Wanneer kan je spreken van verkrachting? Het Belgisch wetboek hanteert de volgende definitie: ‘verkrachting is elke daad van seksuele penetratie van welke aard en met welk middel ook, gepleegd op een persoon die daar niet in toestemt’. Iedereen kan op deze definitie komen. Toch kan een grondigere kennis van het begrip ‘toestemming’ een eerste stap zijn om het aantal verkrachtingen door kennissen, collega’s, partners of vrienden naar beneden te drukken.

Toestemming

In België betekent zonder toestemming “dat de penetratie tegen de wil van het slachtoffer gebeurd is en op de een of andere manier werd afgedwongen (geweld, dreigementen of een list) of dat de penetratie mogelijk was doordat de persoon die verkracht werd niet bewust kon instemmen (door een lichamelijke of mentale beperking of zodanig onder invloed was van drank of drugs)”.

Het is juist dat laatste wat vaak voor veel onbegrip, miskenning van de feiten en relativering zorgt. Wanneer drank en drugs in het spel zijn, lijkt de aanklacht van het slachtoffer jammer genoeg door recht en maatschappij ineens ongegrond te zijn. Resultaat? Verzwarende omstandigheden voor het slachtoffer enerzijds tot verzachtende omstandigheden voor de dader anderzijds. Vooral in het studentenmilieu is verkrachting onder invloed een groot probleem en kennen de slachtoffers in 90 procent van de gevallen de dader.

Victim blaming

Vaak wordt dan ook onterecht de schuld bij het slachtoffer zelf gelegd en komen steeds dezelfde vragen boven: “Weet je het wel zeker? Is het echt wel zo gelopen? Heb je wel duidelijk nee gezegd? Was je dronken? Had je echt geen zin?” Het ergste is dat het slachtoffer zichzelf in eerste instantie dezelfde soort schuldvragen stelt: “Heb ik het zelf uitgelokt? Gaf ik foute signalen? Was ik te sexy gekleed?”

Het besef dat het niet je eigen schuld was, komt voor sommigen dan ook pas later: een extra drempel voor aangifte tot gevolg. In onze maatschappij gaan we bovendien in eerste instantie uit van de onschuld van de dader tot het tegendeel is bewezen, eerder dan het slachtoffer te geloven. Een van de redenen om geen aangifte te doen bij de politie is dan ook de angst om niet te worden geloofd. Ruimschoots 90 procent van de verkrachtingen wordt hierdoor nooit aangegeven.

Ja is ja

Seksueel geweld is niet altijd het gevolg van kwaad opzet, maar heeft soms gewoonweg te maken met onwetendheid. Om de grijze zone te doorbreken, moeten we meer inspelen op kennis over wederzijdse toestemming en moeten we ons veilig kunnen voelen om nee te zeggen tout court.

Vrouwen durven namelijk vaak geen nee te zeggen uit angst voor de gevolgen, ze laten het soms liever gebeuren. Het voelt dan voor slachtoffers of er geen weg terug is, dat ze de verwachtingen moeten inhuldigen en hierop worden afgerekend als ze dat niet doen. Een ‘nee’ moet genormaliseerd worden zonder poespas.

Bovendien is ons beeld over seks nog steeds belast door het verleden: er wordt nog veel te vaak verwacht dat enkel vrouwen mannen moeten plezieren, de focus ligt nog steeds op het mannelijke orgasme en het idee bestaat nog steeds dat vrouwen nooit zin hebben in seks, dus altijd overtuiging nodig hebben.

Een kus, een flirt, een uitnodiging op kot, een compliment of eerder seksueel contact betekenen niet automatisch ‘ja’. Tien keer ‘nee’ zeggen, ‘ik ben moe’, ‘nu niet’ of ‘later misschien’ betekenen niet ‘overtuig me’. Als je te dronken bent, ben je niet in staat om in te stemmen. Gebruik maken van de situatie zonder afwijzing, is verkrachting. Merk je een aarzeling, zeg dan dat het oké is om niet verder te gaan. Hoe ben je dan écht zeker dat er sprake is van toestemming? Heel simpel: vraag het. Twijfel je? Stop dan.

De nood aan sensibilisering

De definities van verkrachting en aanranding zijn lange tijd zeer ontoereikend geweest. Onlangs gaf de ministerraad goedkeuring om een aantal hervormingen rond het seksueel strafrecht door te voeren. De straffen voor seksueel geweld gaan fors de hoogte in, waarbij de focus komt te liggen op toestemming. Het verouderde concept van “dwang” verdwijnt zo op de achtergrond. Dwang bestaat namelijk niet alleen uit fysiek geweld, maar manifesteert zich ook in de vorm van verbale, maatschappelijke of psychologische druk.

Deze hervorming is een krachtig signaal van bovenaf dat we ook moeten omarmen van onderuit. Maar hier stopt het niet. Ook wij, de burgers, moeten samen met onze politici blijven inzetten op de creatie van een groeiend bewustzijn omtrent seksueel geweld. Jij en ik kunnen hierbij helpen: geloof slachtoffers, stop een halt toe aan victim blaming en ga in discussie als je misvattingen hoort over toestemming, verkrachting en of aanranding. Praten helpt.

Bronnen: allesoverseks.be, sensoa.be, vrouwenraad.be, nsvrc.org, ufc.be, unwomen.org, seksueelgeweld.be, ‘Women don’t owe you pretty’ van Florence Given.