“Most of the so-called movie classics have been directed by men” zegt verteller Tilda Swinton in de openingsscène van Women Make Film: A New Road Movie Through Cinema (Blu-ray release Media Cohen Group), een 13-delige TV-reeks uit 2018. Een vaststelling én een statement. Met zijn documentaire blik door de ogen van vrouwelijke filmmakers, maakt regisseur en filmhistoricus Mark Cousins duidelijk dat vrouwen meeschreven en -schrijven aan filmgeschiedenis.

Lies We Tell (ook openingsbeeld)

Ierse vrouwenfilms

Ook Scéal Eile, het Ierse filmfestival dat loopt van 22 tot 27 april in Brussel (met een zijsprong naar Leuven voor de muzikale documentaire North Circular), verlegt de focus naar de inbreng van vrouwelijke filmmakers bij de revival van Ierse cinema.

Op het goed gevulde programma van deze vijfde editie (in 2018 startte Scéal Eile met één film: Sing Street van John Carney) staan er vier films geregisseerd door vrouwen (Lies We Tell, Verdigris, Stolen, Ó Bhéal ) en twee waarbij vrouwen voor de co-regie tekenden (Puffin Rock and the New Friends, Róise and Frank). Terwijl Declan Recks drama Tarrac het verhaal van een jonge vrouw (een dochter die naar huis terugkeert na een familiale tragedie en bij een vrouwelijk roeiteam aansluit) vertelt.

Festivaldirecteur Declan Lynch benadrukte bij de vorige editie reeds dat Scéal Eile refereert aan een in Ierland courante uitspraak “Sin sceal eile ar fad”. Wat betekent “that’s another story entirely”, dat is een heel ander verhaal. Een uitdrukking waarmee Ieren verhalen openen of eindigen, waarmee ze onderwerpen introduceren of afsluiten. De landgenoten van James Joyce blinken immers evengoed uit in het vertellen van verhalen als in het verborgen houden van verhalen.

In die spanning tussen vertellen en verzwijgen duiken vrouwelijke Ierse filmmakers om vergeten geschiedenissen (Lies We Tell) en traumatische gebeurtenissen (Stolen) te belichten, om krachtige vrouwen te portretteren (Verdigris), om met humor een verhaal van verlies en rouw te vertellen (Róise and Frank), om te waarschuwen voor klimaatverandering via sprookjesachtige animatie (Puffin Rock and the New Friends) of om moderne muzikale bewegingen (Ó Bhéal) te duiden.

Lies We Tell

Groen én donker

Met “My brother placed you in my power” schetst een grijnzende oom Silas (David Wilmot) voor zijn teienernicht Maud Ruthyn (Agnes O’Casey) in Scéal Eile openingsfilm Lies We Tell (2023) hoe de machtsverhoudingen bij hun strijd om een erfenis liggen. Misbruik en geweld escaleren in het statige, ruime herenhuis op het Ierse platteland. Maar het verzet van het eenzame, geïsoleerde meisje blijkt krachtiger dan verwacht. Met dank aan Mauds overlevingsinstinct en haar vermogen machtsmechanismen te ondergraven.

Scenariste Elisabeth Gooch en regisseur Lisa Mulcahy lieten zich inspireren door een Victoriaans gotisch verhaal, Uncle Silas (1864) van de Ierse auteur Joseph Thomas Sheridan Le Fanu. Daarbij bewaren ze de periode (een letterlijk donkere 19^de eeuw) en genre elementen (mysterie en horror effecten) maar introduceren ze een actuele blik waarbij toxische mannelijkheid en vrouwelijke empowerment op het voorplan treden.

Róise and Frank

Daardoor ogen de verbale duels erg hedendaags en blijkt het slachtoffer minder weerloos dan de outcast (dubbel: als jongere én als vrouw) in de literaire klassieker. Wat niet belet dat bij een verkrachtingsscène de geïsoleerde positie van de vrouw visueel wordt duidelijk gemaakt (met het beeld van lege kamers en gangen).

Naast contrasten – tussen de warme, groene landschappen en de duistere, natuurlijk belichte interieurs (herinnerend aan Stanley Kubricks Barry Lyndon) – zijn er in Lies We Tell ook spanningen tussen het tijdsbeeld (de donkere kledij verbonden met een rouwperiode) en de actuelere feministische onderstroom.

Dat het pad van de eenduidige didactische cinema hier niet gevolgd wordt is mede te danken aan Agnes O’Casey, de debutante die naast dramatiek ook ambiguïteit injecteert in haar rol. Een ontdekking te danken aan regisseur Lisa Mulcahy (Wasteland, The Legend of Longwood en TV-reeks Red Rock) en aan Screen Ireland dat recent volop lowbudget films steunt om “distinct Irish female voices in cinema” te versterken. Missie geslaagd wat betreft Lies We Tell.

Stolen

Schandaal gefileerd

“Waarheid kan pijn doen maar ook bevrijdend werken.” “We willen een stem geven aan zij die zonder stem zijn gebleven.” “Te veel mensen hebben te lang moeten leven in onzekerheid over wat er gebeurd is.” Het zijn enkele quotes van getuigen die in de documentaire Stolen (2023) het ontluisterende verhaal vertellen van de ongehuwde zwangere vrouwen die in het Ierland van de 20^ste eeuw slachtoffer werden van wat uitgroeide tot het Mother and Baby Homes schandaal. In de periode van 1922 tot 1998 werden zo’n 80.000 jonge vrouwen opgesloten in door katholieke nonnen gerunde instellingen waar ze bij de geboorte gescheiden werden van hun kinderen.

De hoge sterftecijfers, illegale kinderarbeid en duistere adoptieprocedures waarbij sporen gewist werden bleven lang een goed bewaard geheim. Tot een lokale historicus in het Tuam Mother and Baby Home sporen van het donkere verleden (waaronder een geheime begraafplaats) ontdekte en de Ierse regering een onderzoek beval. Zo kwam aan het licht dat het om een nationaal fenomeen ging met vele doden (9000 baby’s en kinderen) en gebroken families als gevolg. En blijvende onzekerheid over het lot van veel kinderen.

De getuigenissen die Margo Harkin (Hush-a-Bye Baby, The Hunger Strike) verzamelt zijn indrukwekkend maar de documentairemaker schetst ook de context. De obsessie van de katholieke kerk voor seksualiteit, de misogynie (haat, minachting of vijandigheid jegens vrouwen) van de Ierse staat, het algemene vrouwonvriendelijke klimaat, de financiële motieven van de nonnen die de homes leidden (ze werden rijkelijk vergoed door de staat voor hun ‘diensten’) en de medeplichtigheid van het bedrijfsleven (grote farmaceutische bedrijven testten vaccins uit op de kinderen) blijven niet onbelicht. Het maakt de aanklacht nog sterker. Stolen is een schreeuw van verontwaardiging die woede opwekt bij de kijker. Heel straffe cinema.

Metaforen en sprookjes

Sinds The Secrets of Kells, Wolfwalkers en The Breadwinner weten we dat Ierse animatie bij momenten de vergelijking met Studio Ghibli en Pixar kan doorstaan. De animatiestudio Cartoon Saloon, gevestigd in het onooglijke Ierse Kilkenny, heeft met Puffin Rock and the New Friends (2023) een nieuwe (van een populaire tv-serie afgeleide) magische kinderfilm afgeleverd met een dosis humor en een ecologische boodschap. Lorraine Lordan en Jeremy Purcell bezorgen hun race tegen de tijd verhaal een apocalyptische onderstroom maar vooral de hartverwarmende personages charmeren jong en oud.

Róise and Frank

Róise and Frank (2022) is evenzeer een charmant sprookje, het komisch getinte verhaal van een weduwe die er van overtuigd geraakt dat haar gestorven echtgenoot gereïncarneerd is in een zwerfhond. De toon van deze Birth (Jonathan Glazer) variant is aanvankelijk somber. We zien een lethargische vrouw keer op keer het antwoordapparaat van haar man activeren (“I can’t take your call”) en tijdens ochtendwandelingen een opdringerige buur en een niet aflatende hond afwijzen. Ze is ontroostbaar en een tikkeltje levensmoe.

Tot de viervoeter Róise (Brid Ni Neachtain) met (objecten en plaatsen uit) haar verleden verbindt en ze terugdenkt aan de laatste woorden van haar geliefde: “Our story isn’t over yet, my love.” De hond is in haar ogen plots Frank en langzaam kan ze daar ook haar omgeving (onder andere een verlegen buurjongen die zich ontpopt tot sportheld) van overtuigen. Of toch alleszins laten meegaan in haar verhaal. Rachael Moriarty en Peter Murphy balanceren kundig op de grens van realiteit en metafoor met dit warm verhaal van rouw, loutering, empowerment en verbinding. Waarbij ze duidelijk maken dat niet zozeer herinneringen pijnlijk zijn maar wel de angst voor vergetelheid.

Ó Bhéal

Taal en roots

“Ik wil dat mensen het gevoel krijgen dat ze herinnerd worden aan iets uit hun verleden”, zegt de Ierse Hip Hop songwriter Fehdah in Ó Bhéal (2023), een in wonderlijk mooi zwart-wit gefilmde muzikale documentaire van Ciara Nic Chormaic.

Beelden van rappende Ieren in Dublin doen de kijker even vrezen dat een stoet nep-artiesten en imitatoren van Amerikaanse voorbeelden gaat voorbijtrekken maar niets is minder waar. Strange Boy, Oisin Mac, Mory én Fehdah blijken authentieke artiesten die door Hip Hop en elektronische muziek te verbinden met Ierse orale tradities, folklore en poëzie vernieuwende populaire muziek maken. Muziek van het volk waarbij (Ierse) taal en roots cruciaal zijn.

Jong en oud lijken een andere taal te spreken, tot ze communiceren. Dat is de boodschap van Verdigris (2023), een dubbel vrouwenportret waarin vriendschap voor empowerment zorgt. Een gepensioneerde vrouw (Geraldine McAlinden), als enquêteur een vis uit het water in de haar totaal vreemde volkse wijk, ziet zichzelf (gedreven door het trauma dat kinderloosheid veroorzaakte) als ‘ersatz moeder’ van een in de steek gelaten tiener (Maya O’Shea) die als prostituee tracht te overleven. Terwijl het uiteindelijk de vrijgevochten jongere is die haar aanspoort om zich uit een verstikkend huwelijk te bevrijden.

Verdigris

“Het idee was een toevallige ontmoeting van schijnbaar totaal verschillende mensen die elkaars levens gaan beïnvloeden”, vertelt regisseur-scenarist Patricia Kelly aan The Irish World, “de hoofdpersonages verschillen bijna 50 jaar van leeftijd en al te vaak denken oudere mensen dat het zinloos is om vriendschap te sluiten met jongeren en omgekeerd.” Verdigris is een warm pleidooi om barrières op het vlak van leeftijd en sociale status te doorbreken.

“Marian en Jewel kunnen elkaar vanuit verschillende levenservaringen veel leren”, aldus Kelly, “ze ontdekken dat hun menselijkheid sterker is dan gelijk wat.” Die menselijkheid vormt de rode draad door deze op vrouwelijke filmmakers focussende editie van Scéal Eile. Charmante Ierse cinema in hartje Brussel, van 22 tot 27 april. Een uitgelezen kans om een opvolger voor The Quiet Girl te ontdekken.

Verdigris

SCÉAL EILE / IRISH FILM FESTIVAL BELGIUM, 22 tot 27 april 2024. Brussel (Cinema Galeries, Cinema Aventure). Info: www.bestofirishfilm.be

PROGRAMMA:

MAANDAG 22 APRIL

19u00 Lies We Tell (Lisa Mulcahy), Cinema Galeries Brussel

21u00 Tarrac (Declan Recks), Cinema Aventure Brussel

DINSDAG 23 APRIL

19u00 The Last Rifleman (Terry Loane), Cinema Galeries Brussel, met inleiding door regisseur Terry Loane

21u00 Lie of the Land (John Carlin), Cinema Aventure Brussel

WOENSDAG 24 APRIL

19u00 Verdigris (Patricia Kelly), Cinema Galeries Brussel

21u00 Stolen (Margo Harkin), Cinema Aventure Brussel

DONDERDAG 25 APRIL

19u00 In the shadow of Beirut (Stephen Gerard Kelly, Garry Keane), Cinema Galeries Brussel

19u30 North Circular (Luke McManus), Irish College, Leuven

21u00 Ó Bhéal (Ciara Nic Chormaic), Cinema Aventure Brussel

VRIJDAG 26 APRIL

19u00 Apocalypse Clown (George Kane), Cinema Galeries Brussel

21u00 Double Blind (Ian Hunt Duffy), Cinema Aventure Brussel

ZATERDAG 27 APRIL

13u00 Puffin Rock and the New Friend (Lorraine Lordan, Jeremy Purce), Cinema Galeries Brussel

19u00 Róise and Frank (Rachael Moriarty, Peter Murphy), Cinema Aventure Brussel

Apocalypse Clown

Steun voor een nieuwe website

We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.

Steun hier