplandschap, gelukkig biedt dvd een uitweg.

woensdag 13 maart 2019 10:03
Spread the love

De Amerikaanse cineaste Debra Granik (° 1963) is een buitenbeentje in Hollywood. Ze is niet enkel een onafhankelijk filmmaker, ze droomt er bovendien totaal niet van om ooit blockbusters te regisseren of het te maken in de droomfabriek. Het levert haar in eigen land enkel onbegrip en een outsider status op. Niet toevallig werd zij (net als andere vrouwelijke filmmakers zoals Chloe Zhao, Susanne Bier, Jennifer Fox, Christina Choe, Sara Colangelo, Jordana Spiro en Lynne Ramsay) vergeten bij de Oscarshow.

Gelukkig wordt Granik in Europa wèl gewaardeerd. “De erkenning en de uitnodiging die ik en andere onafhankelijke cineasten hier krijgen geeft aan dat ons werk geapprecieerd wordt, dat het resoneert versterkt je gevoel van eigenwaarde,” zei Granik toen het Franse festival van Deauville de rode loper voor haar uitrolde, “de verhalen die ik graag vertel worden hier getoond en mensen reageren erop. Dat werkt inspirerend. Het versterkt je om te stellen ‘ik ben een cultuurmaker, een filmmaker, ik maak films en die worden gezien’.”



Leave no Trace: Vader en dochter gaan off grid

Een hart voor outcasts

Ondertussen draait Debra Granik al zo’n 15 jaar geduldig kleine, fragiele en contemplatieve films. De verhalen die ze vertelt gaan over outsiders, gewone mensen die in een onherbergzame wereld hun plaats zoeken. Zo kampt in Down to the Bone (2004) een moeder met een verslaving, torst in Winter’s Bone (2010) een meisje het gewicht van armoede en portretteert de documentaire Stray Dog (2014) een Vietnam veteraan die zich ongewenst weet.

Nu is er dus Leave no Trace (2018), een verfilming van het door Peter Rock geschreven My Abandonment, het verhaal van een vader en dochter die niet enkel vergeten zijn door de samenleving maar die er ook voor gekozen hebben om afgezonderd in een bosrijk gebied van Oregon te (over)leven. Ver weg van de beschaving. Zonder luxe en zo zelfredzaam mogelijk. Dat off grid gaan duurt tot overheidsambtenaren hen vinden en de droom verstoren. Vader en dochter worden geconfronteerd met een vreemde paradox. Het is immers geen misdaad om dakloos te zijn maar “het is illegaal om in de openbare ruimte te wonen.” De overheid neemt zijn verantwoordelijkheid niet en het zijn de burgers die bestraft worden. Die in het gareel gedwongen worden.



Leave no Trace: Debra Granik adapteert Peter Rock

Granik houdt met Leave no Trace Amerika, het zelfverklaarde land van de vrijheid en de grenzeloze mogelijkheden, een spiegel voor. Daarin zien we de contradicties en de duistere zijde van een maatschappij die mensen wel ‘op hun plaats zet’ (“ze vonden dat ik niet in het bos hoorde” zegt de jonge Tom tegen haar kameraden in het opvanghuis) maar geen plaats voor hen heeft. Het blijft bij die nuchtere constatatie want Granik serveert geen bittere aanklacht. Zoals ze niemand veroordeelt, iedereen heeft zijn redenen en niemand (ook de ambtenaren niet) is echt slecht.

Een leven off grid

“Ik wil Will niet veroordelen of prijzen, ik wil alleen iemand tonen die een alternatieve levensstijl zoekt en nodig heeft”, preciseert Granik, “het gaat me om observatie, kijken wat hij doet zonder te zeggen of het goed of slecht is. Will heeft zichzelf buiten de samenleving en het politieke spectrum geplaatst, hij is ervan vervreemd. Hij identificeert zich met filosofen en theoretici en in ‘My Abandonment, het boek van Peter Rock waarop mijn film gebaseerd is, citeert hij Henry David Thoreau’s Walden om vragen te stellen over met hoe weinig je verder kan zonder gek te worden. Hij onderscheidt ‘verlangen’ van ‘nodig hebben’ en tracht daarom zelf te voorzien in wat hij nodig heeft, voedsel en onderdak.”



Leave no Trace: Leven in en met de natuur

Debra Granik stapte af van Rocks melodramatisch slot om hoopvol te eindigen: “Ik wou vader en dochter leiden naar een splitsing in de weg, waar ze beiden vrij hun eigen spoor kiezen.” Via dit traject, en de solidaire outsiders die hun pad kruisen, leidt Granik ons naar een ander Amerika. Een waar angst en haat niet overheersen en de groep er is om het individu te helpen. Waar Tom leert om geen schrik te hebben van een bijenkorf en er hulppakketten aan bomen worden bevestigd.

Gedrag legt de ziel bloot

De camera van DoP Michael McDonough observeert dit allemaal; laat ons isolement koesterende mensen ontdekken door hun handelingen (de rituelen die ze uitvoeren zonder sporen na te laten) te tonen. Granik herinnert er ons aan dat het “action speaks louder than words”-credo van de klassieke Amerikaanse cinema vooral sloeg op hoe gedrag de ziel blootlegt. Haar protagonisten hebben geen woorden nodig, ze leven in harmonie met elkaar en met de natuur. Ze stappen uit het systeem, tonen zich veerkrachtig, maar toch pleiten ze niet voor een leven “off grid.”

Het ‘van de kaart afstappen’ is een noodzaak om onafhankelijk te blijven. Maar het is geen pasklare oplossing voor alles (ex-militair Will blijft helikopters horen die er niet zijn) en evenmin een (hippie of survivalist) ideaal. Leave no Trace is specifiek én universeel. Het is zowel een western die wijst op de kloof tussen land en wet in neoliberaal Amerika als een coming-of-age verhaal dat de kracht van empathie en solidariteit toont. Maar vooral ook een liefdevolle ode aan ‘gewone mensen’ en de schoonheid van echte vrijheid.



Leave no Trace: Weg van de take down cultuur

De take down cultuur van Trump

“Ik begon te schrijven nog voor een Trump-regime zelfs maar mogelijk leek,” aldus Granik, “maar de take down-cultuur, het via sociale media neerhalen van mensen waar Trump een symptoom van is, bestond al wel. Ik wou mensen die in de marge van de samenleving leven in hun waarde herstellen. Will kampt met Post-traumatic stress disorder maar blijft solidair met andere outsiders. Terwijl in Trumps narcistisch universum de indruk gewekt wordt dat mensen elkaar slecht zullen behandelen wanneer ze de kans krijgen. Een beeld dat angst, achterdocht en verdeeldheid voedt. Will onderzoekt met hoe weinig je verder kan zonder gek te worden. Hij onderscheidt ‘verlangen’ van ‘nodig hebben’ en tracht daarom zelf te voorzien in wat hij nodig heeft, voedsel en onderdak.”

Granik legt de link naar onze behoeften: “We leven in een tijd waar het constante geraas van de digitale wereld het vermogen om zelfstandig te denken vernietigt, terwijl we naar een gladiatoren cultuur evolueren, gedreven door het verlangen naar beelden van gebrutaliseerde mensen en gevoed door films die draaien rond geweld. Toch is er nood aan verhalen die daarbuiten vallen. Want mainstream entertainment schetst niet het volledige wereldbeeld.”



Leave no Trace: Ruimte voor een ander leven

“Daarom heb ik het moeilijk met streaming,” zegt de cineaste, “niet met de technologie maar met een massacultuur gedicteerd door een algoritme dat ons verlangen naar het meest gewelddadige spektakel zou bewijzen. We krijgen geen keuze, het is de enige content die Hollywood levert. Dat maakt het moeilijk voor filmmakers die politieke films willen draaien of een culturele verschuiving willen bewerkstelligen, want niemand wil de films zien. Zegt men.” 

Ruimte voor andere verhalen

Maar, benadrukt Granik, “het is mogelijk om ruimte te maken voor andere verhalen en er leeft ook een nood aan zulke verhalen. Het is alleen gewoon een harde strijd momenteel. Ik maak graag deel uit van die kleine gemeenschap die mee die strijd voert. Daarom ben ik ook zo’n fan van iemand als The Emerald Forest regisseur John Boorman, de Brit die verhalen vertelde via genres om onderwerpen aan te snijden die niet op de A-lijst van commerciële thema’s stonden.”



Leave no Trace: Fragiele, contemplatieve cinema

Debra Granik bewondert ook Amerikaanse filmmakers zoals Hal Ashby (The Last Detail, Harold and Maude, Bound for Glory) en Bob Rafelson (Five Easy Pieces, The King of Marvin Gardens) die in de jaren zeventig focusten op marginalen in de schaduw van de Amerikaanse droom. “Hun films waren een inspiratie voor mij omwille van de onderwerpen en de personages die ze belichtten,” aldus Granik, “ik bewonder de koppigheid, eigenzinnigheid en het filmisch talent van een Ashby voor wie afwijkende, marginale personages helden waren. In het huidige systeem is het onmogelijk om een sociaal-realistisch verhaal te vertellen tenzij je het zo transformeert dat er een bekende ster in past. De filmindustrie is een celebrity system geworden.”



Leave no Trace: Briljante Thomasin Harcourt McKenzie

Toch ziet Granik ook positieve ontwikkelingen: “Streaming verandert de filmwereld, maar terwijl ik twee jaar geleden geen toekomst meer zag voor de fysieke filmzaal merkte ik op mijn reizen dat ze een comeback maakt. In Londen heb je The Picturehouse, een keten kleinschalige bioscopen die ontmoetingsplaatsen worden, en ook in New York blazen initiatieven ‘samen kijken’ nieuw leven in. Het zijn vreemde tijden, er is tegelijk trauma en hoop. Streaming kan het absolute einde van filmprojectie betekenen maar de afgeschreven zalen kunnen evengoed het nieuwe vinyl worden. Daar moeten we samen voor ijveren, als een global community van filmliefhebbers.

Citaten: Interview Deauville, 7 september 2018



Leave no Trace: De eigen weg

LEAVE NO TRACE: Debra Granik, USA – 2018 – 108′; met Ben Foster, Thomasin Harcourt McKenzie, Dale Dickey, Jeffery Rifflard; scenario Debra Granik & Ana Rosellini naar Peter Rocks ‘My Abandonment’, fotografie Michael McDonough, muziek Dickon Hinchliffe; montage Jane Rizzo; dvd dis. Sony.

take down
the paywall
steun ons nu!