België speelt een voortrekkersrol in zowel orgaandonatie als euthanasie en daar zijn wij fier op. Wat euthanasie betreft: als het leven door ziekte en pijn ondraaglijk is geworden kunnen mensen waardig en begeleid sterven. Aangaande orgaandonatie ligt in België het aantal beschikbare donororganen veel hoger dan in onze omliggende landen, dankzij het opting-out-systeem waarbij elke meerderjarige automatisch donor kan zijn, tenzij hij of zij te kennen heeft gegeven dat niet te willen zijn.

Afgelopen woensdag verscheen in De Morgen het bericht dat een achttal Belgen hun longen afstonden voor transplantatie, nadat ze voor euthanasie kozen. Omdat de meerderheid van hen aan neuro-musculaire aandoeningen leed, was het merendeel van hun organen geschikt voor transplantatie. Hiermee gaven ze een stukje van hun leven door aan iemand anders.

België beschikt met de euthanasiewet en de wet betreffende de transplantatie van organen over het nodige kader om dit op een ethisch aanvaardbare manier te laten verlopen. Een recent artikel in de Britse krant ‘The Daily Telegraph’  toont nog maar eens aan hoe progressief België is in vergelijking met sommige van zijn buurlanden. Men heeft het daarin over ‘Brave New Belgium’, ‘the second in the World after the Netherlands to legalise euthanasia since the fall of Nazi Germany’ en de vrees dat het slechts een kwestie van tijd is dat er organen zullen weggenomen worden van mensen die ‘onvrijwillig’ euthanasie hebben ondergaan. Wat men precies bedoelt met ‘onvrijwillige euthanasie’ is ons een raadsel, aangezien er dan helemaal geen sprake meer is van euthanasie binnen het kader van de Belgische wet.

De nieuwe regeling die orgaandonatie na euthanasie mogelijk maakt, impliceert dat België in deze heikele kwestie een unieke positie inneemt. De bevoegde ethische commissies en Eurotransplant gaven daarvoor hun akkoord, na verschillende vragen van ziekenhuizen. Ook aan De Maakbare Mens vzw werd regelmatig gevraagd of orgaandonatie na euthanasie mogelijk is. We zijn blij dat aan deze vragen tegemoet is gekomen.

We vinden de nieuwe regeling een moedige beslissing van zowel de commissies als Eurotransplant, want dit thema ligt nog steeds moeilijk bij heel wat mensen. Niet alleen in religieuze middens, waar elke beslissing rond het levenseinde sowieso steeds een delicate zaak is. Veel mensen zijn ook bang en ongerust of dit allemaal wel correct verloopt. Het is belangrijk dat de keuze voor zowel euthanasie als orgaandonatie vrijwillig en weloverwegen is gemaakt, maar niet iedereen is daar even gerust in. Onterecht. Deze acht mensen, die nog jong en bij volle bewustzijn waren, stelden zelf expliciet de vraag. De hele procedure werd nauwlettend in de gaten gehouden.

Mensen praten nog te weinig

Dat er vragen zijn voor orgaandonatie na euthanasie is niet verwonderlijk. Iemand die om euthanasie vraagt, heeft zelf aan den lijve ondervonden wat het betekent om ernstig ziek te zijn. Om heen en weer geslingerd te worden tussen hoop, wanhoop en pijn. Deze persoon heeft ook bewust nagedacht over zijn overlijden voor hij koos voor euthanasie. Door zijn organen te schenken, kan deze persoon iemand anders de tweede kans geven die hij zelf niet heeft. Het kan een troost zijn dat de dood op die manier nog zin heeft.

Al een aantal jaren voert De Maakbare Mens vzw, samen met verschillende patiëntenorganisaties, campagne rond orgaandonatie. In 12 tot 15 % van de gevallen uiten nabestaanden bezwaren tegen orgaantransplantatie, waardoor deze niet kan doorgaan. Vaak weigert men om emotionele of religieuze redenen, maar meestal omdat men onzeker is over de wens van de overledene. Men is niet tegen orgaandonatie, maar stel dat de overledene dat wel was…

De acht personen die hun longen afstonden werden door ervaringen in het eigen leven gedwongen om na te denken over hun dood en over orgaandonatie. Niet iedereen bevindt zich in die ‘existentiële nood’ en velen onder ons zijn liever niet spontaan met hun dood bezig. Toch is het belangrijk dat we dit wel doen. Ook al heeft België meer donoren dan de meeste andere landen, de wachtlijsten blijven lang; door het afnemend aantal geschikte donoren en het toenemend aantal patiënten dat in aanmerking komt voor transplantatie, worden ze zelfs langer. Om een idee te geven: ongeveer 20 % van de patiënten sterven terwijl ze op de wachtlijst staan. Halfweg 2010 wachtten bijvoorbeeld maar liefst 866 mensen op een donornier, terwijl dat een jaar eerder nog op 744 lag. Ook voor andere organen zoals lever en longen zijn de wachtlijsten lang. Met progressieve wetten en regelingen alleen komen we er niet.

Daarom blijven sensibilisatiecampagnes rond orgaandonatie belangrijk. Doe even bij uzelf de test: wie van u heeft zelf al over orgaandonatie gesproken met partner of kinderen? Volgens cijfers van Test Gezondheid is de kans dat u dat gedaan heeft 4 op 10. Een minderheid.

Indien praten niet evident is, kan het ook anders. Mensen kunnen zich ‘expliciet’ registeren als donor in het gemeentehuis. Momenteel hebben zo’n 100 000 mensen zich geregistreerd als orgaandonor, 1% van de Belgische bevolking. Dat kan veel beter. Een andere mogelijkheid is een kaartje in je portefeuille steken waarop je jouw wens uitdrukt.

Wij putten ook hoop uit een aantal initiatieven van de overheid, zoals het GIFT-project, om beter en sneller potentiële donoren te detecteren in de ziekenhuizen over heel Vlaanderen. Er wordt momenteel in de senaat gewerkt aan een wijziging van de wet, om onder meer ook registratie via het eHaelthplatform mogelijk te maken. Maar om de wachtlijsten significant de kop in te drukken, is het vooral belangrijk dat de mensen wakker worden geschud.

Wij, De Maakbare Mens vzw, en tal van andere organisaties, patiëntenorganisaties en gemeentelijke, provinciale en federale initiatieven hebben reeds heel wat campagne gevoerd en vele mensen wakker geschud. Meer mensen zijn zich bewust geworden van de problematiek en de noodzakelijkheid om er over te praten. Het aantal geregistreerde donoren is op vijf jaar verdriedubbeld en de weigeringen nemen zachtjes af. Maar nog niet iedereen is wakker.

De Maakbare Mens vzw

Prof. dr. Ignaas Devisch (voorzitter De Maakbare Mens vzw), Aeneas De Baets, Liesbet Lauwereys, Johan Declercq, Lieve De Peuter en Laura Michiels (medewerkers De Maakbare Mens vzw)