1. Wat zijn de oorzaken van klimaatopwarming?
De opwarming is een gevolg van de hoeveelheid koolstofdioxide, of CO2, die in onze atmosfeer terechtkomt. Sinds de industriële revolutie is het CO2 niveau het hoogst van de afgelopen 4 miljoen jaar.
Wijziging in mondiale oppervlaktetemperatuur (tienjaarlijks gemiddelde) zoals gereconstrueerd (1-2000) en waargenomen (1850-2020). Rapport van IPCC, p. SPM7.
Er zijn drie belangrijke oorzaken voor dat hoge niveau. De veruit belangrijkste is de verbranding van fossiele brandstoffen: steenkool, olie en gas. Praktisch al onze welvaart en technologie is gebaseerd op energie uit fossiele brandstoffen.
Een tweede oorzaak is de ontbossing. Sinds 2010 stoot het Amazonewoud meer CO2 uit dan het opslaat.
Praktisch al onze welvaart en technologie is gebaseerd op energie uit fossiele brandstoffen.
Een derde oorzaak is de uitstoot van methaan. Methaan is een krachtig broeikasgas dat op korte termijn tot meer dan 80 maal meer opwarmingseffect heeft als CO2. Sinds het begin van de metingen in 1983 stijgt het methaangehalte in de atmosfeer sneller dan ooit.
2. Wie zijn de grootste uitstoters
Koolstofdioxide blijft eeuwenlang in de atmosfeer hangen. Het effect is cumulatief. De emissie is zowel vandaag als in het verleden bijzonder ongelijk verdeeld.
Grafiek: Oxfam.
Amper 90 grote bedrijven dragen de historische verantwoordelijkheid voor bijna twee derde van de uitstoot van broeikassen de afgelopen 200 jaar. Het gaat bijna uitsluitend over bedrijven uit de landen van het Noorden.
Amper 90 grote bedrijven zijn verantwoordelijk voor bijna 2/3 van de uitstoot van broeikassen de afgelopen 200 jaar.
Als je kijkt naar de landen zelf zijn de rijke, geïndustrialiseerde landen gezamenlijk goed voor 64 procent van de cumulatieve uitstoot van koolstofdioxide. De 10 procent rijksten van deze planeet produceren liefst 175 maal zoveel emissie als de armste 10 procent.
3. Wat zijn de belangrijkste gevolgen
Hittegolven en extreme droogtes zullen 4 tot 9 maal zoveel voorkomen als in het verleden. Vrijwel heel Noord-Amerika en Europa zullen een verhoogd risico hebben op bosbranden. Rivieren in Frankrijk, en dus ook in de rest van Europa, zouden tot 40 procent van hun debiet kunnen verliezen, en daardoor grotendeels onbevaarbaar worden.
Extreme regenval, die in 2021 in Duitsland en België voor dodelijke overstromingen zorgde, zal tot negen keer meer voorkomen.
Als gevolg van extreem weer sterven nu al jaarlijks gemiddeld vijf miljoen mensen. In de ontwikkelingslanden worden elk jaar 189 miljoen mensen getroffen door extreme weersomstandigheden. Tegen 2060 zouden ongeveer 1,4 miljard mensen klimaatvluchtelingen kunnen zijn.
Tegen 2060 zouden ongeveer 1,4 miljard mensen klimaatvluchtelingen kunnen zijn.
Een twee belangrijk gevolg van de klimaatopwarming is het smelten van ijs in de Noordpool, de Zuidpool en in Groenland. Omdat water meer warmte absorbeert dan ijs zal de planeet daardoor nog meer opwarmen. Daarnaast kan methaan vrijkomen die onder het bevroren ijs zit. In het Noordpoolgebied zit genoeg methaan om de planeet 20°C warmer te maken.
Een ander effect is de stijging van de zeespiegel. Met de huidige trend zal de zeespiegel tegen 2100 tussen de 1 à 2 meter zal stijgen en nadien kan dat oplopen tot 6 meter. Megakuststeden zoals Londen, Jakarta, New York en Shanghai kunnen zo’n zeespiegelstijging niet overleven.[1]
Ook de gletsjers, de reservoirs van 95 procent van het zoetwater op deze planeet, moeten er aan geloven. De voorspelling is dat meer dan de helft van de grote gletsjers in de wereld tegen het einde van deze eeuw zullen verdwenen zijn.
De voorspelling is dat meer dan de helft van de grote gletsjers in de wereld tegen het einde van deze eeuw zullen verdwenen zijn.
En dan zijn er de kantelpunten en zelfversterkende effecten.[2] Wetenschappers hebben erop gewezen dat de klimaatopwarming iets heel complex is en dat geleidelijke veranderingen van het klimaat plots kunnen leiden tot drastische gevolgen wanneer een bepaalde drempel wordt overschreden.
4. Wat als we de 1,5°C overschrijden?
Om de planeet zo leefbaar mogelijk te houden moeten we streven naar een maximale opwarming van 1,5°C. Volgens een recent rapport van de VN stevenen we af op een opwarming van 2.8°C tegen 2100.
De risico’s van klimaatverandering en de onomkeerbaarheid ervan nemen snel toe boven een opwarming van 1,5°C.
Bij een stijging van meer dan 1,5°C zou de Golfstroom onherstelbaar verstoord kunnen geraken, met rampzalige gevolgen voor de landbouw en de biodiversiteit. Vanaf 2°C zouden kleine eilanden en laaggelegen kustgebieden over de hele wereld onder water komen te staan.
Elke tiende van een graad Celsius opwarming die we kunnen verhinderen zal de planeet een stuk leefbaarder maken voor de komende generaties.
Bij 2°C zullen 2 miljard mensen het risico lopen van extreme hittegolven en zullen alle koraalriffen in de wereld verdwijnen.
1,5°C is een belangrijk kantelpunt van de klimaatopwarming. Elke tiende van een graad Celsius opwarming die we kunnen verhinderen zal de planeet een stuk leefbaarder maken voor de komende generaties.
5. Is het te laat om de klimaatopwarming te stoppen?
Na elk rapport van het IPCC is te horen dat er bijna geen tijd meer is om een klimaatcrisis te voorkomen. In augustus 2021 bestempelde VN Secretaris Generaal António Guterres het rapport van het IPCC in elk geval als een “code rood voor de mensheid”.
Om een kans te maken de opwarming van de aarde tot 1,5°C te beperken, hebben we volgens Inger Andersen, uitvoerend directeur van het VN-milieuprogramma (Unep) nog zeven jaar de tijd om de uitstoot van broeikasgassen bijna te halveren.
We zullen de huidige inspanningen in elk geval moeten versnellen. Om de uitstoot tegen 2030 te halveren moet de uitstoot van koolstof binnen de zeven jaar elf keer sneller naar beneden, moet de herbebossing drie maal sneller gebeuren en moet de klimaatfinanciering 13 keer zo snel groeien.
6. Wat moet er gebeuren?
Niet minder dan een revolutie van ons energiesysteem is noodzakelijk geworden. In de komende dertig jaar zal 90 procent of meer van de wereldenergie die nu uit fossiele brandstoffen wordt geproduceerd, geleverd moeten worden door alternatieve bronnen. Dat is zondermeer een gigantische opgave.
De afbouw van steenkool is hierbij dringend en essentieel. De uitstoot van methaan moet op korte termijn flink gereduceerd worden. Dat betekent o.a. dat de landbouw en de voedselconsumptie aan een serieuze reset toe zijn.
In de komende dertig jaar zal minstens 90 procent van de wereldenergie moeten geleverd worden door alternatieve bronnen.
De energierevolutie betekent ook dat het overgrote deel van de fossiele brandstofreserves in de grond moeten blijven.[3] Dat zal een van de moeilijkste uitdagingen zijn, maar ze is wel cruciaal. Naast de energierevolutie zal ook de herbebossing belangrijk zijn om de klimaatopwarming af te remmen.
De energierevolutie zal een mondiaal karakter moeten hebben. Wat er gebeurt in de ontwikkelingslanden zal beslissend zijn. Daar groeit de bevolking het snelst en is de vraag naar de energie het grootst. Dat betekent dat de rijke landen financiële middelen en technologische know how ter beschikking stellen zodat die landen ook de sprong naar een duurzame economie kunnen maken.
7. Wie moet dat betalen?
Om een nulemissie te bereiken zal er volgens het Internationaal Energieagentschap (IAE) tot 2030 jaarlijks 4.000 miljard dollar nodig zijn aan investeringen i.p.v. ongeveer 1.000 miljard nu. Deze hoge investeringen zullen gedeeltelijk worden gecompenseerd door lagere exploitatiekosten en kunnen in sommige gevallen zelfs aanzienlijke nettowinsten opleveren.
Vandaag wordt er jaarlijks 5.000 miljard dollar besteed aan subsidies voor fossiele brandstoffen. Als we die geldstroom richten op de noodzakelijke energietransitie, dan is de klus geklaard.
De beweging van de gele hesjes heeft duidelijk gemaakt dat een klimaatplan enkel kans op slagen heeft als het op een sociale manier gebeurt.
Een belangrijke vraag daarbij is wie de factuur moet betalen. De beweging van de gele hesjes heeft in dat verband duidelijk gemaakt dat een klimaatplan enkel kans op slagen heeft als het op een sociale manier gebeurt. De kwetsbaren moeten beschermd worden en de meest verantwoordelijken moeten het grootste deel van de lasten dragen.[4]
Op wereldschaal betekent dit dat de landen uit het Noorden die van het Zuiden zullen moeten bijstaan. De IEA schat dat daarvoor jaarlijks zo’n 2.800 miljard dollar nodig is en dat is een flink eind verwijderd van de jaarlijks beloofde 100 miljard steun, die in 2020 amper 29 miljard dollar bedroeg. Er zal dus op dat vlak nog en hele ommekeer nodig zijn.
8. Wat is het belang van de top in Egypte?
De verwachtingen bij een klimaattop zijn meestal hooggespannen. Toch leveren dergelijke tops meestal niet de doorbraak op waarop gehoopt wordt.
Heel wat regeringsleiders onderhandelen binnen een keurslijf opgelegd door de grote kapitaalgroepen van hun land. Zo bijvoorbeeld werd het klimaatplan van Biden heel afgezwakt omdat hij in het Congres de steun nodig had van een senator die gesponsord wordt door de steenkoolindustrie.
We zullen andere krachtsverhoudingen moeten opbouwen om regeringsleiders en de economische elite te dwingen een andere koers te varen.
Belangrijk bij zo’n top is dat er een duidelijk stappenplan wordt opgesteld dat ervoor zorgt dat de klimaatopwarming zo laag blijft. Maar om ervoor te zorgen dat het niet bij beloftes blijft, zullen we andere krachtsverhoudingen moeten opbouwen om regeringsleiders en de economische elite te dwingen een andere koers te varen.
Een koers die niet de winsten van de grote kapitaalgroepen veilig stelt maar wel die van de planeet. Een koers die de kosten niet afwentelt op de gewone man of vrouw.
De jongeren hebben dat goed begrepen met hun klimaatstakingen. Het is cruciaal dat de werkende bevolking ook strijdvormen zoekt die ervoor zorgen dat het voortbestaan van onze planeet verzekerd is en dat dit op een sociale manier gebeurt.
Dit is een update van een artikel dat vorig jaar verscheen n.a.v. de top in Glasgow.
Notes:
[1] Lynas M., Zes graden, Berchem 2020, p. 92 en 185; Wallace-Wells D., The Uninhabitable Earth. Life After Warning, New York 2019, p. 61.
[2] Een voorbeeld van zo’n zelfversterkend effect: de verbranding van fossiele brandstoffen veroorzaakt warmere temperaturen en lange perioden zonder regen. Dat leidt tot meer branden, waarbij meer koolstof vrijkomt in de atmosfeer, wat op zijn beurt leidt tot nog warmere en drogere omstandigheden, en nog meer branden. Klein N., On Fire. The Burning Case for a Green New Deal, Londen 2019, p. 223-4.
[3] Volgens het wetenschappelijk tijdschrift Nature gaat het over 89 procent van de bewezen steenkoolreserves, 58 procent van de oliereserves en 59 procent van de gasreserves.
[4] Klein N., This Changes Everything; Capitalism vs. the Climate, Londen 2014, p. 21.
