De Internationale Commissie tegen de Straffeloosheid (CICIG – Spaanse afkorting) startte in mei 2014 een onderzoek naar corruptie. De leden van het CICIG beluisterden 66.000 telefoongesprekken die aan het licht brachten, wat voor de meeste Guatemalteken al evident was. 

Miljoenen dollars bleken verduisterd te zijn. Minstens 500 containers met goederen gingen illegaal aan de douane voorbij. Sinds het schandaal bekend werd volgen de protestmanifestaties elkaar op, te beginnen met die van 25 april. “Daarbij betoont de bevolking een enorme stortvlaag van creativiteit”, zo beschrijft socioloog Sergio Palencia het recente protest.

Einde mei 2015 rapporteerde  CICIG nogmaals een ngeval van zware fraude, ditmaal in het Instituut voor Sociale Zekerheid (IGGS), waar een familielid van president Otto Pérez Molina een hoge post waarneemt.

Typisch protest van de 21ste eeuw 

Als reactie op dit tweede schandaal amper een maand na het eerste eiste een niet meer te tellen menigte het onmiddellijk het ontslag van zowel de president als de vicepresident. Manifestaties vonde plaats in meerdere steden in de provincies. Socioloog Palencia ziet er een typisch protest van de 21e eeuw in. Dit protest is gedecentraliseerd, samengebracht door sociale netwerken en wordt hoofdzakelijk gepromoot door stadsbewoners.

Een massa affiches, posters, opschriften, spandoeken, potten en pannen, slogans, artistieke uitdrukkingen zoals theater, het kwam er allemaal vanuit de ervaring van de deelnemers zelf. Dit protest gaat niet uit van organisaties met een voorgekookt discours en een vaststaande visie. Dit was een samenkomen van vele individuele ervaringen, die politieke, economische en sociale klassen oversteeg en een gevoel van eenheid teweegbracht.

Het gemeenschappelijke gedachtengoed achter deze spontane protesten bestond bestaat er in te weigeren om nog langer een regering en een staat te verdragen, die de mensen isoleert en besteelt met het excuus dat zij de burgers vertegenwoordigen. Zelfs de koepelorganisatie van de ondernemers CACIF eist het ontslag van Roxana Baldetti, vicepresident sinds 2012.

Begin mei 2014 diende zij zelf al haar ontslag in, met de verkiezingen van 6 september in het vizier. Zij wacht nu goed beschut op haar proces in een militaire kazerne, ver van de gore gevangenissen waarin de gewone Guatemaltek van de straat terecht komt. Amilcar Pop, Maya Q’eqchi’, advocaat en volksvertegenwoordiger, diende klacht in tegen beide mandatarissen en diende bij het Hooggerechtshof een verzoek om hun juridische onschendbaarheid als staatshoofd op te heffen.

Generaal, verdacht van genocide, werd president

Het was de Amerikaanse journalist Allan Nairn die reeds jaren terug het genocidale verleden van huidig president Otto Pérez Molina uit de doeken deed. In een adem signameerde hij de CIA en de Amerikaanse regering als medeplichtigen van de volkerenmoord van de militaire dictatuur, die het land in zijn gruwelijke grep hield van 1954 tot 1996.

Waarom werd deze man nooit als oorlogsmisdadiger vervolgd? Omdat hij mee aan de onderhandelingstafel voor het beëindigen van de dictatuur in 1996 waarmee een einde kwam aan 36 jaar burgeroorlog. Omdat het leger ook na het einde van het conflict oppermachtig bleef. Omdat de VS door zijn steun aan de junta zelf boter op het hoofd hebben.

Een hele poos bleef hij buiten schot in de sage van de recent ontdekte fraude. De evidentie van zijn betrokkenheid wad echter niet langer meer te omzeilen. Toch weigerde hij tot voor kort af te treden.

Nadat het Hooggerechtshof inging op de tegen de president gerichte klacht voor medeplichtigheid aan corruptie, richtte het een verzoek tot het parlement om de immuniteit van de president op te heffen. Het parlement keurde dat verzoek goed op 1 september 2015. Op woensdag 2 september om midernacht diende de president alsnog zijn ontslag in, waardoor de weg vrij is om hem gerechtelijk te vervolgen (voor de fraude, niet voor andere lopende beschuldigingen voor betrokkenheid bij genocide toen hij geneaal was tijdens de dictatuur) (Aanvulling door de redactie)

Eind augustus 2015 kwamen andermaal massa’s mensen op straat, zowel in de hoofdstad als in het binnenland. Er werden overal wegenblokkades opgeworpen tot grote ergernis van ondernemers en financiële machthebbers, die economische verliezen op zich zagen afkomen.

Uiteindelijk sloten ze zich aan bij de wil van de bevolking en lieten de president vallen, maar eisten wel dat de politie de blokkades hoe dan ook zou verhinderen. Zowat alle geledingen van de maatschappij sloten zich vervolgens aan bij de oproep voor een algemene staking eind augustus, met uitzondering van de behalve de parlementsleden van de Partido Patriota van de president en van de partij LIDER die nu meer dan ooit de volgende presidentiële verkiezingen hoopt te winnen.

Geen kerkelijke uitschuiver

Zelfs de katholieke bisschoppenconferentie bemoeide zich openlijk met de zaak, hoogst uitzonderlijk in Guatemala. Reeds in de loop van juni publiceerden de bisschoppen een merkwaardige brief. Alleen al de titel was ongewoon en emotioneel: “Guatemala doet ons pijn”.

Ze velden in die brief een vernietigend oordeel over de politieke partijen. Toch pleitten ze, uit vrees voor algehele chaos, voor het vrijwaren van de verkiezingen, in tegenstelling met grote delen van de bevolking.  Die willen dat ze uitgesteld of meteen geannuleerd werden. Onthutsend was het besluit van de brief: “In de meeste gevallen zal moeten gestemd worden, niet voor de beste, maar voor de minst slechte”.

Eind augustus zag een nieuw bisschoppelijk communiqué het licht. Vanuit Europese normen en gewoonten zou men spontaan denken aan een uitschuiver van formaat, niet evident voor een officiële instelling, die niet openlijkverbonden is met een politieke partij en zich in principe tot alle gelovigen en mensen van goede wil samen dient te richten.

De bisschoppen wezen namelijk op het verraad van het parlement tegenover de bevolking van het land en spoorden tegelijk de parlementsleden aan om het licht op groen te zetten voor de vervolging van de president. Bij stemming moesten minstens 105 volksvertegenwoordigers de onschendbaarheid van de mandataris willen ongedaan maken. Het werden er 132. Daarop legde het gerecht de president het verbod op het land te verlaten.

Achter de schermen

De groep #Neem Meteen Ontslag, die in april 2015 de straten bemande, hoopte de recente verontwaardiging van hoofdstedelijke sectoren van de middenklasse te kunnen kanaliseren naar een kruistocht tegen het neoliberalisme. Dat is niet gelukt.

Volgens analist Ollantay Itzamná slaagde de financiële en industriële macht er daarentegen in het volksprotest en de straatmanifestaties naar hun hand te zetten, met steun van de Amerikaanse ambassade. Zij verkozen met andere woorden hun president Otto Pérez Molina op te geven voor het behoud van hun macht.

Daarmee hebben zij echter allesbehalve zekerheid verkregen over de politieke toekomst. Presidentskandidaat Manuel Baldizón van de partij LIDER (Libertad Democrática Renovada – Vernieuwde Democratische Vrijheid, de afkorting LIDER betekent tevens ‘leider’) staat immers bekend voor zijn relaties met de drugsmaffia in Guatemala.

Het wordt nog spannende dagen in de aanloop naar de nieuwe verkiezingen.