Het meest noordelijk geleden oerwoud

In het zuidoosten van de staat Veracruz ligt het Biosfeerreservaat Los Tuxtlas, het meest noordelijk gelegen oerwoud op het Amerikaanse continent. Het reservaat kent een diversiteit van 11 verschillende ecosystemen, waaronder tropisch oerwoud, nevelbos, mangrove en tropische savannes. De interactie tussen deze ecosystemen maakt van deze regio een thuis voor zo’n 2500 planten-, 117 reptiel-, 45 amfibie-, 128 zoogdier- en 561 vogelsoorten. Daarnaast voorzien de kristalheldere rivieren miljoenen mensen in de nabije dorpen en steden van water.

Toch worden er jaarlijks velen hectares omgehakt of afgebrand voor veeproductie of landbouwgrond. De steeds verdere fragmentatie tussen de verschillende ecosystemen die hierdoor ontstaat, bedreigt momenteel zo’n 180 diersoorten met uitsterven.

De vernietiging van de natuurlijke rijkdom bedreigt niet enkel de fauna en flora. In deze zone ontwikkelde zich namelijk de zogenaamde Olmeken-beschaving, gekend als de moedercultuur voor de verdere ontwikkeling van Midden-Amerika. De overgebleven archeologische sites en de nog aanwezige indigenas zijn het bewijs van dit grootse verleden. De combinatie van natuurlijke, historische en culturele rijkdom op deze plaats doet inzien dat de natuur in dit drievoud het meest bepalende element was en nog steeds is. Want hoewel het moderne productiemodel de inwoners tot ontbossen verplicht, zijn velen van hen vaak nog afhankelijk voor hun overleving van de natuurlijke bronnen in de buurt. Het verlies van het oerwoud en de andere ecosystemen betekent tevens het verlies van een eeuwenoude kennis opgebouwd in interactie met de natuur. Het meest gekende voorbeeld hiervan is de traditionele natuurgeneeskunde, waarbij zowel planten- als diersoorten gebruikt worden om te genezen.

Reserva El Timbre

Anderhalf jaar geleden kochten mijn man Alberto en ik een stuk oerwoud van 1,2 hectares in Piedra Labrada, een dorpje aan de voet van de bergketen van de vulkaan Santa Marta, met als doel om het woud en haar inwoners – waaronder twee apensoorten, reptielen en een aantal oude bomen- van verdere ontbossing te beschermen. We noemden dit kleine natuurreservaat “El Timbre” naar de meest indrukwekkende boom op het terrein.

We zijn allebei gekend in het dorp, aangezien we van 2003 tot 2008 meewerkten aan een project van de faculteit Antropologie van de Universidad Veracruzana; Alberto als historisch antropoloog, ikzelf als sociaal pedagoge. Waar onze aanpak in een begin voornamelijk sociaal en antropologisch was, focussen we sinds een paar jaren meer op het creëren van ecologisch bewustzijn onder de dorpsbewoners. De meesten van hen zijn namelijk kleine boeren en veehouders, die enkel kunnen voorzien in voedsel voor de eigen familie. Als gevolg hiervan kent het dorp sinds een vijftiental jaren een steeds grotere emigratie naar Noord-Mexico om er als dagloners te werken. Met ons project willen we de jongeren een alternatief aanbieden en aantonen dat het behoud van het oerwoud andere bronnen van inkomsten kan bieden. We denken hierbij ondermeer aan een ecologisch verantwoord toerisme, duurzaam bosbeheer en alternatieve landbouwproductie.

Sinds enige tijd zijn we op zoek naar een manier om ons project op een hoger niveau te tillen. Een paar maanden geleden ontmoetten we twee andere koppels met wie we dezelfde ecologische bezorgdheden delen. Zij werken sinds 2008 op een gelijkaardige manier aan de andere kant van het Biosfeerreservaat, onder de naam Selva del Toztlan. Samen beschikken ze over een totaal van 30 hectares, gaande van oerwoud in herstel en graslanden tot mangrovebossen. Net zoals wij kochten ze deze gronden, apart en in team, om ze te beschermen en te herstellen. Met z’n zessen willen we onze huidige en toekomstige projecten duurzamer maken. Daarom bundelden we onze krachten en werken we naar een formeler kader voor onze samenwerking door de oprichting van een vzw.

Met de oprichting van de vzw “Selva del Toztlan” mikken we niet enkel op het behoud en herstel van onze eigen natuurreservaten, maar willen we ook een belangrijke rol spelen in het behoud van ecosystemen, fauna en flora in het hele Biosfeerreservaat Los Tuxtlas door de inwoners aan te moedigen om de natuurlijke habitat te beschermen en te herstellen, door milieueducatief materiaal te ontwikkelen en door alternatieve en duurzame productieprocessen te promoten.

Waarom privéreservaten in een beschermd natuurreservaat?

In 1998 verklaarde de Mexicaanse regering 155.122 hectares van Los Tuxtlas-Santa Marta tot Biosfeerreservaat. Deze uitgestrekte regio omhelst verschillende bergketens rond drie vulkanen: Santa Marta, San Martin en San Martin Pajapan. Het Programma voor het Behoud en Beheer van het Biosfeerreservaat stelt dat het behoud van de biodiversiteit in de regio afhankelijk is van de instandhouding van de originele vegetatie in de kerngebieden (zijnde de drie vulkanen en hun flanken), een verschuiving in de huidige landbouwgebruiken in de regio en een constante participatie van onderzoeksinstellingen en de civiele maatschappij.

De eigenlijke invoering van het Programma van het Biosfeerreservaat blijft echter zeer beperkt. De regeringscommissies en projecten aangeduid om het beschermd gebied te beheren, zijn onvoldoende, missen het nodige personeel of worden simpelweg niet uitgevoerd. Het enige alternatief in de huidige sociale situatie van Mexico is een civiele maatschappij die actie onderneemt. En wij denken dat het behoud en herstel van privégronden die waardevolle ecosystemen kennen op dit moment het meest directe instrument zijn dat we in handen hebben.

 De aankoop van privégrond voor het behoud ervan is een individuele reactie op deze situatie zowel van mijn man en ik met ons kleine natuurreservaat El Timbre als van onze vrienden van Selva del Toztlan. Maar we zijn bewust dat we onze krachten moeten bundelen en ons werk wettelijk moeten constitueren om echt impact te hebben.

We danken DeWereldMorgen voor dit forum en zullen in de toekomst meer artikels aanbrengen om de regionale problematiek kenbaar te maken. We staan altijd open voor suggesties, ideeën of goede praktijkvoorbeelden. Meer informatie of contactgegevens vind je op onze facebook-pagina “Reserva El Timbre”.

Wil je ons steunen? We hebben momenteel een crowdfunding-campagne lopen op Indiegogo om het papierwerk en de notariskosten van onze vzw te bekostigen en enkele nodige werken in ons reservaat El Timbre uit te voeren. Lees alles over ons project op igg.me/at/SelvadelToztlan of bekijk het filmpje op https://www.youtube.com/watch?v=F6A2drQVQJo.

Nele Vandeneynde is sociaal pedagoge en woont sinds 2014 permanent in Veracruz, Mexico. Haar man Alberto Córdova Ortiz is historisch antropoloog met een grote kennis van de Olmekencultuur en inheemse fauna, meerbepaald reptielen.