De Commissie der Wijzen, zo staat het letterlijk op de cover van het rapport, heeft zijn bevindingen en aanbevelingen voor de toekomst van het onderwijs en het lerarenberoep bekendgemaakt. En het is nodig, want het tekort aan leerkrachten is steeds nijpender.

Leerkracht is een knelpuntberoep, in elk onderwijsniveau en voor elk vak. In het secundair onderwijs bijvoorbeeld, werden in het schooljaar 2021-2022 geen vervangers gevonden voor bijna 1400 leerkracht die door ziekte of om andere redenen niet voor de klas stonden. In het schooljaar 2020-2021 was dat slechts voor 800 afwezige leerkrachten het geval.

De afgelopen jaren zien we gelukkig een sterke stijging in het aantal studenten dat zich voor een lerarenopleiding inschrijft. Maar die stijging zal onvoldoende zijn om de tekorten op te vangen. Bovendien is er een groot aantal leerkrachten die na enkele jaren het onderwijs voor bekeken houdt en ander werk zoekt.

Een groot aantal leerkrachten houdt na enkele jaren het onderwijs voor bekeken en zoekt ander werk

Zij-instromers dan maar, mensen die enkele jaren in een andere sector gewerkt hebben maar dan toch voor het onderwijs kiezen. Helaas blijkt ook in deze groep het aantal afhakers groot te zijn. 28 procent van de zij-instromers begint niet aan een tweede schooljaar. Vaak haken ze af op het moment dat ze voor de keuze stonden om naar hun oude beroep terug te keren of ontslag te nemen en voluit voor het onderwijs te kiezen.

Zogenaamde ghettoscholen, met meer leerlingen uit de armste lagen van de bevolking, blijken meer problemen te hebben bij het vinden en houden van leerkrachten. In die scholen vind je veel minder ervaren leerkrachten, wat waarschijnlijk negatief is voor de onderwijskwaliteit.

Dirk Van Damme. Foto: Filip Naudts
Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0

Het is tegen die achtergrond dat de Commissie der Wijzen, onder voorzitterschap van onderwijsbeleidsveteraan Dirk Van Damme, zijn rapport aflevert. Van Damme zelf schatte het gisteren op Terzake dat het een kwestie van “één of twee legislaturen” zal zijn voor alle aanbevelingen in beleid kunnen omgezet worden.

Bij die aanbevelingen onder andere een introductiejaar voor beginnende leerkrachten, extra loon voor oudere leerkrachten die bijkomende expertise opbouwen bijvoorbeeld in het begeleiden van startende collega’s, en extra loon voor wie in een school met een armere leerlingenpopulatie les geeft. Maar ook een beperking van het aantal dienstvrijstellingen dat een leerkracht kan nemen, en het beperken van de periode waarin een leerkracht benoemd blijft tijdens een afwezigheid.

“Wat ons betreft zitten de onderwijsexperts in de scholen en bij onze leden”

“Wij zijn sinds dinsdagvoormiddag ook over het rapport gebrieft”, zegt Nancy Libert, algemeen secretaris van onderwijsvakbond ACOD Onderwijs. “Zo gaat dat tegenwoordig, eerst de pers en nadien de sociale partners. Wat ons betreft zitten de onderwijsexperts in de scholen en bij onze leden. Wij zullen dit rapport dus aan onze achterban voorleggen, en er nadien op reageren”

Maar je hebt wellicht al enkele eerste ideeën bij wat de commissie van Dirk Van Damme voorstelt?

“Natuurlijk. Een van de dingen die opvalt is dat het vrijheid, blijheid wordt voor de schooldirecties. De bekwaamheidsbewijzen vallen weg. De directeur mag voortaan beslissen wie bekwaam is om welke vakken te geven. Maar vervolgens is het wel de verantwoordelijkheid van de directeur dat die leerkracht zijn werk goed doet.

De directeur wordt ook afgerekend op de resultaten die de leerlingen halen op de Vlaamse Toetsten, op het financieel beleid van de school. Je vraagt je op den duur af wie er met al die verantwoordelijkheden nog directeur durft te worden?”

Als ik het goed begrepen heb blijft de vaste benoeming voor leerkrachten wel bestaan.

“Ja, maar het lijkt er op dat er toch wat aan gemorreld wordt. Beginnende leerkrachten krijgen een zogenaamd inductiejaar. Daarin worden ze nog verder begeleid, door de school maar ook vanuit de lerarenopleiding. Het jaar nadien krijgen ze in principe een contract voor een heel jaar lesgeven. En daarna is het een contract onbepaalde duur.

Tot dusver geen probleem, maar de volgende stap zou zijn dat de directeur zelf kan beslissen wie er een vaste benoeming krijgt en wie niet. Je zal dus leerkrachten krijgen die er jaren lang op moeten wachten. Of zelfs die nooit vastbenoemd geraken. Dat heeft gevolgen. Als je niet vastbenoemd geraakt is je pensioen veel lager.”

Dirk Van Damme belooft dat een voltijdse leerkracht voortaan een 38-urenweek krijgt.

“Zoals in de privésector dus. Maar het verschil is wel dat er geen tijdsregistratie zal zijn. De commissie kan ook niet omschrijven welke taken er wegvallen. Dat is een probleem, want uit onderzoek blijkt dat leerkrachten gemiddeld 43 uur per week werken. In de privésector kan je overuren recupereren, in het onderwijs kan dat niet, en zal dat ook in de toekomst niet kunnen.”

“De scholen krijgen volgens de voorstellen van de commissie een pakketje uren om de vervanging van afwezige leerkrachten mee op te vangen. Is dat pakketje op, dan is het gedaan met vervangen. Zo zouden de directies zich bewuster worden van de problematiek, en een beleid ontwikkelen waardoor leerkrachten aangemoedigd worden om voor de klas te blijven staan.”

“Het voorstel van Dirk Van Damme zorgt er dus voor dat directeurs eigenlijk beter mannen aanwerven”

“Nu, daar moet je even op verder denken. Welke leerkrachten zijn vaker een periode afwezig? Vrouwen! Voor bevallingsverlof, en ook om een tijdje thuis voor de kinderen te kunnen zorgen. Je kan dat spijtig vinden, maar het is nog altijd zo dat vrouwen daar vaker voor kiezen dan mannen.”

“Het voorstel van Dirk Van Damme zorgt er dus voor dat directeurs eigenlijk beter mannen aanwerven, om het risico te vermijden dat ze zonder vervangingsuren komen te zitten. Als vrouw stoort mij dat.”

Staan er ook positieve zaken in het rapport?

“Het is een totaalpakket van maatregelen, en daar zijn er natuurlijk ook goede bij. Het rapport spreekt over een zogenaamde ‘lerarentoets’, bij alle maatregelen van een schoolbestuur, maar ook van de Vlaamse Regering, zou gekeken worden naar wat dat betekent voor de leerkrachten.”

“Om de vijf jaar zouden de werkvoorwaarden in het onderwijs vergeleken worden met die in de privésector. Dan wordt gekeken naar loon, maar ook naar andere voordelen en pensioen. Als ze er zo in slagen om de job van leerkracht competitief te houden met vergelijkbare jobs in de privésector, dan is dat een goede zaak.”

“De commissie vraagt ook dat het aantal studierichtingen beperkt zou worden. Dat lijkt mij niet slecht, maar als ze willen besparen zie ik een veel slimmere oplossing. Schaf nu eens eindelijk die verschillende koepels en netten af, en laat iedere leerling les volgen in een goede openbare school. Dat is een vereenvoudiging en een besparing waar ik voor zou zijn.”

Steun voor een nieuwe website

We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.

Steun hier