Té rijk is niet oké

Het voorstel van deze hoogleraar is een breuk met het neoliberaal denken, waarin de rijken buiten schot worden gelaten en de verantwoordelijkheid voor ongelijkheid en armoede in de schoenen wordt geschoven van de armen zelf. Robeyns haalt dit paradigma, dat de slachtoffers de schuld geeft, onderuit.

“Waarom zouden we ons ook niet afvragen of extreme rijkdom wenselijk is?”

Ze focust op de rijken en meer bepaald vindt ze dat er een bovengrens moet komen op individuele rijkdom. Alles wat daarboven komt, wordt gewoon wegbelast. Over dit toch wel opmerkelijk voorstel, schreef ze een boek met als titel ‘‘Limitarisme’ en gaf ze een interview met de krant De Tijd.

Voor die bovengrens geeft ze verschillende redenen. Zo zegt ze onder andere: ‘Als we ons als maatschappij de vraag stellen of we iets moeten doen tegen armoede, waarom zouden we ons dan ook niet afvragen of extreme rijkdom wenselijk is?’

Op de vraag wanneer iemand té rijk is, zegt ze: ‘Als je ervan uitgaat dat de mate van ongelijkheid een maatschappelijke keuze is, dan kijk je naar de gevolgen en naar de oorsprong van de rijkdom, en met de vraag hoe legitiem die is.’

Over de gevolgen geeft ze het voorbeeld uit een studie van Oxfam dat de rijkste 1 procent verantwoordelijk is voor 16 procent van alle CO₂-uitstoot. Dat is evenveel als de 5 miljard armste mensen. Een ander gevolg is dat extreme rijkdom de democratie ondermijnt. Wie veel geld heeft, bezit de macht en de middelen om de samenleving te beïnvloeden.

Extreme rijkdom ondermijnt de democratie

En wat met de oorsprong van rijkdom? Robeyns: ‘Toeval speelt een grote rol. De natuurlijke loterij – waar je wordt geboren, met welke talenten – bepaalt de kansen die we krijgen.’ Een andere cruciale bron van rijkdom zijn de bedrijfswinsten en erfenissen.

En dan is er nog de verloning op arbeid. Robeyns pleit voor een gezond evenwicht. Loonverschillen mogen er zijn om mensen te stimuleren die voor moeilijke jobs kiezen. Maar zegt ze: ‘Het misbruik zit vooral aan de bovenkant, bij CEO’s die miljoenen vragen met de redenering dat ze heel belangrijk werk doen en dat de beloning nodig is om de juiste persoon op de juiste plaats te krijgen.’

Bovengrens op rijkdom

Naast meer rechtvaardige belastingen en het sluiten van allerlei sluiproutes, zoals de belastingparadijzen waar de rijken en de grote bedrijven gebruik van maken, pleit Robeyns voor een dubbele bovengrens op individuele rijkdom.

Een politieke bovengrens van 10 miljoen euro per persoon. Het gaat dan om het bedrag dat de negatieve gevolgen van ongelijkheid weghaalt, waarbij niemand dus nog een negatieve impact heeft op de democratie en het klimaat.

De tweede is een ethische grens van 1 miljoen euro per persoon op basis van morele gronden. Met dit bedrag is de levensstandaard voldoende hoog. Een hoger bedrag betekent geen zinvolle verbetering van de levensstandaard.

x

Belgische voorbeelden

Robeyns is er zich bewust van dat dit voorstel niet voor morgen is. Maar blij is ze met de aandacht die limitarisme op rijkdom nu krijgt. ‘Want alles begint met een volwassen debat’, zegt ze.

Wel, laten we er alvast aan beginnen met twee voorbeelden uit eigen land die het debat kunnen voeden:

Op basis van de macro-economische statistieken berekende de Nationale Bank van België (NBB) dat de 10 procent rijksten 57 tot 58 procent bezitten. Alleen al de vijf rijkste Belgische families bezitten een vermogen met een waarde van 35,2 miljard euro.

De 10 procent rijksten bezitten 57 tot 58 procent van het Belgisch vermogen

Een tweede voorbeeld betreft de onwaarschijnlijke vergoedingen van CEO’s. Volgens Robeyns bevindt het misbruik zich vooral bij deze figuren. Dat werd heel recent pijnlijk geïllustreerd. Op een buitengewone algemene vergadering op 8 december van Solvay werd beslist om CEO Ilham Kadri een bonus te geven van 12 miljoen euro. Ja, slik maar eens. Voor dat bedrag zou een gemiddelde werknemer 257 jaar moeten werken of twee eeuwen en 57 jaar.[1]

Stap voor stap naar haalbare voorstellen

Het ‘limitarisme’ van Robeyns is heel ingrijpend en maakt in de huidige politieke constellatie waarschijnlijk weinig kans. Maar het voorstel doorbreekt wel het taboe dat momenteel de meeste politieke partijen in de ban houdt: het belasten van rijke vermogens. En dat is de grote verdienste van het boek van Robeyns.

In het verleden zijn er haalbare en veel minder drastische voorstellen geformuleerd, zoals bijvoorbeeld de invoering van een vermogensbelasting. In tegenstelling tot het limitarisme van Robeyns is dit wel haalbaar. Bovendien bestaat er een groot maatschappelijk draagvlak voor een rijkentaks.

Verschillende voorstellen van een vermogensbelasting zagen al het licht, met ofwel eenmalige ofwel jaarlijkse opbrengsten van 8 tot 20 miljard euro. Toonaangevende economen zoals Thomas Piketty, Gabriel Zucman en zelfs de liberale Paul De Grauwe zijn er voorstander van.

De discussie daarover is bovendien meer dan nodig. Europa dwingt ons het overheidsdeficit terug te dringen. Om dat te realiseren zijn er niet veel mogelijkheden.

Druk van onderuit zal onvermijdelijk zijn om onze politici zover te krijgen om een vermogensbelasting in te voeren

Ofwel dring je het overheidstekort terug door bij de gewone werkende bevolking aan te kloppen, ofwel klop je aan bij de rijken. In het eerste geval ga je de koopkracht van de mensen nog verder aantasten en de armoede verhogen. In het tweede geval ga je een klein deeltje afromen van wat de gefortuneerden toch al te veel hebben.

De keuze lijkt eenvoudig. Maar er is wel politieke moed voor nodig en enige druk van onderuit zal onvermijdelijk zijn om onze politici zover te krijgen.

Ingrid Robeyns. Limitarisme – Pleidooi tegen extreme rijkdom. De Bezige Bij, Amsterdam, 2023, 384 pp. ISBN 978 9403 1892 15

Note:

[1] Berekend op basis van het gemiddeld brutoloon van een werknemer: 46.632 euro bruto per jaar.