Je kan er niet omheen. Op radio en TV (zoals Hacemos Cuba), in alle activiteiten van het middenveld of de overheid komt de nieuwe familiewet ter sprake. Tijdens de maanden februari-maart-april 2022 houdt de overheid een grootse consulta popular of volksraadpleging.

De massaorganisaties en buurtcomités (Comités de Defensa de la Revolución – CDR) organiseren duizenden volksvergaderingen waar met ondersteuning van juristen de nieuwe wet wordt besproken.

Alle bemerkingen worden, net als bij de bespreking van de grondwet van 2019, genoteerd en verwerkt in de definitieve versie van de familiewet. De bevolking zal in een referendum later op het jaar het laatste woord krijgen om ze goed te keuren. “Zo werkt onze democratie!”, hoor je bij de overheid.

Een ruime consultatie

Yamila González Ferrer, vice-presidente van de Nationale Unie van Juristen, is één van de personen die van in het begin bij dit project betrokken is. De huidige wet dateert al van midden de jaren 1980 en is dus helemaal niet meer aangepast aan de hedendaagse realiteit.

Een juriste licht de familiewet toe op een buurtvergadering in een wijk van Holguín. Foto: Wim Leysens

In juli 2019 installeerde de regering een werkgroep ter voorbereiding van het wetsontwerp. Yamila is fier over het voorstel van de nieuwe familiewet. De covid-pandemie heeft de werkgroep wel vertraagd, maar de werkzaamheden werden nooit stopgezet.

In september-oktober 2021 werd het voorbereidend werk per provincie ter consultatie voorgelegd. Een uitgebreide groep van specialisten en 47 organisaties brachten toen hun expertise in. Deze multidisciplinaire aanpak resulteerde uiteindelijke in de huidige 23ste versie van de wettekst, die het parlement in december 2021 rijp verklaarde om aan de bevolking voor te leggen.

Afspiegeling van de diverse samenleving

Deze familiewet wil een afspiegeling zijn van de Cubaanse samenleving in al haar verscheidenheid. Het recht op gelijkheid en niet-discriminatie, menselijke waardigheid en respect voor de anderen zijn de bouwstenen voor de samenleving waar alle burgers hun plaats hebben.

“Ik steun de familiewet”. Promotie-affiche van de overheid

De organisaties waarmee wij contact hadden, zijn alvast enthousiast. Het voorstel van de nieuwe wet vertrekt van de grote verscheidenheid aan samenlevingsvormen in de moderne Cubaanse maatschappij. “Uit deze código spreekt liefde voor elke persoon in de samenleving, ongeacht gender, leeftijd of afkomst”, aldus Oneida van de vrouwenfederatie Federación de Mujeres Cubanas (FMC).

Open definitie van het huwelijk

In haar communicatie doet de overheid er alles aan om de nieuwe familiewet voor te stellen als een ruim pakket, wat het ook is. Alleszins wil de regering verhinderen dat de discussie verengd wordt tot het thema van het homohuwelijk, zoals in 2018 gebeurde.

In de maanden voor de toenmalige volksraadpleging over de nieuwe grondwet ontstond op sociale media een felle discussie, opgehitst door de conservatieve evangelische kerken. Het thema werd toen uit de grondwet gehaald en verdaagd naar deze nieuwe familiewet.

Burgers die een familie willen stichten, krijgen de keuze tussen een huwelijk of een samenlevingscontract. Beiden worden omschreven als een ‘levensproject tussen twee personen’, punt.

“Dit is een grote droom die eindelijk uitkomt”, aldus Teresa. Voor het Centro Nacional de Educación Sexual (Cenesex) begeleidt Teresa alle groepen van lesbische en biseksuele vrouwen. Artikel 81 van de nieuwe wet erkent elke vorm van familie, ongeacht haar samenstelling. Met andere woorden seksuele geaardheid is niet langer van tel.

“De Cubaanse samenleving is klaar voor deze wijziging”, meent Yamila Gonzalez. De bevolking heeft in 2019 met meerderheid van 86 procent de nieuwe grondwet goedgekeurd. Een basisprincipe van deze grondwet is gelijkheid en non-discriminatie. Er is dus geen enkele wettelijke basis meer om personen om één of andere reden uit te sluiten van het instituut ‘huwelijk’.

Wat staat er nog meer in de nieuwe familiewet?

• Afschaffing van het kindhuwelijk. De huidige wetgeving legt de huwbare leeftijd voor een jongen nog vast op 16 jaar en voor een meisje op 14 jaar. Het nieuwe wetsvoorstel legt de minimumleeftijd nu vast op 18 jaar voor beiden.
• Huwelijkscontract. De huidige wet erkent enkel het huwelijk met gemeenschap van goederen. Nu komen daar voor een koppel andere keuzeopties bij, zoals scheiding van goederen, of een mengvorm.
• Naamkeuze. Een koppel zal ook de keuze krijgen om hun kinderen de familienaam van de vader of van de moeder te geven. Bij onenigheid moet de rechter een beslissing nemen.
• Rechten van het kind. De nieuwe wet erkent de kinderrechten zoals die internationaal gelden. Tegelijk wordt ook het begrip ‘verantwoord ouderschap’ opgenomen.
• Ook de rechten van grootouders of personen met een affectieve band met de kinderen worden beter omschreven en gegarandeerd. De wet moet pijnlijke situaties vermijden waarbij de grootouders juridisch zoals nu geen rechten hebben. Bij een pijnlijke scheiding gebeurt het soms dat de grootouders hun kleinkinderen niet meer mogen zien, hoewel ze dikwijls meer voor de kinderen hebben gezorgd dan de ouders zelf. Of in het geval dat (één van) de ouders in het buitenland woont en de grootouders de kinderen opvangen.
• Adoptie wordt mogelijk voor elke persoon of koppel, ouder dan 25 jaar, die de morele en financiële mogelijkheden hebben om een kind een veilige en vertrouwensvolle opvoeding te garanderen. Of een koppel nu getrouwd is of een samenlevingscontract heeft, of een koppel van een verschillend of hetzelfde gender is, deze elementen mogen geen rol meer spelen bij de rechter die de adoptie moet bekrachtigen.
• Draagmoederschap. Een vrouw kan een kind dragen voor een andere, maar onder de strikte voorwaarde dat de draagmoeder er geen financieel gewin van mag hebben. Een kind wordt niet verkocht! Wel bestaat de mogelijkheid om voor de notaris te laten erkennen dat er een affectieve band is.
• Bij scheiding bestaat de mogelijkheid om beroep te doen op bemiddeling zodat een moeilijke procesgang voor een rechter vermeden wordt.
• Dementerende bejaarden werden vroeger onder voogdij van de overheid geplaatst. Nu kan een vertrouwenspersoon uit de familie een bejaarde bijstaan in zijn rechten.
• Bestraffing van familiaal geweld zal gevolgen hebben op verschillende domeinen voor de geweldpleger. Niet alleen hangt de dader een gevangenisstraf boven het hoofd, die persoon kan ook het ouderlijk gezag ontnomen worden.

Volksraadpleging

Het voorstel van de nieuwe familiewet veroorzaakt een levendige discussie onder de bevolking. Iedereen heeft wel een of ander commentaar, ter goedkeuring of ter afkeuring, en dat verklaart de grote opkomst op de wijkvergaderingen.

Promotie-affiche van de overheid met een afbeelding van gezinsvormen

Elke bijeenkomst wordt georganiseerd door de plaatselijke CDR en geleid door een jurist. Die legt de krachtlijnen van de verschillende deelthema’s uit, waarna de aanwezigen hun mening mogen geven. Elke opmerking van elke spreker die zich met zijn naam identificeert, wordt genoteerd.

Een thema dat veel discussie opwekt is de erkenning van de rechten van het kind. Deze wet ondermijnt het gezag van de ouders en draait de rollen om, luidt de kritiek. Ouders moeten nu naar hun kinderen luisteren. Daarom is ook het begrip ‘verantwoord ouderschap’ opgenomen.

Ouders begeleiden hun kinderen naar de volwassenheid, met open oog en oor voor hun kinderen. Bij de opvoeding hoort ook grenzen stellen, bijvoorbeeld om hen te beschermen tegen kwalijke invloeden, ook op internet. Maar jongeren krijgen het recht om gehoord te worden bij schoolkeuze, bij scheiding van de ouders, enz.

Ook het feit dat kinderen de naam van de moeder kunnen krijgen, botst met de patriarchale traditie. En zoals te verwachten lokt het homohuwelijk veel reacties los. Maritza vertelt: “In mijn wijk waren een 50-tal personen aanwezig en de vergadering duurde wel drie uur. De pastor van de evangelische kerk nam er het woord. ‘Ik respecteer iedereen, en voor mij is iedereen gelijk, maar God heeft het huwelijk voorbehouden voor de verbintenis tussen man en vrouw’.”

Leden van Las Isabelas, een organisatie van lesbiennes en biseksuelen, bespreken de familiewet in de stad Santiago de Cuba. Foto: Wim Leysens

Daarop stond Maritza recht: “Als iedereen gelijk is, dan hebben wij lesbische vrouwen ook recht om te trouwen!” Maritza behoort tot de organisaties Las Isabelas, de groep die samen met Cenesex en 5 andere netwerken ijvert voor gendergelijkheid in Cuba.

Om de discussie te voeden hebben zij een originele actie bedacht. Tussen 14 februari (dag van de liefde en de vriendschap) en 8 maart (internationale vrouwendag) voerden zij campagne met de slogan ‘Mijn familie is heel origineel’.

Iedereen werd uitgenodigd om op Facebook een mooie foto te posten van hun familie. Hoe die familie eruit ziet, speelt geen rol, hoe diverser, hoe liever. De campagne speelt in op de boodschap van de conservatieve evangelische kerken, die actievoeren onder de slogan ‘ik hou van de originele familie’.

Bronnen:

• gesprekken met organisaties en personen
• zender Hacemos Cuba
• Facebook Red nacional de mujeres lesbianas y bisexuales (nationaal netwerk van lesbische vrouwen en biseksuelen