De Britse film A Clockwork Orange bracht toen heel wat beroering met zich mee. Copy-cat moorden, verkrachtingen en geweld namen nadien in de maatschappij toe. Vele daders zeiden geïnspireerd te zijn door de film. Regisseur Stanley Kubrick kreeg massa’s verontwaardigde brieven.
Briefschrijvers zagen de film als een bijdrage tot de normalisatie van geweld en oorlog. Bij zoverre dat Kubrick besloot onder druk in 1972 de distributie van de film te stoppen tot na zijn dood (in 1999 stierf de regisseur en werd de film na bijna dertig jaar alsnog verspreid).
In 1971 was het niet allemaal peis en vree. Het meest bloedige geweld speelde zich voornamelijk af ver van het Westen, in bevrijdingsoorlogen in kolonies, zoals in Vietnam, in Afrika, in de strijd tegen het Zuid-Afrikaans Apartheidsregime en tegen de fascistische dictaturen in Latijns-Amerika.
En Europa? In 1971 stonken de fascistische dictaturen in Spanje, Portugal en Griekenland. Ze liepen op hun laatste benen en konden de democratische omwenteling en de dekolonisatie niet tegenhouden.
Een halve eeuw later zijn er honderden variaties op het A Clockwork Orange scenario in videogames voor jongeren, in films, in televisieseries, in conflicten, oorlogen, terrorisme en hooliganisme.
Het geweld van de rijken
Niet alleen welvarende jongeren uit de villawijken geven zich over aan geweld. Armoede en achterstelling is een grote bron van rijkdom voor de rijken. Velen zeggen dat er een geslaagd huwelijk is tussen het geweld van de rijken en dat van sommigen uit de achtergestelde klassen die als voetvolk misbruikt worden voor bomaanslagen, moorden en mensenhandel.
Er is vandaag veel te doen over illegalen uit de achtergestelde klassen. Voor rechts is het simpel: het zijn allemaal criminelen, pak ze op en stuur ze terug. Natuurlijk zitten er criminelen tussen, maar zoals recent gebleken is, faalden onze veiligheidsdiensten en justitie tegen die criminelen.
Sommigen uit de achtergestelde klassen worden als voetvolk misbruikt voor bomaanslagen, moorden en mensenhandel
De zweepslagen die duizenden Afrikanen, West-Aziaten naar Europa drijven zijn duidelijk: het geweld van NAVO-bommen, plundering van grondstoffen, vernietiging van lokale economieën (bijvoorbeeld grote industriële vissersboten, vaak met EU-steun, plunderen de West-Afrika visgronden leeg en laten de lokale vissers berooid achter die dan vluchteling worden). Chaos, armoede en gebrek aan toekomst drijven mensen naar Europa.
Eens hier, worden vele vluchtelingen en/of illegalen gebruikt, door de wonderboys uit het bedrijfsleven, als arbeiders zonder rechten en lage lonen. Het zijn vaak slaven. Illegalen zijn dus een bijna onuitputtelijke bron van winsten. Ze zijn goud voor economisch- en rechts electoraal gewin. Daarom zullen illegalen hier niet verminderen of geregulariseerd worden als het regime niet verandert.
‘Qatar Aan De Schelde’ is een documentaire over de arbeiders die werden uitgebuit op een werf van chemiereus Borealis in de Antwerpse haven, en hoe ze samen de strijd aangingen om hun rechten op te eisen.
Gesofistikeerd geweld
Vandaag is het geweld meer dan primitief fysiek geweld zoals in A Clock Work Orange. We leven in een ultrakapitalistische maatschappij met een dolle geeuwhonger naar geldelijk gewin in vijftig jaar lang marktfundamentalisme. Het is de bron van allerlei soorten geweld: fysiek, psychisch, economisch, militair, politiek en sociaal.
De socialistische cineast en twee keer Gouden Palmwinnaar in Cannes Ken Loach stelde in een interview met Humo dat hij een toespraak van Paus Franciscus heeft beluisterd. Hij kon zijn oren niet geloven toen de paus tegen de corruptie en de almacht van de multinationals en tegen het ongebreidelde winstbejag te keer ging. Vooral toen de paus zei dat “winstbejag de drek van de duivel is”.
“Het is moreel verkeerd dat zo weinigen zoveel bezit hebben, terwijl zovelen zo weinig hebben”
In het zeer recente boek Het is OK om kwaad te zijn op het kapitalisme, van de Amerikaanse senator, Bernie Sanders, schetst hij een hallucinant beeld van het gesofistikeerd geweld van het ultrakapitalisme in zijn land (met een Europa dat op dezelfde weg is).
Hij schrijft over het geweld in de VS: “Je kunt mensen op vele manieren verwonden en doden. Ja. Het is moreel verkeerd voor een dief om een pistool te trekken en iemand neer te schieten. Maar het is ook moreel verkeerd voor farmaceutische monopolies om buitensporige prijzen te vragen waardoor mensen levensreddende medicijnen niet kunnen betalen.
Het is moreel verkeerd voor verzekeringsmaatschappijen om behandelingen te weigeren aan zieke mensen die zonder die zorg zullen sterven. Ja, het is moreel verkeerd dat zo weinigen zoveel bezit hebben, terwijl zovelen zo weinig hebben”.
De VS risico voor veiligheid
De VS is het verst ontwikkelde kapitalistisch land, met wereldwijd de beste tech bedrijven, het grootste leger, intern een land met de dodelijkste geweldscultuur maar ook sociaal een derdewereldland.
Officiële ramingen zeggen dat op 330 miljoen inwoners er bijna 400 miljoen wapens in omloop zijn. Er waren in 2020 19.350 geschatte doden als gevolg van het bezit en gebruik van vuurwapens in de VS. De National Rifle Association of America (NRA) is één van de machtigste lobbygroepen en sponsor van politici in de VS.
De politie is er vaak gewelddadig en racistisch. De NRA slaagt er al decennia in te beletten dat het vuurwapenbezit aan banden wordt gelegd. (In de Europese Unie, met ca 500 miljoen inwoners, wordt geschat dat er 80 miljoen vuurwapens in bezit zijn van burgers).
Naar buiten uit zijn de Verenigde Staten de grootste militaire macht om wereldwijd te geweld te gebruiken. Ze beschikken over 800 militaire bases in het buitenland en hebben een budget groter dan alle andere militaire grootmachten samen. Ze zijn de kampioen van militaire interventies in het buitenland.
De NAVO-interventies, onder controle van de VS, hebben rond Europa een gordel van geweld met chaos, armoede en falende staten gespannen. Het veroorzaakt miljoenen vluchtelingen naar Europa dat op die manier verzwakt.
Economische en militaire oorlogen, en terrorisme behoren tot het repertorium van geweld in het neoliberaal mondiaal kapitalisme. De orgieën van wapengeweld vandaag in Jemen, in Soedan, in Palestina, in Congo, in Nagorno-Karabach, Myanmar en dicht bij ons in Oekraïne, doen miljoenen mannen, vrouwen en kinderen lijden en sterven. Er is in die landen schaarste aan alles, behalve aan wapengeweld.
Geweld is in deze maatschappij ver vertakt. Het geeft de burgers een ongemakkelijk, onzeker en zelfs angstig gevoel
Geweld is dus vandaag intens aanwezig in deze wereld. Elke dag verschijnen in de media horrorbeelden uit Palestina en Oekraïne. Er is ecologisch geweld dat de natuur doodt. Er zijn de racistische spreekkoren in voetbalstadions, racistische chocomousse prentjes in sociale media.
Er zijn de dagelijkse psychische- en bureaucratische kwellingen van mensen in de school- werksfeer. Er is achter de voordeur familiaal geweld. Seksistische macho’s en/of marginalen vallen vrouwen en mannen aan op werkplaatsen, op pleinen en in straten, soms met de dood tot gevolg.
Geweld is in deze maatschappij ver vertakt. Het geeft de burgers een ongemakkelijk, onzeker en zelfs angstig gevoel in zulk een maatschappij te leven. Zeker als het in de media breed uitgesmeerd wordt voor de reclame-inkomsten en -kijkcijfers.
De zwakkere mensen, overbodig?
Geweld kun je niet zien los van de globale maatschappelijke context. Om de macht van de kapitalistische elites in stand te houden worden mensen en klassen tegen mekaar opgejaagd, worden mensen arm en ongeletterd gehouden en machteloos. Dit is het psychosociaal- structureel geweld.
Margaret Thatcher is berucht om haar uitspraak in de jaren tachtig van vorige eeuw: “er bestaat geen maatschappij, alleen individuele mannen en vrouwen”. Volgens de kapitalistische doctrine is iedereen met mekaar in concurrentie, is de mens een ‘wolf voor zijn medemens’, de sterksten zullen overleven, de zwakken worden geculpabiliseerd, gecontroleerd en/of uitgesloten.
Om de macht van de kapitalistische elites in stand te houden worden mensen en klassen tegen mekaar opgejaagd
De werklozen zijn allang een doelgroep van sociaal-psychisch geweld, samen met de bijstandtrekkers, langdurig zieken, huisvrouwen, gehandicapten, oudere mensen. Vandaag gaat het van kwaad naar erger. Geweld wordt meer en meer als normaal gezien bijvoorbeeld als vluchtelingen verdrinken in de Middellandse Zee.
In de door de NAVO-platgegooide landen zoals Libië, Afghanistan, Irak, worden vluchtelingen als slaven verkocht en gekocht, verkracht, mishandeld of de woestijn ingejaagd waar ze van ontbering sterven. Bekend is het beeld van een moeder en kind die arm in arm in het hete zand en de koude van de woestijn gestorven zijn van honger en dorst.
A mother and her daughter died of thirst in the desert as 100s of migrants are still abandoned at Tunisia 🇹🇳 Libya 🇱🇾 border
The Tunisian government is carrying out what it called a “purging” of the city of any person from sub-Saharan origin https://t.co/AfcYJim0QH https://t.co/WRMq4taxuy pic.twitter.com/GIp9XNqWIj
— Saad Abedine (@SaadAbedine) July 21, 2023
Het verleden laat de extreemste variant zien hoe zwakkere mensen vernietigd worden. In nazi-Duitsland werden onproductieven, de zwakken, gedood, systematisch en op grote schaal in vernietigingskampen met zigeuners, getuigen van Jehova, gehandicapten, Roma’s, linkse politieke tegenstanders, joden, en Slavische volkeren.
De zwakkeren bij ons
Persoonlijke ervaringen van ondergetekende leren dat deze mentaliteit vandaag ook doorsijpelt in brede kringen van Vlaanderen.
We kennen bejaarden die jarenlang hard gewerkt hebben voor hun gezin en de samenleving, die ziek zijn en nog goed bij bewustzijn Ze worden door sommige ziekenhuis dokters afgeschreven en ‘mogen sterven’. De familie verzet zich, en vindt dan gelukkig nog wel humane artsen. Ze behandelen de zieke met goed gevolg voor nog een leven in de laatste jaren, met hun kinderen en kleinkinderen.
Het meest schrijnende verhaal van een ‘overbodige’ onproductieve mens in Vlaanderen was recent de zaak van Mevr. Joke Mariman die aan een ongeneeslijke spierziekte leed. Ze getuigde over ontoereikende financiële middelen van de Vlaamse overheid.
Het jaarbudget dat Joke Mariman kreeg van 35.000 euro van het Vlaams Agentschap voor Personen met een handicap (VAPH) was onvoldoende. Daarom vroeg ze extra budget aan, dat haar werd toegekend, maar dat ze nooit kreeg. Ze moest vijf tot tien jaar geduld uitoefenen. Nooit kreeg ze extra zorgbudget, ook niet via een vernieuwde noodprocedure.
Na een lange lijdensweg koos ze om te sterven met de hulp van artsen.
Het veroorzaakte nauwelijks een rimpeling in de Vlaamse publieke opinie. Er verscheen een grote foto en een artikel in de pers, er werd wat triestig gedaan door de bevoegde minister voor de camera’s en de neoliberalen zwegen, want een onproductieve mens was gestorven.
Meedogenloze bedrijfsleiders
Bernie Sanders zegt het in zijn boven vermeld boek: “De bedrijfstoppen zijn meedogenloos, dag in dag uit offeren ze de levens van mensen en hun welzijn op om hun privileges te beschermen”. De maatschappij is hun speeltuin geworden. De door hen gecontroleerde massamedia en de reclamecampagnes kneden de geesten en harten.
Meedogenloze bedrijfstoppen doen ook de grens tussen de legale en illegale economie vervagen. Belangrijke sectoren van onze economische elites zijn criminogeen geworden.
Waar de maffia bewust gewelddadig is, blijft het geweld in de normale economie verborgen op fruitplantages, in sweatshops, op bouwwerven, bij onderaannemers allerhande of banken die belangen hebben in de wapenindustrie en in belastingparadijzen.
“De echte vijanden van de arbeidersklasse komen niet in kleine boten, maar in privéjets”
In dat verband herinneren we ons een uitspraak van de Britse vakbondsleider Paul Nowak: “De echte vijanden van de arbeidersklasse komen niet in kleine boten, maar in privéjets”.
Sadoliberalisme
Al deze elementen wijzen op een culturele transformatie die sinds het laatste kwart van vorige eeuw, vijftig jaar geleden, is begonnen. Die transformatie loopt parallel met het wilde neoliberale kapitalisme en geweld als oplosmiddel voor de maatschappelijke tegenstelingen.
Er heeft zich een nieuwe cultuur ontwikkeld van ongeremde concurrentie, agressie, met de afwezigheid van humanisme, empathie, solidariteit, medelijden. Mensen die zich inzetten voor een rechtvaardiger en ecologisch vriendelijke wereld worden door rechts smalend Gütmenschen genoemd. De politieke klasse heeft er een beleid van gemaakt en in wetten gegoten.
Sommige sociologen noemen dit alles, naar de 18e eeuwse sadomasochistische romanschrijver Markies de Sade, sado liberalisme.[1] Een sadistische liberale orde die de onproductieve groepen culpabiliseert, controleert, vernederd en gehoorzaamheid oplegt.
De topelite van het neoliberaal ultrakapitalisme profiteert van het sado liberalisme. Ze zwemt in weelde, macht en overvloed. Hoe extravaganter hun voorrechten worden, hoe meer de elite zijn voorrechten normaal vindt.
Hoe extravaganter hun voorrechten worden, hoe meer de elite zijn voorrechten normaal vindt
De kuisvrouw in een multinational betaalt soms meer belastingen dan de topmanager in de multinational waar ze werkt. Belastingontduiking blijft een sport voor de rijken, en er kunnen deals worden afgesloten met justitie.
Topmanagers kennen zich grote opslag toe, de werkende mensen kennen een loonstop. Eén van de rijkste investeerders op aarde Warren Buffett zei in 2011 al: “we hebben de klassenstrijd gewonnen”. We denken dat hij te voorbarig is geweest, zoals de roepers over het ‘einde van de geschiedenis’ in de jaren negentig van vorige eeuw.
Er is hoop
Steeds meer landen en mensen komen in verzet en verwerpen het geweld van het ultra liberale, imperialistisch model.
In West-Europese landen zien we terug sociale strijdbewegingen in grote landen zoals Frankrijk, Duitsland, Groot-Brittannië. Jonge generaties hebben de draad van de vroegere generaties opgenomen. Er is erosie van de neoliberale politieke consensus.
Bijgevolg schakelt het mondiale neoliberalisme over op een cultuur van brute klassengevechten zonder compromis (Delhaize), loonblokkeringen, brutale afbraak van de welvaartsstaat. Inbegrepen zware economische sancties voor landen die een ander ontwikkelingsmodel kiezen dan het neoliberale. Er worden oorlogen gevoerd tegen die landen en volkeren die in de weg lopen (de-dollarisatie).
Kapitalisme en imperialisme is de cultuur van geweld in alle vormen, maten en gewichten
Kapitalisme en imperialisme is de cultuur van geweld in alle vormen, maten en gewichten. Met geweld worden grote winsten gemaakt. Vandaag floreert de game- en wapenindustrie. De politieke klasse aan de macht orakelt: het geweld moet winnen, niet de vredesinspanningen. Dat staat haaks op de democratie, overleg en diplomatie als vreedzame regulator van geschillen.
Het geweld in de film A Clockwork Orange was een micro-illustratie. Jean Jaurès, de vermoorde Franse socialistische leider, verzette zich tegen de eerste wereldoorlog. Hij zei toen: “Het kapitalisme draagt het geweld en de oorlog in zich als de wolken de regen”.
Jean Jaurès. Foto: Henri Manuel, Wikimedia Commons / Public Domain
De strijd van de nieuwe generatie, in vakbonden, vredes- en milieugroepen, in armoede- en gezondheidsorganisaties, een vernieuwde antikoloniale strijd kan voor een begin van verandering zorgen. Indien die strijd ook politiek vertaald wordt.
Het zal geen wandeling in het park worden. Alleen in een muizenval is de kaas gratis.
Note:
[1] Cfr. Michel Huysseune, Masereelfonds, Actief, september 2016
