In april van dit jaar maakte ik met mijn familie een toeristische rondrit in Cuba. De economische crisis liet zich onmiddellijk merken. Wat nog het meest opviel, was het klein aantal toeristen in de straten van Havana, de gesloten hotels en de beperkte menukaarten.
Een aantal vragen die bij me opkwamen, heb ik voorgelegd aan Julio Morales, de algemene secretaris van de Nationale Vakbond voor Toerisme en Hotelwezen – SNTHT.
Zware uitdagingen
‘Het toerisme is de locomotief van de nationale economie. Daarom is het essentieel om het toerisme verder te ontwikkelen’, aldus Julio Morales. Het toerisme is de belangrijkste economische sector van Cuba, maar moet zich dringend herstellen van een zware terugval.
2019 was een topjaar voor Cuba met 4,6 miljoen toeristen. Door de covid-pandemie viel het toerisme volledig stil, net zoals in andere toeristische landen. In 2022 ontving het land 1,7 miljoen toeristen en in 2023 was dat gestegen tot 2,7 miljoen.
Er zijn drie internationale factoren die de heropleving van de sector bemoeilijken, aldus Morales. De VS-blokkade veroorzaakt tekorten in de bevoorradingsketen van materialen voor het onderhoud van de hotels en zelfs van de voeding voor het cliënteel.
Het feit dat de VS Cuba op de lijst van landen die het terrorisme steunen heeft gezet, is een tweede factor. Het schrikt de toeristen af en bemoeilijkt ook de financiële transacties van buitenlandse touroperators met Cuba.
Een derde element is de negatieve berichtgeving in de internationale pers, waarin de toeristen worden gewaarschuwd voor mogelijke onrusten, diefstal of prostitutie. Dat zijn valse berichten, want Cuba is nog altijd één van de veiligste landen ter wereld.
Toerisme is de locomotief van de nationale economie, maar moet zich dringend herstellen van een zware terugval
Daarnaast zijn er ook interne factoren die de heropleving van het toerisme bemoeilijken. De Cubaanse economie zit in een crisis. Enkele voorbeelden: tot een aantal jaren geleden produceerde Cuba matrassen voor de hotels. Door gebrek aan deviezen kon het bedrijf geen basismaterialen invoeren en is de fabriek stil gevallen.
Ook de tabaksindustrie lijdt onder een vermindering van de sigarenproductie, waardoor de ‘casas de tabaco’ minder toeristen aantrekken. Het land produceert minder voedsel, wat gevolgen heeft voor de bevoorrading van de hotels.
Autonomie
Het hotelmanagement heeft de autonomie om kwaliteit te leveren. Dat mochten we zelf ondervinden. Als we in een staatshotel of restaurant gingen eten, begon de ober steevast met te zeggen welke gerechten van de menukaart niet beschikbaar waren. Nochtans slagen de privé-restaurants er wel in om goede en gevarieerde gerechten aan te bieden.
Julio Morales herkent de situatie. Particulieren kunnen veel vlotter voeding en andere producten aankopen en zelfs invoeren. De overheidsbedrijven zijn strikter gebonden aan het nationaal beleid om zich op de nationale markt te bevoorraden en de import te vermijden.
Daarnaast legt Morales de verantwoordelijkheid voor de mindere dienstverlening bij het lokaal management. De laatste jaren hebben de overheidsbedrijven veel meer autonomie gekregen. Het is niet meer zo zoals tot jaren geleden dat de overheid de verliezen automatisch aanpast.
De laatste jaren hebben de overheidsbedrijven veel meer autonomie gekregen
De vakbond heeft een duidelijk akkoord met de regering gesloten. Van de bedrijfswinsten gaat 35 procent naar belastingen voor de nationale overheid. Van de overige 65 procent gaat de helft naar extra premies voor het personeel.
In de mate dat een restaurant meer winst maakt, stijgt dus het inkomen van de werknemers, zodat deze er alle belang bij hebben om de klanten goed te verzorgen. Van de andere helft gaat 30 procent naar het verbeteren van de infrastructuur of de dienstverlening.
Dit geeft het lokaal management de ruimte om te investeren in de kwaliteit, ook van de menukaart. De resterende winst wordt verdeeld over een fonds voor de bouw van huizen voor de werknemers of andere sociale voordelen, zoals een lening voor de aankoop van een huishoudtoestel.
Internationale toerismebeurs in Cuba
Paradox
De toeristische sector staat niet boven deze crisis. Het tekort aan basisproducten, de verminderde kwaliteit van de buffetten in de hotels, de lege cafés, de stroomonderbrekingen, het gebrek aan benzine: het zijn factoren die de toeristen die dromen van een zorgeloze vakantie afschrikken.
Zo komt het Cubaans toerisme in een negatieve spiraal terecht: minder kwaliteit van dienstverlening – minder tevredenheid onder de toeristen – verminderde vraag – onderbezetting van de hotels – minder inkomsten – minder kwaliteit.
Komt daar nog bij dat de regio met Cancún in Mexico en Punta Cana in de Dominicaanse Republiek alternatieve bestemmingen te bieden heeft. De rekening voor de touroperators is snel gemaakt. De vliegtuigmaatschappij TUI heeft vanaf half mei ’24 haar vluchten vanuit Brussel en Amsterdam naar Varadero vervangen voor Punta Cana.
Het Cubaans toerisme is in een negatieve spiraal terechtgekomen
Het is paradoxaal dat het toerisme deelt in de economische crisis en tegelijk de sector is waarvan de regering de hefboom maakt voor de economische heropleving. Want weinig nationale sectoren hebben zoals het toerisme het potentieel om de hoognodige inkomsten en deviezen te genereren.
Er is geen andere weg dan te blijven inzetten op het toerisme, gelooft Julio Morales. Niet dat het eiland nog het recordcijfer van 2019 zal kunnen bereiken. Cuba heeft ruim 3.000 km kust met van de mooiste stranden. Deze troef zal het eiland blijven uitspelen.
Cubaans strand. Foto: Rawpixel / CC0 1.0 DEED
Maar het land kan en moet ook andere categorieën van toeristen aanspreken door het aanbod te diversifiëren. Cuba heeft een rijke cultuur, een prachtige natuur en een boeiende geschiedenis die de kans bieden om aangepaste pakketten te organiseren.
Door de hoge kwaliteit van de gezondheidszorg wil het land het gezondheidstoerisme aantrekken voor buitenlanders die zich in Cuba willen laten verzorgen. Servicios Médicos Cubanos biedt behandelingen aan voor een hele reeks aandoeningen zoals onder andere drugsverslaving, diabetes, huidkanker, enz.
Nieuwe markten
Ook ziet Morales mogelijkheden om nieuwe markten aan te spreken. Maar eerst moet hij zijn verontwaardiging kwijt over het feit dat de meest voor de hand liggende markt afgesloten blijft: de VS verbiedt haar burgers om Cuba als toerist te bezoeken.
Dit gezegd zijnde, al enkele jaren vormen Canadezen de grootste groep toeristen. Op de tweede plaats komen de Russische toeristen. Cuba en Rusland hebben recent akkoorden gesloten die het toerisme moeten bevorderen, en met succes. In de eerste drie maanden van dit jaar hebben meer dan 75.000 Russen Cuba bezocht, het dubbele van in dezelfde periode 2023.
Canadese en Russische bezoekers boeken voornamelijk een all-in zon-en-zee vakantie. Zij komen amper buiten de strandhotels. Het Europees toerisme is veel gevarieerder, maar is nu heel sterk teruggevallen. Dat Europeanen Cuba links laten liggen, heeft onder meer te maken met het feit dat de VS de Europeanen die het eiland bezocht hebben, uitsluit voor het ESTA-formulier nodig voor een bezoek aan de VS.
Foto: Wim Leysen
Cuba kijkt ook naar het eigen continent. Er werden nieuwe luchtverbindingen met het Latijns continent geopend en het land rekent op talrijke bezoekers uit Mexico en Argentinië.
Ook China ligt in het vizier. Op de Internationale Toerismebeurs FITCuba van begin mei ’24 kondigde Juan Carlos García Granda, minister voor toerisme, aan dat Chinese burgers voortaan zonder visum een toeristisch bezoek aan het eiland kunnen brengen.
Air China zet sinds 17 mei twee vluchten per week in van Bejing naar Havana, met tussenstop in Madrid. Tegelijk vermeldde de minister dat Cuba nu de mogelijkheid aanbiedt om een toeristenvisum via elektronische weg te regelen.
Toerisme als hefboom?
Of die inspanningen de lege hotels kunnen vullen, laat ons hopen. De huidige situatie is alleszins verontrustend. 67 procent van de hotels worden beheerd door 18 buitenlandse ketens, voornamelijk uit Spanje en Canada, met in totaal 56.000 kamers.
Maar de 2,7 miljoen toeristen vulden in 2023 amper 25 procent van de hotelkamers. Dat is ruim onvoldoende om serieuze investeringen en de buitenlandse hotelketens te compenseren. De Cubaanse regering rekent voor 2024 op 3,2 miljoen bezoekers.
Op FITCUBA kondigde de minister van toerisme fier aan dat Cuba al de miljoenste toerist had verwelkomd. Hij erkende wel dat het halen van het jaarstreefcijfer moeilijk maar niet onmogelijk zal zijn.
Met eigen ogen hebben we de onderbezetting kunnen vaststellen. Remedios, ten noorden van Santa Clara, één van de oudste stadjes van Cuba met een mooi koloniaal centrum, telt vier prachtige hotels die enkele jaren terug werden opgeknapt.
Dan komt toch wel de vraag op of die zware investeringen in het toerisme wel de moeite waard waren
Remedios moest volgens de overheidsplannen een volwaardig alternatief voor het druk bezochte Trinidad worden. Twee hotels waren tijdens ons verblijf gesloten en een derde bood geen diensten aan wegens geen klanten. Dan komt toch wel de vraag op of die zware investeringen wel de moeite waard waren, zeker in de huidige context waar de basisdiensten van de overheid, inclusief de gezondheidszorg, de laatste jaren duidelijk verslechterd zijn.
Het is dan ook niet verwonderlijk dat Cubanen vragen stellen bij de zware investeringen voor de restauratie van historische gebouwen in het oude stadscentrum van Havana en in de bouw van nog meer nieuwe zon-en-zee-hotels. ‘Dat geld kan beter gebruikt worden om de landbouw er weer bovenop te krijgen’, hoorden we verschillende keren.
Bronnen:
– Gesprek met Julio Morales, Algemeen Secretaris SNTHT, 19 april 2024
– Comunicado Ministerio del Interior (MINREX)
– Servicios Médicos Cubanos
– Radiografia-del-turismo-en-cuba
Steun voor een nieuwe website
We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.
