Het niveau van ons onderwijs daalt. Ik heb het gevoel dat ik dat al wist. Waarom hebben jullie het dan toch nog onderzocht?

“Het klopt dat er al veel onderzoek naar onderwijsniveau gebeurt. Er is internationaal onderzoek, zoals PISA van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO). Daaruit blijkt bijvoorbeeld dat het Vlaams onderwijs zijn koppositie in wiskunde en begrijpend lezen aan het verliezen is. Wij doen al lang analyses op die internationale onderzoeken, om te kijken wat de verschillen zijn tussen de scholen met een rijker publiek en de armere gettoscholen.”

“Interessanter nog zijn de peiling-onderzoeken van de Vlaamse Overheid, die sinds kort vervangen zijn door de zogenaamde Vlaamse Toetsen. Uit die onderzoeken blijkt dat veel leerlingen niet voldoen aan de eindtermen, de minimumdoelen die de overheid zelf vastlegt. Zo behaalt maar 26 procent van de leerlingen in de derde graad beroepsonderwijs de doelen voor functionele leesvaardigheid.”

“Een onderzoek bij leerkrachten bevestigt dat beeld. Leerkrachten houden hun ogen open, die zien ook wel wat er in de klassen gebeurt. Een meerwaarde is dat we hen ook gevraagd hebben naar wat zij als oorzaken en oplossingen zien.”

Is het zo belangrijk dat Vlaanderen op nummer één staat in internationale vergelijkingen? Kunnen we niet focussen op aangename scholen en het welbevinden van de leerlingen?

“Natuurlijk is dat ook belangrijk. Het is vooral van belang dat we de ongelijkheid tussen leerlingen kunnen verkleinen. Uit de PISA-testen blijkt dat een Vlaamse leerling uit het armste kwart van onze bevolking 114 punten lager scoort dan een leerling uit het rijkste kwart. Als je weet dat de verschillen tussen de gemiddelde prestaties per land of tussen jongens en meisjes ‘slechts’ 10 à 30 punten bedragen, besef je hoe groot de impact is van sociale afkomst. Maar dat verhelp je niet door de sterkste leerlingen te verzwakken. Je moet de zwakste leerlingen kansen geven om hetzelfde hoge niveau te halen.”

“Of je nu meteen gaat werken of verder studeert, de school moet je wapenen voor wat komt. En dat doet ze vandaag gewoon onvoldoende”

“Het gaat mij trouwens niet enkel om die dalende cijfers voor wiskunde en wetenschappen. Elke leerling moet gewoon een basis meekrijgen die helpt om zich staande te houden in de maatschappij. En ook, zoals we met Ovds stellen, om de wereld in al zijn facetten te begrijpen om mee te kunnen werken aan een meer rechtvaardige en duurzame wereld. Of je nu meteen gaat werken of verder studeert, de school moet je wapenen voor wat komt. En dat doet ze vandaag gewoon onvoldoende.”

“Dan zwijg ik nog over de technische ongeletterdheid. In het aso krijgen de leerlingen nauwelijks techniek. Dat is een echt probleem. Maar ook in de technische opleidingen wordt er enkel gefocust op wat je nodig hebt in jouw specifieke vakgebied. Ovds pleit ervoor dat iedereen breed technisch gevormd wordt.”

Arme leerlingen worden zwakker ingeschat

Wat denken onze leerkrachten van het kennisniveau van de leerlingen?

“Gemiddeld schatten ze in dat meer dan een derde van de leerlingen de doelstellingen van de leerplannen niet behaalt. Daarbinnen zijn er enkele opvallende verschillen. De leerkrachten die meer leerlingen uit armere gezinnen in hun klassen hebben, schatten die leerlingen lager in. Daar zie je dat ze de helft van de leerlingen ‘zwak’ of ‘onvoldoende’ noemen. Bij rijkere scholen geloven de leerkrachten meer in hun leerlingen.”

“De leerkrachten zien zelf waar het probleem ligt. Vraag je aan leerkrachten uit arme scholen wat de oorzaken zijn van het lagere niveau, dan spreekt 77 procent over de negatieve gevolgen van gettovorming.”

“Er zijn ook andere factoren die de leerkrachten aanhalen. Soms wijzen ze naar de vele afleidingen die er voor leerlingen zijn, zoals sociale media en digitale spelletjes. Anderen denken dat er een probleem bij de ouders zit, die hun kinderen onvoldoende kunnen helpen.”

“Leerkrachten zijn ook niet tevreden over de leerplannen en de eindtermen. Er staat te veel in, maar tegelijk zijn ze niet veeleisend genoeg. Ik denk dat scholen en leerkrachten wat meer vrijheid om les te geven zouden waarderen.”

In welke mate kijken leerkrachten ook naar hun eigen manier van werken? Is er ook zelfkritiek?

“Iets minder. Dat lijkt me ook menselijk, dat leerkrachten eerder naar andere verklaringen zoeken.”

“Het is belangrijk dat leerkrachten in hun eigen leerlingen geloven. Er zijn leerkrachten die denken dat hun leerlingen nu eenmaal niet de intellectuele capaciteiten hebben om succes op school te hebben. Bij de stelling ‘zwakke leerlingen beschikken niet over de nodige intellectuele capaciteiten’ antwoordt 21 procent van de Vlaamse leerkrachten dat ze dit ‘vaak’ ervaren, 49 procent ‘soms’ en 28 procent ‘zelden of nooit’. De Franstalige leerkrachten antwoorden hier beduidend milder. Daartegenover staat dat meer dan de helft van de Vlaamse leerkrachten, en 75 procent van de Franstalige leerkrachten, zegt dat iedere leerling in staat is om te leren en te slagen.”

“Meer dan de helft van de Vlaamse leerkrachten zegt dat iedere leerling in staat is om te leren en te slagen”

“Leerkrachten vinden ook verschillende manieren van werken waardevol. Ze geloven zowel in actieve werkvormen als in directe instructie. Ze zijn minder te vinden voor een competentiegerichte aanpak, maar evenmin voor frontaal lesgeven, waarbij de leerling in stilte noteert wat de leerkracht zegt.”

Geen gettoscholen

Welke oplossingen zien de leerkrachten voor het dalende onderwijsniveau?

“De oplossing die het meest naar voor komt is kleinere klassen. Als je de groepen kleiner kunt houden, hebben de leerkrachten meer tijd om elke leerling te helpen. Het is een resultaat dat je ook terugvindt in internationaal onderzoek. In de jaren 1990 is in de VS een groep leerlingen gevolgd doorheen hun hele schoolcarrière. De leerlingen die op jonge leeftijd in kleine klasjes zaten, halen op latere leeftijd betere resultaten.”

“De leerlingen die op jonge leeftijd in kleine klasjes zaten halen op latere leeftijd betere resultaten”

“Leerkrachten in armere scholen willen ook een betere sociale mix. Zelfs in de rijkere scholen is 57 procent van de leerkrachten daar voorstander van. De leerkrachten willen geen gettoscholen meer. Dat vinden wij hoopvol.”

Ovds is ook gekend voor haar pleidooi om de basisvorming te verlengen. De leerlingen blijven langer in dezelfde groep, pas op 16 jaar zouden ze in studierichtingen ingedeeld worden. Zien de leerkrachten daar een voordeel in?

“Minder. Vooral in de Franstalige scholen zie je dat daar toch wat vrees voor is. 49 procent van de Franstalige leerkrachten denkt dat het onderwijsniveau verder zal dalen als je de basisvorming verlengt.”

“Het Franstalig onderwijs is momenteel de basisvorming aan het verlengen, als deel van een grote onderwijsvernieuwing, het Pacte d’excellence. Dat roept weerstand op, en niet onterecht. In Franstalig België gaan ze de basisvorming verlengen, maar de klassen blijven even groot en de gettoscholen blijven ook bestaan. Zo ga je de onderwijsongelijkheid niet echt aanpakken.”

“In Vlaanderen zie je dan weer dat 67 procent gelooft in een vroege indeling van de leerlingen in studierichtingen. Dat thema komt bij ons ook veel in de media.”

“Wij pleiten voor een veelzijdige basisvorming voor alle jongeren”

“Als Ovds pleiten we voor een veelzijdige basisvorming voor alle jongeren en vinden we dat een vroegtijdige specialisatie die doelstelling in de weg staat. Maar we beseffen ook dat de kloof tussen de leerlingen op het einde van het lager onderwijs nu soms zo groot is dat een langere gemeenschappelijke basisvorming onhaalbaar lijkt. Als je de basisvorming verlengt, moet je dat goed doen, als deel van een hervorming die ook de andere problemen van het onderwijs aanpakt. Dan moet je er bijvoorbeeld voor zorgen dat leerlingen in het basisonderwijs niet afhaken, door te werken met kleine klasgroepen en snelle remediëring. We hebben nog wat werk om de leerkrachten te overtuigen, maar we geven het niet op.”

Lees het volledige rapport op de website van Ovds.

Op 18 november organiseert Ovds de 6 uren voor de democratische school in Brussel. Daar worden verschillende workshops en debatten gewijd aan de resultaten van de enquête en aan de vraag hoe democratisering zonder neerwaartse nivellering mogelijk is.