Politiek narcisme is in de moderne mediamaatschappij vrijwel onontkoombaar. De typisch
narcistische excentriciteitsspiraal verandert hierbij onder invloed van de media in een zichzelf versterkend maatschappelijk proces. Daar komt nog bij dat er een soort ‘natuurlijke’ verwantschap bestaat tussen politiek narcisme en populisme, waardoor narcistische politici geneigd zijn zich op populistische bewegingen te richten. Doordat deze tenderen naar het extreme, is politieke radicalisering een voor de hand liggend gevolg. Deze vorm van narcisme wordt elders op deze site ook wel het Trump syndroom genoemd.

Maar wat is dat narcisme eigenlijk?

Mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis vinden zichzelf belangrijker dan anderen. Ze vinden dat ze recht hebben op een speciale behandeling en vinden dat regels die voor iedereen gelden, niet op hen van toepassing zijn. Mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis houden weinig rekening met anderen. Ze kunnen zich niet zo goed in een ander inleven en gebruiken andere mensen vooral voor hun eigen doelen. Ze hebben een grote behoefte aan bewondering en reageren doorgaans met woede op elke vorm van kritiek of afwijzing. Een politiek systeem waarin macht en onschendbaar voorhanden zijn trekken dan ook gemakkelijk narcistische persoonlijkheden aan.

Twee typen narcisten

We onderscheiden twee typen maatschappelijk narcisme: de ‘Verwenden’ en de ‘Buitenstaanders’.

De Verwenden hebben geen frustratietolerantie, willen in het middelpunt van de belangstelling staan en denken dat zij zich alles kunnen permitteren. De Buitenstaanders voelen zich miskend, trekken zich terug uit de gewone wereld en identificeren zich met een ideologie die hen vervolgens een ‘licence to kill’ geeft. Beiden typen polariseren en denken in termen van ‘wij’ en ‘zij’. Ze worden in de kern gedreven door minachting voor gezag, leven volgens zelfingenomen principes, gaan niet-wederkerig om met anderen en reageren agressief op kritiek. Wie deze overeenkomsten herkent, begrijpt het extremisme in onze conflictueuze wereld beter. Dit begrip levert handvatten om escalaties te voorkomen.  Vaak zijn  politici daar de spelers in al dan niet aangespoord door soortgelijken in machtige bedrijven en coöperaties.

Narcisme, media en politiek

De rol van de media is  dat ze fungeren als spotlights die naar aandacht strevende stervelingen zichtbaar maken op het maatschappelijke toneel. Zij die – om welke reden dan ook – publieke aandacht nodig hebben, worden als motten aangetrokken door het licht en dit gebeurt op allerlei terreinen. Hier gaat het slechts om één terrein – de politiek: bij uitstek een terrein dat volop aandacht van de media krijgt. Politici zijn overal te vinden, sociale media, TV proframma’s, entertainers in shows,  in de kranten, tijdschriften, lezing,  bibliotheken etc…

De politieke hoofdrolspelers, zoals de minister-president, ministers, fractievoorzitters en Kamerleden vinden in het algemeen dan ook ruim aandacht voor hun uitspraken. Een tweede belangrijk kenmerk van de politiek, bezien vanuit het gezichtspunt van de narcist, is de lage toegangsdrempel. Een ieder die zich kandidaat stelt voor een publieke functie of alleen maar aankondigt dit te zullen doen of die (potentiële) kandidaten actief onder[1]steunt, betreedt daarmee het terrein van de politiek.

Narcisme en populisme en media

Als onzekerheid over zichzelf mensen ertoe drijft om zich te vereenzelvigen met een groep, dan moeten ze wel precies weten wat de identiteit van die groep is. Wanneer je op zoek bent naar betrouwbare informatie, waar ga je die dan halen? In de eerste plaats bij de leider van jouw groep.

Onlangs is onderzocht hoe onzekerheid beïnvloedt wat voor soort leiders we verkiezen. De resultaten zijn onrustwekkend. Mensen willen dat iemand hen zegt wat ze moeten doen – en liefst iemand die ze kunnen vertrouwen als ‘een van ons.’ Vooral nu gezien de vloeibare tijden waarin we lezen en waarmee verwijs ik naar het werk van Zygmunt Baumann voor de geïnteresseerden.

Onzekere mensen blijken een voorkeur te hebben voor assertieve en autoritaire tot zelfs autocratische leiders, politici, die onomwonden en in zwart-wit bekrachtigen ‘wie we zijn.’ Aan open, genuanceerde en gelaagde formuleringen van identiteit hebben ze geen boodschap. Nog alarmerender is dat onzekerheid leiders in het zadel helpt met de eigenschappen van de zogeheten ‘duistere drie’: machiavellisme, narcisme en psychopathie.

Mensen gaan hun informatie ook zoeken bij ‘mensen zoals zij’ die de identiteit van de groep belichamen, en die de wereld op dezelfde manier zien als zijzelf. Dat kunnen vrienden of kennissen zijn, of bronnen zoals radio en televisie. Maar tegenwoordig zoeken mensen vooral online naar antwoorden.

Gemeenschappelijkheid

Wat opvalt is dat de populistische politicus en de extremistische terrorist één belangrijke overeenkomst hebben: ze handelen vanuit narcistische motieven. De destructieve gevolgen hiervan zien we bijna dagelijks in de media maar ook op straat en helaas vormen van terreur en oorlog.

Een mooi voorbeeld van zo een politicus vinden we over de grens in de figuur vaan Thierry Baudet die onlangs nog toegelaten werd, na veel discussie.  een lezing te geven aan de Ugent.  Baudet draagt een boodschap uit dat Nederland een door een dictatoriale ‘linkse elite’ geknecht land, waarin hardwerkende burgers krom moeten liggen om onafzienbare hordes asielzoekers in de watten te leggen, zielige bejaarden in armzalige verzorgingstehuizen tot hun knieën door de eigen urine waden, en een miljoen moslims in het geniep kromzwaarden slijpt en bomgordels in elkaar knutselt. En de oplossing voor deze onbeschrijflijke ellende is eenvoudig. ‘Het volk’ dient ‘de politieke elite’ weg te vagen en al zijn vertrouwen te stellen in de grote populistische leider, die immers als enige naar ‘de mensen’ luistert en vervolgens de natie zal loskoppelen van het boze buitenland. Weg met alle handelsverdragen en die enge EU, op naar het paradijs! Hoe zoiets in zijn werk gaat, kunnen we sinds 20 januari 2017 gadeslaan in de Verenigde Staten. Zo erkennen we ook de Vlaamse partijen NVA en Vlaams Belang die eenzelfde discours uitdragen.

Baudet  zet graag ‘dr.’ voor zijn naam,  hij is geen echte intellectueel. Van werkelijk kritisch en zorgvuldig denken, van intellectuele integriteit, is bij hem geen sprake. Omdat feiten hem alleen interesseren als ze zijn standpunt ondersteunen. In alle andere gevallen is hij bereid om met argumenten gebaseerd op aannames zijn standpunten te onderbouwen. Een intellectueel zal duidelijk maken dat zijn argumenten gebaseerd zijn op aannames en dus nog onderbouwing door onderzoek vragen. Of zal aangeven niet voldoende feiten tot zijn beschikking te hebben om een gefundeerde uitspraak te doen over het onderwerp ter discussie. Daarnaast zal een intellectueel nooit rondlopen alsof hij alles weet over alles en zeker niet proberen om zoveel mogelijk moeilijke woorden te hanteren om een imago van intellectualiteit te creëren. Het gaat een intellectueel namelijk niet om zijn imago, terwijl bij een pseudo-intellectueel het imago juist wel het doel is. Dat hij kon promoveren op zijn in 2012 verschenen De aanval op de natiestaat geldt in academische kringen nog altijd als schandaal. Dit boek is namelijk geen nuchtere, wetenschappelijke analyse van een helder gedefinieerd probleem, maar een politiek pamflet. Dat hij een verder aan het narcisme syndroom voldoet mag blijken uit volgende kenmerken:

Om een narcist te herkennen dien je goed op te letten omdat de kenmerken niet altijd meteen opvallen. Zo ziet zich als waardevol (ik kan als politicus de samenleving voor u redden) intellectueel en anders dan eerder een narcist. Soms is er het gebruik van zogenaamde kwetsbaarheid ( zo ziet hij zichzelf als slachtoffer van de elite) om aandacht te krijgen. Na een tijdje ga je echter merken dat hij zelf helemaal geen moeite doen om zijn problemen op te lossen. Hij geniet gewoon van de aandacht en de macht die hun gedrag teweeg brengt. Baudet staan graag in de belangstelling (zowaar overal aanwezig op de media), en flamboyant en erg extravert is hij wel zelfs zonder enige schaamte. Daarnaast zien we het oppervlakkig charmant zijn, het enorme ego (ik ben een intellectueel), de goede toneelspeler, het weinig inlevingsvermogen (andersheid is een probleem), het  gevoelig zijn voor kritiek (uitbarstingen en beledigingen) Daarnaast is liegen een beroep (veel onwetenschappelijkheid)  en macht een verlangen en om deze uit te breiden. Genoeg is niet voldoende.

Het mag duidelijke zijn dat Baudet niet de enigste narcist in het politieke spectrum , ik laat de lezer vrij om voorbeelden hieraan te koppelen.

Gevolg

Natuurlijk zijn niet alle politici narcisten, gelukkig maar, maar deze die het wel zijn verzieken het politieke systeem met als gevolg een verziekte samenleving waar gemeenschappelijk denken verlaten wordt en een wij- zij discours, gedreven door angst, hoogtij viert. Meestal is het dan ook de angstige kiezer opzoek naar (valse) veiligheid en stabiliteit die ze aangetrokken voelt door narcistische en vaak autoritaire politici. De kiezer vergeet echter zichzelf niet te dienen, de kiezer leeft in zelfbedrog en in vertwijfeling zonder het ook te beseffen. Angst id dan een een onderliggend probleem.

Het alert zijn van  het bovenstaande kan de vertwijfeling bewust maken en het zelfbedrog bestrijden waardoor kiezer met een gezond verstand in de stemhok staat. Redelijk denken, combinatiedenken en differentiedenken zij belangrijk, zaken die  helaas te onderbelicht zijn in het onderwijs en enige vaardigheid vergen.

Bronnen

14 Gevaarlijke Kenmerken van Narcisme die Je Moet Weten (vitaalgezond.com)

Hulp nodig bij narcistische-persoonlijkheidsstoornis kenmerken? (deviersprong.nl)

Narcisten in de politiek – De narcist ontmaskerd