“Tegenover de wereld heeft
Portugal zich kunnen profileren als een groot voorbeeld van hoe een nationaal
drugsbeleid aan de hele maatschappij ten goede komt”, schreef Kasia
Malinowska-Sempruch in een voorwoord van een onderzoeksrapport dat juni 2011 werd gepubliceerd. Het rapport stelde een neerwaartse trend in het drugsgebruik in
Portugal vast. 

Staten zoeken al decennialang naar alternatieve manieren voor de aanpak van het drugsprobleem.
De hoop op succes lag in het eerste internationale instrument,
namelijk het Enkelvoudig Verdrag voor Verdovende Middelen uit 1961. Vijftien
jaar geleden sloeg de Portugese overheid de richting in naar een ander
drugsbeleid, nadat de beruchte drugsagent Joao Figueira met alarmerende maar niet verrassende
waarschuwingen was afgekomen: er was meer criminaliteit en er waren meer verslavingsgevallen.

Het land met
katholieke wortels bepaalde in 2001 wettelijk dat het persoonlijke bezit en
het gebruik van een kleine hoeveelheid drugs (genoeg voor maximaal tien dagen) niet
langer strafbaar was. In 2012 concludeerde men dat het ingeslagen pad het goede was geweest. Een onderzoek naar het Portugese drugsbeleid
verscheen in het British Journal of Criminology. Daarin stond dat het aantal verslaafden aan te injecteren drugs in het land met maar liefst vijftig
procent was gedaald.

Antidrugscommissie

Opgepakte personen die
langer en/of meer drugs bezitten of gebruiken (variërend van marihuana tot
heroïne of LSD), komen voor een speciale antidrugscommissie die bestaat
uit rechters, advocaten, medische zorgverleners en maatschappelijke werkers.
Deze commissie oordeelt of iemand een boete, een behandeling of een straf
krijgt. Ongeacht het oordeel is het belangrijk dat de persoon in kwestie aan
het einde gezond(er) wordt. Drugsdealers en -smokkelaars volgen na
arrestatie wel de gebruikelijke strafprocedure.

Door de decriminalisering
van het drugsprobleem hebben duizenden (vooral) jonge drugsverslaafden zich
aangemeld bij klinieken en andere instanties, die op basis van deze
beleidshervorming zijn ontstaan. Het resultaat is dat meer verslaafden
aan de bel hebben getrokken voor hulp, zonder bang te hoeven zijn om in de cel te
belanden. Het aantal drugsgebruikers tussen de vijftien en negentien jaar daalde tussen 2001 en 2007 van 10,8 procent naar 8,6 procent.

“Doorslaand succes”

Het aantal
heroïneverslaafden tussen de zestien en achttien jaar daalde van 2,5 procent in
1999 naar 1,8 procent in 2005. Dit is gebleken uit het onderzoek Drug
Decriminalization in Portugal; Lessons for Creating Fair and Successful Drug Policies,
dat in 2009 door het Cato Institute is uitgevoerd. De Amerikaanse denktank in
Washington beschreef de decriminalisering van het drugsprobleem als een “doorslaand
succes”.

Maar volgens dr.
João Castel-Branco Goulão – architect van het hervormde drugsbeleidstelsel en voorzitter van het landelijke Institute on Drugs and Drug Addiction –is de decriminalisering maar een deel van de
oplossing. Het Portugese beleid richt zich dan ook eveneens op gebruiksreductie, het verminderen van de vraag en aanbod, het beperken van
de persoonlijke schade, medische behandeling en sociale re-integratie.

Een zeer belangrijk
onderdeel van het rehabilitatietraject is dat de drugsverslaafde verzekerd is
van een woning en een baan. Bij een sociaal experiment kreeg een aantal
drugsverslaafden een lening voor het opzetten van een zogeheten “removals
farm”, een mobiele boerderij. Men deed
de belangrijke bevinding dat de drugsverslaafden een hechte groep waren
geworden met een sterker verantwoordelijkheids- en zorggevoel voor elkaar en
nauwere aansluiting met de samenleving.

Rat park

Achter de Portugese
ervaring ligt wetenschappelijke expertise. Het is algemeen bekend dat bij
drugsverslaving het lichaam sterk afhankelijk raakt van een aantal
chemische stoffen die voor lichaam en geest schadelijk zijn. Maar het was de
Canadese psycholoog Bruce Alexander die een belangrijke kanttekening plaatste:
eenzaamheid versterkt een drugsverslaving.

In de jaren zeventig voerde
Alexander een experiment uit, “Rat park” genaamd. Hij maakte van een rattenkooi een
soort attractiepark met tunneltjes, gekleurde balletjes en hij gebruikte het beste
rattenvoer. Kortom, alles wat een ideaal rattenpark nodig had. Hij zette er waterbakjes in waarvan enkelen cocaïne bevatten. De
ratten dronken uit beide soorten waterbakjes. De psycholoog ontdekte dat de
ratten die samen in het park zaten het gedrogeerde water vies vonden en minder vaak naar het bakje
terugliepen dan ratten die alleen een kooi opgesloten waren en de twee
verschillende waterbakjes voor zich hadden staan. In tegenstelling tot hun
individueel opgesloten lotgenootjes, overleefden alle ratten in het park het experiment.

Daarna voerde Alexander zijn
experiment opnieuw uit. Maar deze keer voegde hij ratten, die een
tijd geïsoleerd en verslaafd opgesloten hadden gezeten, toe aan de gezonde(re) ratten in het
rattenpark. Bij dit experiment stelde hij de onderzoeksvraag: zijn de hersenen
permanent door de verslaving beschadigd waardoor je niet meer beter kan worden,
of er is kans op genezing? De psycholoog kreeg een positief antwoord. De
reeds verslaafde ratten zijn uiteindelijk drugsvrij geraakt.

Sociale binding

Uit het onderzoek van psycholoog Alexander blijkt dat
sociale binding een antigif is voor verslaving. Peter Cohen, die
jarenlang onderzoek deed naar drugsgebruik en -beleid, stelt dat mensen een
sterke behoefte hebben om met elkaar in verbinding te staan. Het geeft ons
voldoening. Eigenlijk zou professor Cohen het woord “verslaving” liever  vervangen door “binding”. Als het niet mogelijk is om ons aan elkaar te
binden, dan verbinden we onszelf aan alles wat er te vinden is. Ongeacht
waar het pijltje op het rad van het leven komt stil te staan.