De prijs voor de Democratie (sinds 1992) en de Prijs Jaap Kruithof (sinds 2009) is een jaarlijks initiatief van Democratie 2000 en Trefpunt i.s.m. een onafhankelijke jury. De prijzen werden uitgereikt op 22 juli.

De ‘Delhaiziens’

De Prijs voor de Democratie 2023 werd dit jaar toegekend aan de stakende werknemers van Delhaize. De jury koos voor de ‘Delhaiziens’ omwille van hun vastberadenheid en het belang van hun strijd.

Al meer dan vier maanden strijden gewone mannen en vrouwen uit de retailsector, zij die er mee voor zorgen dat we elke dag eten op ons bord krijgen, voor het behoud van hun statuut. Dat, nadat in maart werd aangekondigd dat 128 winkels aan zelfstandige uitbaters in onderaanneming zouden worden gegeven.

Het is duidelijk waarom dat gebeurt. Op die manier zullen 9000 werknemers aan slechtere loonvoorwaarden, verlofstelsels en werktijden en met meer flexibiliteit voor KMO’s moeten werken die zelf aan meer onderlinge concurrentie onderworpen zullen zijn.

Ahold Delhaize, een multinationale groep, kan op die manier bovendien een groot deel van de risico’s op kleine ondernemers afwentelen. Kortom, het zullen enkel de aandeelhouders zijn die hier beter van zullen worden.

De grote baas verdient elk jaar 6,5 miljoen euro terwijl het gemiddelde loon van de ‘Delhaiziens’ 2000 euro per maand bedraagt

In 2021 nog keerde Delhaize 47 miljoen euro uit aan dividenden. En de CEO’s. De grote baas van Delhaize verdient bijvoorbeeld elk jaar 6,5 miljoen euro. Maar het gemiddelde nettoloon van de ‘Delhaiziens’ bedraagt 2000 euro per maand…

Deze operatie maakt deel uit van een veel breder economisch fenomeen. De laatste jaren stijgen overal ter wereld de winsten van de grote bedrijven naar ongeziene recordhoogten terwijl de loontrekkers een steeds kleiner deel van de koek krijgen. Ook de superwinsten die de energiesector in de recente crisis maakte, tonen dat aan.

‘Sociale dumping’, het systematisch ondermijnen van de arbeidsvoorwaarden in allerlei sectoren van de economie, is een van de instrumenten die gebruikt worden om de dividenden verder te doen stijgen ten koste van de maatschappij. Overheden staan hier machteloos tegenover of weigeren bewust hier iets tegen te doen.

In landen waar de vakorganisaties zwak staan en er geen sociaal overleg meer is, is het nog gemakkelijker dan elders om de winstcijfers op te krikken. Het gevolg is dat de maatschappelijke ongelijkheid steeds verder toeneemt en er sociale crisissen ontstaan.

Het gaat hier duidelijk om acties van onderuit, georganiseerd door de plaatselijke vakbondsafgevaardigden. Er is nog steeds een grote actiebereidheid, de mensen staken niet zomaar maar om het behoud van hun arbeidsomstandigheden en levensstandaard. Die strijd is voorlopig nog onbeslist maar het werk neerleggen was het enige realistische antwoord op deze agressie door het management.

In landen waar de vakorganisaties zwak staan is het nog gemakkelijker dan elders om de winstcijfers op te krikken

Alsof dat nog niet genoeg was, besloot Delhaize om van deze aanval bovendien ook gebruik te maken om het recht om piketten op te zetten met een eenzijdig verzoekschrift juridisch aan te vechten, een al lang gebruikelijke en noodzakelijke methode bij sociale conflicten. Met deurwaarders werden de werknemers afgedreigd. Gelukkig besliste het gerecht uiteindelijk in beroep om de werkgever in het ongelijk te stellen en het stakingsrecht te beschermen.

Alle clichés over de zogenaamd voorbijgestreefde vakbonden ten spijt blijkt wederom dat collectieve organisatie van onderuit het enige middel is dat de gewone mensen hebben om hun rechten en hun levensstandaard te verdedigen. Met een ouderwets woord wordt dat de klassenstrijd genoemd. Het centrale probleem van de huidige wereld is de keuze tussen meer ongelijkheid of meer herverdeling.

De stakers van Delhaize komen dus niet enkel voor hun eigen job op maar voor ons allemaal.

Extinction Rebellion

De prijs Jaap Kruithof ging dit jaar naar de internationale burgerbeweging Extinction Rebellion. Met de Prijs Jaap Kruithof, de Recht voor de Jaap Prijs, erkent Democratie 2000 & vzw Trefpunt jaarlijks een persoon of een sociale beweging die actief bijdraagt tot het beteugelen van de excessen die de neoliberale wereld teweegbrengt.

Deze burgerbeweging krijgt de prijs geheel in lijn met het radicale en compromisloze denken van Kruithof zelf. Een denken dat moreel handelen verkoos boven louter moreel denken, als leidraad voor een waarlijk democratische samenleving.

Dit jaar besliste de jury om de prijs toe te kennen aan de internationale burgerbeweging Extinction Rebellion, omwille van hun niet-aflatende strijd om de klimaatproblematiek blijvend onder de aandacht te brengen. In hun strijd om een duurzame wereld koppelt XR sociale rechtvaardigheid en mensenrechten aan de huidige economische visie en benadrukken zij de noodzaak tot transitie.

Deze doodnormale mensen, zoals u en ik, tonen ons dat we niet blijvend moeten wachten op verandering

Deze wakkere burgers hebben gelijk wanneer ze claimen dat het fout loopt door ons huidig economische model dat diepe onrechtvaardigheid veroorzaakt. Ze wijzen er terecht op dat de economische macht geconcentreerd is geraakt in de handen van een paar enkelingen, waardoor de rijkste één procent ter wereld bijna de helft van het wereldwijde vermogen bezit. Om dit besef wijd verspreid te krijgen, gooien deze gewone burgers niets minder dan zichzelf in de strijd.

Hun acties, waarbij ze multinationals targetten, die zonder al te veel beperking onze ecologische en sociale leefomgeving vernietigen, kreeg al vaak de stempel ‘radicaal’. Wij, de leden van de jury, willen hen huldigen voor dit radicale engagement. Deze doodnormale mensen, zoals u en ik, tonen ons dat we niet blijvend moeten wachten op verandering.

Hun acties getuigen van een radicaal vertrouwen in de mens en in de kracht van het collectief als tegengewicht voor de problemen waar onze huidige wereld tegenaan kijkt. In plaats van zich neer te leggen bij de feiten of zich over te geven aan de nefaste gevolgen van het neoliberale bestel, kiezen deze mensen voor activisme. Dat is een uiterst hoopvolle en participatieve manier van verzet.

Deze gewone burgers die zich in reeds meer dan 86 landen verenigden als Extinction Rebellion leren ons dat als we willen dat het goed komt met de wereld, we het heft zelf in handen zullen moeten nemen. Meer nog, met iedere geslaagde actie bewijzen zij dat wij, allemaal samen, daartoe bekwaam zijn.

Hun acties van burgerlijke ongehoorzaamheid, waarbij zij geheel geweldloos en ten dienste van het algemeen belang, bereid zijn moedwillig arrestatie te riskeren, laten zien hoezeer gewone burgers in staat zijn om te strijden voor maatschappelijke verandering.

Extinction Rebellion mag dan de grenzen van de rechtsstaat opzoeken, tegelijkertijd verdedigt hun vreedzaam protest net de afspraken van die rechtsstaat. Wanneer de overheid haar burgers niet beschermt – zoals het vonnis van de Klimaatzaak oordeelt – dan staat het in een democratische rechtsstaat die burgers vrij om het sociaal contract als verbroken te beschouwen.

Wanneer de overheid haar burgers niet beschermt dan staat het die burgers vrij om het sociaal contract als verbroken te beschouwen

Tegelijkertijd verliest die staat dan de legitimiteit van zijn macht, ook de macht om die burgers aan zijn wetten te binden. De jury is dan ook van mening dat de burgers die zich verenigen in XR niets meer of minder doen dan het uitoefenen van de vrijheden die gegarandeerd zijn in een democratische rechtsstaat, eerder dan ze te ondergaan.

In combinatie met hun streven naar een kritische massa om onze politieke vertegenwoordigers op hun taak te wijzen en aldus systeemverandering te bewerkstelligen, maakt dat van Extinction Rebellion een verdiende laureaat voor de Prijs Jaap Kruithof.