Band met Latijns-Amerika

Het is geen geheim dat de mensen in Griekenland zich erg verbonden voelen met Latijns-Amerika. We hebben veel overeenkomsten in onze geschiedenis. Wij waren het eerste land dat ooit gekoloniseerd werd door West-Europa. In 1204 leerden we hun hebzucht en meedogenloosheid kennen, toen ze tijdens de vierde kruistocht op weg waren om ‘het Heilige Land te bevrijden’.

Dat terwijl wij een christelijke staat waren, zelfs al lang voordat zij dat werden, en al zeker geen bevrijding nodig hadden.

Eeuwen gingen voorbij. Nu zijn we een van de laatsten die een schuldenkolonie wordt. Daarvoor waren wij een van de eerste slachtoffers van het neokoloniale verdeel-en-heersbeleid van het Britse Rijk, dat begon rond de tijd van de Griekse revolutie (1821).

Het Griekse volk bevocht zijn onafhankelijkheid van het Ottomaanse rijk, maar eens die bereikt was kwamen de Europese koloniale machten op de proppen. Ze verwezen de revolutionaire Griekse grondwet naar de prullenbak, organiseerden de moord op de eerste Griekse gouverneur en stuurden West-Europese royals om als onze koningen te dienen.

Griekenland was een van de eerste slachtoffers van het neokoloniale verdeel-en-heersbeleid van het Britse Rijk

Ook schulden werden gebruikt om ons onder de duim te houden. De eerste lening aan Griekenland werd in 1830 uitgeschreven door Britse financiers onder woekervoorwaarden. Daarbij werd een groot deel van de nominale waarde als onderpand gehouden. Een ander deel werd verduisterd door de geïmporteerde ‘royalty’. Slechts een heel klein deel van de fondsen bereikte Griekenland daadwerkelijk en werd gebruikt voor de behoeften van de Griekse staat. De rentebetalingen dekten de oorspronkelijke nominale waarde vele malen, tot die schuld uiteindelijk in de late jaren 1970 terugbetaald was.

Na de Tweede Wereldoorlog vochten de Britse en Amerikaanse regeringen om Griekenland te redden van het ‘communistische gevaar’, dat wil zeggen veilig te stellen voor hun belangen. Ze openden het vuur op betogende burgers en bombardeerden in december 1944 een pas bevrijd Athene. Ze organiseerden van 1946 tot 1949 een regelrechte burgeroorlog tegen de linkse strijders. De eerste napalmbommen van Amerikaanse makelij werden aan de rechtse Griekse regering gegeven om te worden uitgetest tegen het partizanenleger tijdens die burgeroorlog.

De eerste napalmbommen van Amerikaanse makelij werden aan de rechtse Griekse regering gegeven om te worden uitgetest tegen het partizanenleger

Tot slot, maar daarom niet minder belangrijk, hielpen dezelfde buitenlandse mogendheden bij de oprichting en ondersteuning van een rechtse militaire junta. Dat gebeurde aan het eind van de jaren 1960 toen, na decennia van rechtse onderdrukking, de zaken er naar hun smaak te democratisch begonnen uit te zien.

Dat soort gemeenschappelijke ervaringen zorgde ervoor dat Grieks links en het Griekse volk in het algemeen altijd een nauwe band hebben gevoeld met Latijns- en Midden-Amerika en het Caraïbisch gebied, ondanks de afstand.

Vandaag de dag zijn er in Griekenland talrijke sociale organisaties zoals de Griekse afdeling van het Netwerk van Intellectuelen, Kunstenaars en Sociale Bewegingen ter Verdediging van de Mensheid (REDH), het Cultuurproject Nuestra America, enz., die solidair zijn met Latijns-Amerika, de Cubaanse revolutie, de Bolivariaanse revolutie, Boliviaans links, kortom de progressieve linkse bewegingen van de Rio Grande tot Vuurland…

Panelgesprek over de media op de Volkerentop Europa-Latijns Amerika en de Caraïben in Brussel op 17 juli. Foto: Katrien Demuynck

Onze mensen kennen, respecteren en begrijpen de strijd van Latijns-Amerika. Let wel, ons volk, niet onze regeringen. Dat is de reden waarom de perspectieven van het Griekse volk, in binnenlandse en buitenlandse kwesties, al meer dan tien jaar onder vuur liggen. En het belangrijkste instrument in die aanval zijn de media geweest.

De driehoek van corruptie

Latijns-Amerikanen kunnen heel goed begrijpen hoe de media deel uitmaken van een driehoek van corruptie, de politiek en het grootkapitaal. In Griekenland zijn veel eigenaren van media scheepsmagnaten – de rijkste zakenmensen in Griekenland – beschermd door onze grondwet. Ze bezitten tv-stations, kranten, online media, grote bouwbedrijven en natuurlijk voetbalclubs.

De macht is geconcentreerd in heel weinig handen, in ‘een dozijn families’ zegt de volksmond. Ze gedragen zich als bloedzuigers van de staat. Zij zijn degenen die openbare werken en door de EU en de staat gesteunde infrastructuurprogramma’s uitvoeren en politici creëren, vormen en uitkopen.

De financiële crisis

Big Business controleerde de media, die sterk partijdig waren, vaak niet winstgevend op zichzelf, met kranten die alleen in leven werden gehouden als middel voor politieke invloed en chantage.

Latijns-Amerikanen kunnen heel goed begrijpen hoe de media deel uitmaken van een driehoek van corruptie samen met de politiek en het grootkapitaal

Dat was het geval vóór het keerpunt van de financiële crisis van 2008, die zijn impact twee jaar later ten volle liet voelen in Griekenland en die de corruptie naar een hoger niveau tilde.

Op dat moment besloot de Griekse regering haar economische betrouwbaarheid op te pompen met zelfvernietigende verklaringen, die al snel opgepikt werden door ‘de markten’ die concludeerden dat Griekse obligaties niet meer deugden. Grote ‘onafhankelijke’ financiële instellingen gaven het land een lagere rating, met als gevolg dat Griekenland zijn leningen niet meer kon terugbetalen.

De regering, die het alternatief van een eenzijdige afbouw van een onmogelijk gemaakte schuld opzij schoof, schakelde de zogenaamde ‘Trojka’ in, namelijk het IMF, de EU en de Europese Centrale Bank, om ons te ‘redden’.

De bezuinigingsmaatregelen, geïmplementeerd via dictaten van de Trojka, de zogenaamde ‘memoranda’, brachten moorddadige bezuinigingen, zware belastingen, dramatische salarisverlagingen tot 55 procent van de salarissen van 2009, massaontslagen en de ineenstorting van de nationale gezondheidszorg en sociale voorzieningen met zich mee.

Paul Krugman zei dat Griekenland het ergste geval is van een door bezuinigingen veroorzaakte depressie

In 2012 zei Paul Krugman dat ‘Griekenland het ergste geval [van een door bezuinigingen veroorzaakte depressie] is, met een werkloosheid die tot 20 procent stijgt terwijl de openbare diensten, waaronder de gezondheidszorg, instorten’.

En dat was nog maar het begin. Toen de crisis toesloeg, bedroeg onze schuld 180 miljard euro. Nadat de bezuinigingsmaatregelen onze economie vernietigden en de Griekse nationale activa als onderpand waren weggegeven, is hij opgelopen tot 407 miljard. Noemen ze dat ‘redden’?

‘Herprogrammering’ van de Grieken

Zelfs onder die omstandigheden was het volksverzet in de eerste jaren van de financiële crisis nog steeds sterk. Dat moest veranderen, samen met het beeld van Grieken die het niet verdienden om verarmd te worden, of dat er een alternatief was voor het veranderen in een schuldenkolonie, of de effectiviteit en legitimiteit van bezuinigingsmaatregelen.

Dit vergde veel spinnen en damage control en de Griekse media namen deze missie gretig aan.

Lamprini Thoma. Foto: Katrien Demuynck

Al snel begonnen we in de lokale mainstream media te lezen dat wij Grieken lui zijn, niet willen werken, dat er meer laissez-faire beleid en privatisering nodig is, enzovoort, de hele neoliberale mantra. In de realiteit behoren we tot de hardst werkende landen in de EU, volgens de officiële werktijdstatistieken van diezelfde EU.

Natuurlijk gebruiken de Duitse en Noord-Europese media hetzelfde verhaal en laten ze geen kans onbenut om de Zuid-Europese landen af te doen als luie ‘PIIGS’. Dat is een overkoepelende term voor Portugal, Italië, Ierland, Griekenland en Spanje – niet toevallig de niet-protestantse landen in West-Europa.

De Grieken werden geherprogrammeerd om zichzelf de schuld te geven en het neoliberalisme te aanvaarden

Terwijl de Grieken geherprogrammeerd werden om zichzelf de schuld te geven en het neoliberalisme te aanvaarden, moest ook onze kijk op mondiale aangelegenheden en buitenlandse interventie veranderen. Zo had Griekenland bijvoorbeeld de Amerikaanse betrokkenheid gezien in het tijdperk na de Tweede Wereldoorlog, in de daaropvolgende burgeroorlog en tot in een door het buitenland gesteunde militaire dictatuur.

De populaire opinie was dus niet bepaald dol op de VS, hun moderne oorlogen of hun betrokkenheid bij Europa. Dit moest natuurlijk veranderen. Zo begon volgens Wikileaks de ambassade van de VS in Griekenland in 2013 samen te werken met scholen voor journalistiek en universiteitsfaculteiten om ‘goede relaties’ tussen de twee landen te bevorderen.

Mediaoorlog

De achteruitgang van de Griekse media is goed gedocumenteerd in de Freedom of the Press Index, een index die meestal niet mikt op ‘westerse’ landen. In 2008 stond Griekenland op de 31e plaats voor wat betreft de persvrijheid, in 2010 zakte het naar de 70e plaats, in 2013 stond het op de 84e plaats en in 2022 tenslotte staat het op de 107e plaats.

Een van de meest schaamteloze staatsdecreten was toen de Nationale Raad voor Radio en Televisie armoede censureerde

Een van de meest schaamteloze staatsdecreten was toen in 2013, op het hoogtepunt van de crisis, de Nationale Raad voor Radio en Televisie armoede censureerde. Er werd letterlijk een bevel uitgevaardigd aan tv-stations om ‘geen video’s te vertonen met voorbeelden van extreme armoede zonder expliciete of impliciete toestemming van alle betrokkenen’. Anders riskeerden ze zware boetes.

Het bevel werd begrepen zoals het was: een dreigement van de overheid, bedoeld om een vals beeld van sociale harmonie en economische stabiliteit te presenteren.

Propaganda, intimidatie, censuur en ontslagen werden door de regering gebruikt om de schade te beperken. Sommige maatregelen waren zo extreem dat ze ons nog steeds achtervolgen.

Een goed voorbeeld is de sluiting van de nationale omroep, door een willekeurig decreet, in één dag, op 11 juni 2013. Onze nationale omroep had op dat moment een geschiedenis van 80 jaar, stond goed aangeschreven, exploiteerde vier tv-zenders, meer dan 10 radiostations en had 2700 werknemers.

De omroep werd in één dag onverwachts gesloten en vervangen door een nieuwe staatsomroep, die van de grond af aan werd bemand met regeringsgezinde ambtenaren en journalisten.

Er waren nog veel meer brute interventies. Kostas Arvanitis en Marilena Kassimi, presentatoren van een populaire tv-nieuwsuitzending, zagen hun programma onderbroken nadat ze naar een artikel in The Guardian hadden verwezen over marteling door de Griekse politie. Bepaalde machtsfiguren hadden gevraagd het programma te laten stop zetten.

Kostas Vaxevanis, een populaire presentator en uitgever van tv-programma’s en ontvanger van de ‘Index on Censorship’s Freedom of Expression Award’ voor 2013 werd gearresteerd omdat hij een lijst met grote belastingontduikers had gelekt, vergelijkbaar met de ‘Panama Papers’.

De Griekse regering was op de hoogte van de lijst, maar deed drie jaar lang niets met de inhoud ervan. Het ministerie beweerde zelfs dat ‘ze de USB-stick met de lijst met namen kwijt waren’ als excuus.

Marios Lolos, destijds voorzitter van de Unie van Fotojournalisten, werd herhaaldelijk aangevallen door de politie. Een andere fotojournalist, Tatiana Bolari, werd op het hoofd geslagen door een lid van de oproeppolitie en werd in ernstige toestand in het ziekenhuis opgenomen. Fotojournalist Manolis Kipraios verloor zijn gehoor nadat hij door de politie in elkaar was geslagen.

Een oliemagnaat bedreigde een journalist van een van Griekenlands zeldzame onderzoekstijdschriften, nadat die had bericht over oliesmokkel. Hij zei letterlijk: ‘Ik zal je keel laten oversnijden in je slaap, ik zal je overal opjagen’. Dezelfde oliemagnaat zal later de ‘enige’ bieder zijn voor enorm ondergewaardeerde staatsactiva.

Dit zijn slechts enkele voorbeelden van de wisselwerking tussen de staat, de media en machtige zakelijke belangen in Griekenland.

Sinds het hoogtepunt van de crisis hebben we te maken met een sterk gereduceerd medialandschap, massale journalistieke werkloosheid, minder onafhankelijke stemmen en makkelijker geïntimideerde journalisten, waarbij zelfcensuur de enige manier is om je werk te behouden.

Persoonlijk verhaal

Sta me toe om mijn persoonlijke ervaring te delen. Dat gaat zowel over de vervolging van journalisten onder het crisisklimaat, als over de pogingen van nieuwe, onafhankelijke media om los te komen uit deze verstikkende omgeving.

Zoals veel andere journalisten heb ik zo’n intimidatie-ervaring gehad, op een zogenaamd ‘vrijer’ gemeentelijk radiostation

Zoals veel andere journalisten heb ik zo’n intimidatie-ervaring gehad, op een zogenaamd ‘vrijer’ gemeentelijk radiostation.

Toen er een staking werd aangekondigd door de Griekse journalistenvakbond, beval de directeur van het station dat het eerste item op ons nieuwsbulletin van de dag vóór de staking zou zijn dat ‘de journalistenvakbond ons station het zwijgen oplegt en censureert’.

Mijn programma viel net na dat nieuwsbulletin. Ik opende met te zeggen dat wat je hoorde geen nieuwsbericht was, maar een verklaring van de directeur van het station. Ik voegde eraan toe dat we het recht hebben om te staken en dat we de plicht hebben om samen met alle andere werknemers te protesteren.

Mijn programma werd onmiddellijk geannuleerd, ik kreeg een strafdienst en werd uiteindelijk ontslagen. Gelukkig staakten mijn collega-journalisten, op eigen kosten, om mijn ontslag ongedaan te maken, wat ze ook lukte. Natuurlijk kreeg ik mijn programma nooit terug en ik besloot daarom na een tijdje zelf het station te verlaten.

Het was op dat moment dat wijlen Costas Efimeros, de oprichter van de populairste onafhankelijke journalistiek portaal in die tijd, The Press Project, contact met me opnam. Op dat moment had ik hem nog nooit ontmoet. Hij zei me dat ik mijn programma kon doen op zijn internetradio als ik dat wilde. Ik kon opnieuw schrijven wat ik wilde, als onafhankelijke journaliste.

Costas Efimeros. Foto: The Press Project

Efimeros, die intussen jong gestorven is, hielp The Press Project te vestigen als het belangrijkste onafhankelijke mediakanaal in Griekenland. Dat moest zelfs de gevestigde buitenlandse pers toegeven:

‘De journalisten van The Press Project hebben veel uitgespit. Ze hebben elk officieel besluit en de details van elk contract voor openbare werken en aanbestedingen ontcijferd en van een index voorzien en tijdens dat proces talloze twijfelachtige transacties aan het licht gebracht.’ (uit een NPR-artikel met de titel ‘Greece’s economic crisis reveals fault lines in the media’).

‘“Volg het geld”, zegt het alternatieve nieuwsportaal The Press Project, dat in 2010 in Athene werd opgericht en een reputatie heeft opgebouwd als onafhankelijk medium.’ (Die Zeit)

‘Terwijl de regering de stroomtoevoer naar de antennes van de Griekse openbare omroep ERT probeerde af te sluiten, luisterden de heer Efimeros en zijn team naar satellietsignalen die heimelijk door ERT-medewerkers werden uitgezonden en plaatsten die op de website van de groep en op sociale media.’ (The New York Times)

The Press Project vestigde een publiek financieringsmodel via donaties van lezers, wat ons, naast onafhankelijkheid, toelaat om verslaggevers uit te sturen

Costas Efimeros overleed dan wel onverwacht in 2017, op de veel te jonge leeftijd van 42 jaar, maar het medium ging door in zijn voetsporen. In de iets meer dan tien jaar sinds zijn oprichting gaf The Press Project een stem aan de anti-austeriteitsbeweging, hielp het bij het uitzenden van de door werknemers gerunde programma’s nadat de ERT was gesloten en werd het de partner van Wikileaks in Griekenland.

The Press Project. Boven: de aanval op de persvrijheid in Griekenland. Beneden: luister hier naar de serie van Podcast.

Bovendien vestigde het een publiek financieringsmodel via donaties van lezers, wat ons, naast onafhankelijkheid, toelaat om verslaggevers te sturen naar Venezuela, Chili, het Midden-Oosten, de zaak Assange, en nog veel meer. En dat op een ogenblik dat nieuws en analyses van de gebeurtenissen die zich in Griekenland ontvouwden heel erg ontbrak.

Op basis van onze Griekse ervaring en de ontwikkelingen over de hele wereld, met mediaconglomeraten, met zogenaamd anti-fakenews censuur die in feite gericht is tegen niet-establishment meningen, censuur, enzovoort, denk ik dat co-operatieve, zelfbestuurde, en publiek gefinancierde nieuwsbureaus en misschien op een dag nieuwsagentschappen, de toekomst zijn van onafhankelijke journalistiek.

Het zogenaamde globale Zuiden en alle onderdrukte volkeren moeten en zullen voorop lopen bij deze ontwikkelingen.

Deze tekst is de interventie die Lamprini Thoma bracht in een panel over de rol van de media, op 17 juli 2023 in Brussel op de Volkerentop Europa-Latijns Amerika en de Caraïben. Het panel was georganiseerd door het Netwerk van Intellectuelen en Kunstenaars ter Verdediging van de Mensheid (REDH).

Lamprini Thoma is een Griekse onafhankelijke journaliste, lid van de Griekse afdeling van het Netwerk van Intellectuelen en Kunstenaars ter Verdediging van de Mensheid. Ze werkt voor het onafhankelijk Grieks mediaportaal The Press Project.