'Dissident' van Lara Staal. Foto: Michiel Devijver
Interview -

‘Dissident’: jongeren tonen hoe hopeloos achterhaald ons onderwijssysteem is en hoe het anders kan

DeWereldMorgen ging kijken naar het theaterstuk ‘Dissident’ in NTGent, waarin vijf ‘probleemjongeren’ in een mix van spel en documentaire 12 klaarheldere en uitdagende lessen meegeven voor een radicaal ander onderwijs. We interviewden Lara Staal en Siham Lamrini, respectievelijk regisseur en actrice. Lees het interview en laat je vooral inspireren. Het toneelstuk is een aanrader voor zowel ouders en leerlingen, als leerkrachten en schooldirecteurs.

donderdag 18 november 2021 12:29
Spread the love

 

Voor Dissident ging Lara Staal samen met beatboxer en performer Serdi Faki Alici op zoek naar jongeren die zich weigeren aan te passen aan de verwachtingen van het huidige schoolsysteem, en daarom de machtsrelaties uitdagen. Intens theater, want de jongeren Haroun, Siham, Seppe, Isaac en Eliaz brachten de vele zaken die fout lopen in het dagelijkse onderwijs, krachtig over.

Ook publiek dat een ‘modeltraject’ op school aflegde, zal niet gespaard blijven van moeilijke (emotionele) momenten. De jongeren slaagden er in de confrontatie aan te gaan en zo aan te tonen hoe absurd de scheefgetrokken machtsverhoudingen in het huidige onderwijssysteem zijn. “Het is nu aan ons om jullie les te geven, geef al jullie gsm’s maar af”, wordt de voorstelling ingeleid.

De jonge acteurs schreven voorafgaand aan de première een open brief aan minister van Onderwijs Ben Weyts, die zich lang weerhield van enige reactie, waar tot op de dag van de première geen reactie op kwam. Regisseur Lara Staal richtte zich vervolgens aan Weyts en schreef:

“Na de overhandiging van de brief stuurde een van de spelers u nog eens persoonlijk de brief per mail. De communicatieafdeling van NTGent belde zowel met uw secretariaat als uw woordvoerder, maar tot op heden hebben we nog geen enkele reactie van u ontvangen. Ook niet op onze uitnodiging voor de première, waarvoor een vrijkaart voor u klaarligt. Stilaan rijst de vraag wat een groep jongeren nog meer moet doen om door u gehoord te worden”, aldus Staal.

Enkele dagen na de première kregen de acteurs toch antwoord. Het antwoord van Weyts was kort, hij ging niet in op de uitnodiging om te komen kijken naar het stuk. Lees het hier.

Foto: Michiel Devijver

Vanwaar de interesse in het Belgische onderwijssysteem

Lara: Enerzijds omwille van een persoonlijke reden: mijn oudere broer werd al snel gedurende zijn schooltraject gelabeld als ‘probleemkind’. Hij was iemand die alle regels en autoriteiten in vraag stelde. Nu is hij een belangrijk beeldend kunstenaar, die op het moment dat hij aan de kunstacademie begon en verlost werd van school, de vrijheid voelde om zijn eigen stem te ontwikkelen. De weerstand die op vorige scholen als probleem gezien werd, was plots een enorme kwaliteit.

“Er zit iets heel hardnekkigs in het labelen van personen als probleemgeval”

Ik geloof er heel diep in dat iets dat we als ‘probleem’ zien, dat tegen de stroom ingaat en dat we willen marginaliseren omdat het niet in de ‘normale’ weg past, constructief wordt als we in staat zijn om te luisteren en macht uit handen te geven. Als de personen die onderaan de (maatschappelijke) ladder staan, hun positie zelf kunnen bepalen, verdwijnt de weerstand. Er zit iets heel hardnekkigs in het labelen van personen als probleemgeval. Als je vraagt aan jongeren die duidelijk niet kunnen aarden op school: “Wat wil je nou wél doen?”, werkt dat averechts.

Anderzijds was ik al vroeg gefascineerd door het fenomeen hangjongeren in openbare ruimtes, en de angst die daaraan vasthangt. “Wat zou er gebeuren moesten zij nu eens zelf het woord krijgen in de media, zodat naar hen zelf geluisterd wordt?”, vroeg ik me af. In Zaandam in Nederland werd op een gegeven moment frequent bericht over jongeren die de supermarkt teisterden, politie met blikjes bekogelden enzovoort. Zij werden door onze minister-president Mark Rutte ‘tuig van de richel’ genoemd. En dat is precies hoe het werkt, de elite die deze jongeren de stempel geeft van ‘niet beschaafd’ en ‘niet opgevoed’.

Een groot deel van die jongeren had een migratieachtergrond, en dan krijg je weer het verhaaltje dat ze hier gekomen zijn om van onze faciliteiten gebruik te maken, waar wij voor werken, en zich dan op die manier gedragen. Uiteindelijk heeft het Algemeen Dagblad een van de jongeren, Ismail Ilgun, uitgenodigd om journalist te worden. Hij was erg goed in het interviewen van politici op een kritische manier. Zijn weerstand werd op die manier productief omdat hij de ruimte en macht daarvoor kreeg.

“Veel van onze maatschappelijke problemen zijn volgens mij terug te brengen tot het onderwijs, een microsamenleving waar iedereen doorheen moet”

Veel van onze maatschappelijke problemen zijn volgens mij terug te brengen tot het onderwijs, een microsamenleving waar iedereen doorheen moet. Als we dat microsysteem anders zouden organiseren, de klassen verkleinen, diversifiëren, meer ruimte bieden voor welzijn en politiek … komt dat de samenleving alleen maar ten goede.”

Beeld je in: een nieuwe school, en jij mag die volledig zelf inrichten. Waar begin je mee?  

Siham: We hebben allemaal een andere visie, omdat we andere, persoonlijke ervaringen hebben gehad op school. Maar ik denk wel dat we allemaal gelijkheid willen. Veel groepen worden nog steeds uitgesloten en dat voelen we. Mensen met een migratieachtergrond, maar evengoed leerlingen met dyslexie, concentratieproblemen … worden bekeken als minderwaardig en worden anders behandeld dan leerlingen die in het ‘ideale plaatje’ passen.

Het onderwijs wordt gemaakt voor leerlingen die meteen mee kunnen, het goed hebben, de ‘middenklasse’. Enerzijds kan je ook zeggen dat het schoolsysteem mooi is, omdat het het beste uit je wil halen, maar het is voor specifieke mensen bedoeld. Je moet goed zijn in wiskunde en talen, en die vakken zijn niet voor iedereen weggelegd. Niet iedereen wil werken in een groot bedrijf, om de economie te dienen. In België en Europa in het algemeen wordt echt te sterk gefocust op wat het beste zou zijn voor de economie, en dat heeft alles met kennis en voorkomen te maken.

Als je het voor het zeggen zou hebben, waar zou die verandering starten? 

Siham: Discriminatie aanpakken is het eerste wat ik zou doen. De groep die zich buitengesloten voelt is zo groot. Vanuit mijn eigen ervaring (Siham heeft Marokkaanse roots) dacht ik lang dat vooral personen met een migratieachtergrond de dupe waren, maar de discriminatie op school gaat veel verder.

Het gaat ook over leerlingen die het niet breed hebben, thuis problemen hebben … Iedereen van ons heeft zich gediscrimineerd gevoeld op een bepaald deel van onze identiteit. En dat deel mag geen probleem genoemd worden want het is een stuk van onze identiteit. We kunnen eigenlijk niet onszelf zijn.

Lara: In de voorstelling hebben we dat ook naar voren gebracht. Het is belangrijk dat het lerarenkorps reflecteert over wie de leerlingen zijn, maar ook over vakken zoals geschiedenis: daar zit nog een heel westerse, eurocentrische en witte blik.

Punten die ook niet in de voorstelling voorkomen zijn onder andere de grootte van klassen, waardoor leerkrachten geen aandacht kunnen geven aan de individuele situaties van leerlingen of hun manier van leren. Ook de 50 minuten roosters zijn desastreus. In die tijdspanne heb je niet genoeg ruimte om te zien hoe het met iedereen gaat, te bespreken wat we vandaag willen leren en hoe we dat moeten doen. Als je het onderwijs grondig zou hervormen, is de kans groot dat je een veel hechtere en veerkrachtige democratie krijgt.

Kregen jullie feedback van leerkrachten die naar het stuk kwamen kijken? 

Siham: Veel leerkrachten zijn positief en herkennen veel in de situaties tijdens de voorstelling en hoe ook zij zich gevangen voelen in het schoolsysteem. Er zijn natuurlijk ook leerkrachten die zich aangevallen voelen omdat ze (denk ik) die veranderingen ook willen zien maar zich machteloos voelen.

Soms voelen leerkrachten zich door een bepaald stuk in de voorstelling zo aangevallen, dat ze blind zijn voor de rest van het stuk. Dat is jammer, want in de tweede helft nemen we het op voor leerkrachten. Dat zit in onze 11de les waarin Eliaz zegt: “De leerkracht is géén saaie ambtenaar. Hij moet beter betaald worden, vaker geraadpleegd worden door de politiek, meer spreektijd krijgen in de media en stijgen in het aanzien van de samenleving.”

Lara: Ik had onlangs ook een conversatie met een leerkracht in het publiek, die zei dat de voorstelling onrealistisch was. Maar het is belangrijk om theater te gebruiken om radicaal te zijn in onze verbeelding en van daaruit de discussie te laten plaatsvinden. We willen een systeemverandering en die moet radicaal zijn. We hebben ook altijd een nagesprek bij elke voorstelling, het is fijn om te zien dat er leerkrachten zijn die echt overtuigd zijn van alle 12 lessen en niet kunnen wachten om het aan hun collega’s en directeurs te laten zien. Het is interessant om voor- en tegenstanders met elkaar in gesprek te zien gaan.

“Misschien verschiet het publiek ervan dat de ‘probleemleerling’ sterk in zijn schoenen staat en de feiten zonder schroom op tafel legt”

Siham: Misschien verschiet het publiek ervan dat de ‘probleemleerling’ weet waarover die praat, dat we sterk in onze schoenen staan en de feiten zonder schroom op tafel leggen. De gesprekken zijn soms heel intens en heftig, er zijn zeker ook irritaties, maar dat is normaal. Als je in dialoog gaat en het is steeds zwart-wit, komt het niet goed, maar als je naar elkaar luistert, kan het een opening zijn voor iets nieuws.

Lara: Met confrontaties is het altijd gemakkelijk om te zeggen dat een bepaalde eis niet realistisch is, maar als je er emotioneel van wordt, betekent dat toch dat er iets goed gebeurt na onze voorstelling. Als onze ideeën echt onrealistisch zouden zijn, loop je gewoon weg. Het zou fijn zijn om elke avond een groep leerkrachten en – niet te vergeten – directeurs te kunnen verwelkomen, die ook blijven voor het nagesprek.

Hoe hebben jullie elkaar gevonden?

Lara: Door corona verliep het allemaal wat chaotischer dan gepland. Bij een aantal spelers in het stuk namen we eerst contact op met de scholen. Er was dan altijd iemand die het opnam, een zorgcoördinator of directeur. Interessant was hoe leerkrachten van de scholen nadachten over wie zo’n ‘dissident’ zou kunnen zijn. Veel opvoeders wilden ook niemand aanduiden, omdat ze dan juist weer top-down iemand als ‘probleemkind’ bestempelden.

Wij stelden het zo: ‘We zijn op zoek naar leerlingen die het probleem, het systeem, in vraag stellen’. Sommigen doen dat heel verbaal, zoals Siham. Zij accepteert niet alles en denkt daar op een analytische manier over na, maar er zijn ook leerlingen zoals Seppe, die helemaal geen woorden hebben maar gewoon fysiek ziek werden van de druk op school en daardoor dichtklappen.

“We zochten mensen die een uitgesproken gevoel hadden over school, en niet op school wilden zijn”

We zochten mensen die een uitgesproken gevoel hadden over school, en niet op school wilden zijn. We hebben ook zelf in de les gezeten, om te observeren, maar het was moeilijk om er op die manier leerlingen uit te pikken. Dus we zijn ook via via met jongeren in contact gekomen.

Siham: Wij zijn 5 spelers en lijken op geen enkel vlak op elkaar, iedereen heeft echt een heel ander traject gevolgd. Toch kunnen we elkaar vinden en begrijpen. We accepteren elkaar, ook al hebben we verschillende meningen over hoe bijvoorbeeld de voorstelling moet verlopen. We hebben het Lara niet makkelijk gemaakt (lacht). Het was echt super fijn om te voelen dat ik niet alleen ben, dat er ook andere dingen gebeuren die niet oké zijn en niet zouden mogen gebeuren.

Heb je ooit het gevoel of de angst gehad dat je als ‘probleemgeval’ gebruikt werd voor ‘Lara’s verhaal’? 

Siham: In het begin wel. Ik had geen interesse in toneel of kunst. Kennis over toneel had ik wel, ik heb Marokkaanse roots en vroeger werd toneel als traditie gebruikt om de stem van minderheden te laten klinken, over ongelijkheden tussen mensen, zoals tussen man en vrouw. Toen mijn favoriete leerkrachten me vroegen of ik wilde meedoen aan het stuk, was ik ergens wel blij, maar toen ik hoorde dat het over ‘probleemgevallen’ ging, dacht ik: “Wat is dat voor discriminatie!” (lacht). Maar ik kreeg al snel meer context tijdens een skypegesprek met Lara, en ik voelde me meteen begrepen.

Lara: Ik voelde ook dat Siham moest meedoen, omdat zij tot nu toe echt een uitzonderlijk schooltraject heeft bewandeld. Ze is ontzettend verbaal, ook erg politiek georiënteerd, kijkt kritisch naar machtsverhoudingen, onze koloniale geschiedenis en migratie.

Ze heeft veel ambitie maar werd altijd tegengewerkt. [Richt zich naar Siham]: Je hebt structureel onder je niveau gewerkt en je werd te weinig erkend voor je capaciteiten. Van zulke stemmen kunnen we leren, en die moesten dan ook betrokken worden in het stuk. Nu heb je gelukkig wel leerkrachten die je echt steunen en in je geloven.

Een van de 12 lessen gaat over neutraliteit en gaat als volgt: “Wij willen een verplichte cursus voor iedere leerkracht. Onder de titel ‘Overboord met Neutraliteit’ worden leerkrachten verplicht hun eigen overtuigingen te onderzoeken en zich bewust te worden. Ze leren zo les te geven over maatschappelijk gevoelige onderwerpen voor een diversiteit aan leerlingen zonder hun eigen positie als neutraal te presenteren.”

Siham: Neutraliteit moet inderdaad weg, want dat is niet eerlijk voor ons. Een leerkracht kan eender welke mening hebben. Ik zou me er fijner bij voelen moest ik weten wat mijn leerkracht denkt en dat die niet bang is om zijn mening te zeggen.

“Ik zou graag weten, zeker omdat ik les krijg van overwegend witte leerkrachten, wat hun standpunt is over bijvoorbeeld racisme”

Ook is er de laatste jaren veel gebeurd rond racisme, met heel bangmakende reacties van extreemrechts. Ik zou graag weten, zeker omdat ik les krijg van overwegend witte leerkrachten, wat zij daarvan vinden, en wat hun standpunt is over bijvoorbeeld racisme. Het kan goed zijn dat zij zelf ook extreemrechtse sympathieën hebben.

Lara: De hele idee van neutraliteit heeft een diepe impact op onze samenleving. Neutraliteit is een soort standaard: “Dit is hoe de economie, ons leven, onze democratie en schoolsystemen werken”, klinkt het dan. Dat we überhaupt denken dat zoiets als objectiviteit (onder andere in een rechtszaal, onder advocaten, leerkrachten, en opvoeders) bestaat, is op zich al een machtsverhouding.

Zeggen dat er bepaalde functies of mensen zijn die objectief en neutraal kunnen zijn, wil zeggen dat zij degenen zijn die de standaard bepalen en daarmee ook vastleggen wat ‘neutraal’ is. Democratie zou moeten gaan over het feit dat er nooit één standaard is. We zijn allemaal verschillend en de heersende macht bepaalt het kader. Door daar transparant en duidelijk in te zijn, kunnen mensen dat kader ter discussie stellen en constateren dat het onrechtvaardig is.

“Je plaatst een standaard die fundamenteel ideologisch is, maar je doet alsof dat het beste systeem is, en dat is, denk ik, een heel verdekte vorm van machtsmisbruik”

Je plaatst een standaard die fundamenteel ideologisch is, maar je doet alsof het het beste systeem is, dat is, denk ik, een heel verdekte vorm van machtsmisbruik dat in alle lagen van de samenleving speelt.

Op school zie je dat ook heel hard:  er zijn nog altijd meer mannen dan vrouwen op directeursfuncties, die zich zogenaamd neutraal opstellen. Dat is niet zo, want het systeem geeft hen meer privileges dan anderen en dat moet bespreekbaar worden. Emancipatie kan alleen plaatsvinden door duidelijk te maken dat die kaders morgen anders kunnen zijn en dat we dat kunnen opeisen. Anders blijven we stilstaan.

Zoals in jullie 12 lessen staat, dient ons onderwijs voornamelijk de huidige (arbeids)markt. Wat zou het onderwijs volgens jullie idealiter dienen?

Siham: Er moet geen focus zijn op een specifiek iets. Elk individu kan zelf bepalen op wat die wil focussen. De ene is heel politiek gericht, de andere heel economisch, artistiek … Niemand is hetzelfde en wil hetzelfde doen. Doordat ons systeem zo economisch is ingericht, gaan veel leerlingen nu naar marketing, bedrijfseconomie- en management. Die richtingen zitten bomvol, gewoon omdat ze niet weten wat ze anders zouden willen doen omdat de focus zo hard op deze vakken ligt.

Ik weet niet veel van het schoolsysteem in de Verenigde Staten, maar ik vind het wel mooi dat je daar zelf veel vakken mag kiezen. De scholen zijn gericht op zowel atletiek, drama, economie … waardoor leerlingen misschien wel sneller weten naar welke unief ze willen gaan en wat ze willen verder studeren. Dan heb je op latere leeftijd misschien wel sneller het gevoel dat je hebt gedaan wat je altijd wilde doen.

Lara: Iemand die we hebben geïnterviewd sprak over school als een vrijplaats. Een plek van emancipatie waar iedereen zich kan ontwikkelen en ondersteuning kan vinden om zijn eigen plek te vinden. Dat is complex, want een kaderloze school bestaat niet. Je kiest een gebouw, een plek in de stad, vakken, leerkrachten … Dat is allemaal kleur, gaat uit van een bepaalde focus en steunt bepaalde mensen beter dan anderen.

Daarom is onderwijs iets dat je voortdurend moet evalueren en veranderen. Er is altijd wel een basis nodig: bijvoorbeeld communicatie via één voertaal, omdat dat de werking faciliteert. De vragen zijn dan: Hoe lang stel je die taal verplicht? Hoeveel uren en vanaf welk moment geef je mensen de ruimte om zelf hun tijd in te vullen?

Wat willen jullie het liefst met het stuk bereiken?

Siham: Een besef creëren en een discussie starten. We moeten niet denken dat het schoolsysteem meteen gaat veranderen en de ministers er nu over gaan praten, maar zoals ik al zei: theater is ontstaan als de stem van de onderdrukten en we kunnen zo wel onze stem de wereld in werken, waardoor we hier allemaal wat van kunnen leren.

“Ik hoor van vrienden dat ze zich gehoord en gesterkt voelen”

Lara: Het is een goed moment om de discussie aan te gaan. Zeker door wat er nu op de agenda staat: het lerarentekort en weer een hoop besparingen in het onderwijs. Langs de andere kant hebben we de tijd ook niet mee, want de politiek legt de focus nu extreem op onze economie en exacte vakken.

Toch denk ik ook dat het besef van de kracht van burgerprotesten langzaam groeit. Als je kijkt naar het klimaat, is het opvallend dat die protesten wel degelijk druk kunnen uitoefenen. Ik heb ook het gevoel dat het publiek dat wij bereiken, strijdvaardig is om iets te veranderen. Ik geloof heel erg dat onze discussie op verschillende vlakken en niveaus bezig is, en die verbinding geeft hoop.

Siham: Ex-leerlingen die naar hier komen beseffen door deze voorstelling dat het probleem bij meerdere scholen ligt. Ik hoor ook van vrienden dat ze zich gehoord en gesterkt voelen. Dat is zelfs belangrijker dan een werkelijke verandering, dat ze beseffen dat dit geen individueel probleem is maar dat we gezamenlijk een vuist kunnen maken.

 

Dissident speelt nog tot 18 november in zaal Arca van NTGent, waarna de cast rondtourt in België en Nederland, om in januari opnieuw in zaal Arca te spelen. Meer info vind je hier

 

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!