De stank van het rottende afval hangt overal in de sloppenwijk Payatas in de stad Quezon, aan de rand van de hoofdstad Manilla. Elke dag komen honderden vuilniswagens hun stinkende lading dumpen aan de stortplaats van Payatas, een van de armste wijken van de Filipijnse hoofdstad. De hitte, de geur en het lawaai zijn overweldigend. Zesduizend gezinnen leven van deze ongezonde vuilhoop.

Ook Constantino de Juan (35) probeerde hier een inkomen bij elkaar te krabben. Dat deed hij door de vuilniswagens schoon te spuiten. Ongeveer 100 euro per maand leverde dat op. Daarmee moest hij zijn 80-jarige moeder, zijn vrouw en zijn zes kinderen onderhouden. Een zevende kind was onderweg.

Standrechtelijke executie

Zijn ‘nanay’ (moeder) Remy is ontroostbaar. Ze woont in een huis van planken en golfplaten aan Chocolate Hills, een rommelige straat waar haar kleinkinderen tussen gerecupereerd afval van de vuilnisbelt spelen. “Mijn zoon had een vriend bij de politie. Die heeft hem gewaarschuwd dat hij op ‘de lijst’ stond. Constantino geloofde echter niet dat hij in gevaar was.”

In deze bloedige ‘oorlog tegen drugs’ maakt de politie gebruik van lijsten met vermeende gebruikers en dealers. Niemand weet hoe die worden samengesteld. Wie op deze lijst staat, kan een nachtelijke klop op de deur verwachten, meestal met dodelijke afloop.

Voor Constantino hebben ze niet eens gewacht tot het donker was. “Hij was thuis spaghetti aan het maken voor de verjaardag van zijn dochter. Hij vroeg me in de winkel ketchup te halen, voor echte spaghettisaus hebben wij geen geld. Toen ik terug thuis kwam, was hij al dood.”

De zes kinderen hebben het zien gebeuren. Gemaskerde mannen in burger stormden het eenvoudige huisje binnen. “Sluit me op voor de rest van mijn leven, maar schiet me niet dood,” hoorde zijn dochter hem zeggen. Het waren de laatste woorden van Constantino. Drie schoten later lag hij op de grond.

Routineuze vervalsing bewijsmateriaal

Zijn moeder heeft hem zien liggen aan het fornuis. Twee schotwonden in de borst, een in het achterhoofd. Na de moord beweerden de politieagenten bij het lichaam een pistool te hebben gevonden en shabu, een sterk verslavende methamfetamine. “Ze zeiden dat Constantino een dealer was. Ik ben er echter zeker van dat ze dat ‘bewijs’ daar zelf gelegd hebben,” zegt de 80-jarige moeder. “Ik had nog nooit van mijn leven shabu gezien. Laat staan een pistool.”

Het officiële verslag van Quezon City Police Station 6 plaatst het begin van de politieactie om 9.05 uur, waarin een heel andere versie van de moord in het huis van Constantino wordt gegeven. “Undercoveragenten onder leiding van Sandie Caparroso hebben Constantino op heterdaad betrapt toen hij shabu wilde verkopen. Hij werd doodgeschoten omdat hij zich tegen zijn arrestatie verzette en een wapen trok. De verdachte overleed op weg naar het hospitaal.”

Deze nepbeschrijvingen zijn routineus knip-en-plakwerk. In elk politieverslag worden dezelfde bewoordingen gebruikt. Alleen namen, adressen en tijdstippen veranderen. “Er werden … zakjes shabu en… pesos drugsgeld gevonden in de broekzak”. “Naast het lichaam lag een pistool, kaliber..”. Alles wordt ingevuld naargelang de inspiratie van de dag. Zo wordt de zaak snel afgehandeld. De verdachte is altijd schuldig, de moordenaars worden nooit vervolgd.

Mensenrechtenorganisaties maken zich zorgen over deze wetteloosheid. “De wet wordt verkracht. Het is nu in de Filipijnen OK om iemand te vermoorden,” zegt Wilnor Papa van Amnesty International. “Als je een kartonnen bordje bij het lijk legt waarop staat ‘dit is een dealer’, is het genoeg. De politie zal dan geen onderzoek doen. Je kan dus vermoord worden zonder dat je iets strafbaar gedaan hebt.” ‘Kartonnen justitie’ heet dat in Manilla.

President met een luguber verleden

Filipijns president Rodrigo Duterte heeft zijn verkiezingsoverwinning te danken aan zijn belofte om “de straten schoon te vegen”. Die zijn nu echter besmeurd met bloed. “Ken je een verslaafde? Vermoord hem. Ik geef je een medaille,” beloofde Duterte. Zo begon de huidige slachtpartij.

Duterte is met deze praktijk niet aan zijn proefstuk toe. Toen hij nog burgemeester was van de stad Davao op het eiland Mindanao hebben doodseskaders tussen 1998 en 2016 volgens mensenrechtenorganisaties meer dan 1400 mensen vermoord. Dat waren grotendeels kleine drugsgebruikers, kleine criminelen en thuisloze straatkinderen. Duterte heeft meerdere malen openlijk gepocht dat hij rechtstreeks bij deze moorden betrokken was. Op andere ogenblikken ontkende hij daarentegen elke betrokkenheid (nvdr).

Duterte won op 9 mei 2016 de presidentsverkiezingen met 38,5 procent van de stemmen met de belofte een zelfde beleid te voeren als hij 22 jaar had gedaan als burgemeester van Davao. (In de Filipijnen wordt de kandidaat met de meeste stemmen president na één ronde, ook als dat geen meerderheid van de stemmen is.) Zijn zogenaamde oorlog tegen drugs is een werkelijkheid sociale zuivering van kleine criminelen en straatkinderen. Grote criminaliteit wordt daarentegen zo goed als niet aangepakt (nvdr).

Slachtoffers worden zonder enige vorm van proces geëxecuteerd door huurmoordenaars, burgerwachten of politieagenten die na de uren bijklussen. Altijd zijn het kleinschalige dealers en gebruikers die in het vizier lopen. Topdealers blijven buiten schot. Die wonen niet in de arme wijken waar de doden vallen.

“Criminaliteit en armoede hebben met elkaar te maken,” legt Wilnor Papa van Amnesty International uit. “Het is een complex probleem dat je niet met moorden kan oplossen. Zolang er hongerige en wanhopige mensen zijn, zullen er drugsmisdrijven zijn.”

Volgens de data van de United Nations Office on Drugs and Crime is druggebruik reeds jaren aan het dalen. 2008 was het ergste jaar. Toen gebruikte 2,35 procent van alle Filipijnen tussen 15 en 64 jaar amfetaminen zoals het zwaar verslavende shabu. Dat is minder dan bijvoorbeeld in Australië waar het op 2,9 procent. Ligt. Voor opioïden (zoals heroïne) ligt dat in de Filipijnen op 0,05 procent, in Australië is dat 2,1 procent.

De kater na het feest

“Hoe is het mogelijk dat de sterren en de rijken die shabu gebruiken op tv komen en in de boekjes staan, terwijl de armen worden vermoord?” Nanay Remy is bang omdat ze nu weet dat onschuldige mensen vermoord worden. Ook de meeste andere sloppenwijkbewoners van Payatas zijn bang, al hebben ze een half jaar geleden massaal op Duterte gestemd.

“Alle klootzakken die met drugs te maken hebben, ik ga jullie vermoorden,” zei hij in april 2016 onder luid applaus. Toen Duterte werd verkozen, was het ook in de wijk Payatas feest. Nu is het ‘s avonds doodstil in de steegjes en paadjes rond de stinkende vuilnisbelt.

De 80-jarige nanay zorgt nu alleen voor haar zeven kleinkinderen, haar schoondochter, de vrouw van Constantino, zit in de gevangenis. Voor de begrafenis van haar zoon moet ze nog 15.000 pesos (280,20 euro) bij elkaar schrapen, anders geeft het funerarium zijn lichaam niet vrij. Begrafenissen zijn big business geworden in Payatas. (In de Filipijnen verdient een huismeid gemiddeld 121 euro per maand. Armen met tijdelijk en onvast werk verdienen nog minder, nvdr)

Op de dag dat Constantino werd afgemaakt werden in totaal nog negentien andere ‘drugsmoorden’ gepleegd in de Filipijnen.