“In 2016 werd mijn eerste dochter geboren”, vertelt Ragna Heidweiller, die in Nederland coach en relatietherapeut is en het boek In voor- en tegenspoed, maar alleen als jij de afwas doet geschreven heeft. “Ik was toen nog in loondienst en werkte fulltime (inmiddels heb ik mijn eigen coachpraktijk). Mijn partner is ondernemer en was erg druk met dat werk.”

“Toen zij geboren werd, hebben we kort het gesprek gevoerd over hoe we de zorg gingen verdelen. Maar dat gesprek ging niet verder dan dat ik één dag in de week minder zou gaan werken en in het eerste half jaar zou hij wekelijks een papa-dag nemen. We gingen eigenlijk uit van veel aannames over die zorg-werk-verdeling. Onze beide moeders hebben altijd buitenshuis betaald werk gedaan en wij dachten dat dat op rolletjes liep en bij ons dus ook goed zou komen.”

‘Al gauw ging de zorgverdeling mis’

“Maar al gauw nadat zij geboren was, ging het mis. Ten eerste zou hij de eerste twee weken verlof nemen. Dit sneuvelde al op dag 2 toen er toch een noodgevalletje ontstond op het werk en hij aangaf daar te moeten zijn. Ik bleef een beetje ontredderd achter met het idee dat we hier toch afspraken over hadden gemaakt?!

“Ik eiste dat hij werktijd zou inleveren ten goede van het onbetaalde werk in huis, maar dat ging er bij hem niet in”

Ik merkte wel dat ik het zorgen snel in de vingers kreeg. Ik voelde snel aan wat er moest gebeuren. Maar ik merkte ook dat ik het eerste aanspreekpunt was voor een consultatiebureau, een verloskundige, en ook voor de familie. Ik werd als de primaire verzorger aanzien. En dat verbaasde me heel erg. Ik werd er eigenlijk ook heel boos over, omdat ik de aanname had gehad dat wij daar volledig gelijkwaardig in stonden en dat hij als vader net zo’n belangrijke verzorger was als ik, haar moeder.”

“Het eerste jaar hebben we hier ontzettend veel ruzie over gemaakt. Ik eiste van hem dat hij werktijd zou inleveren die ten goede zou komen van het onbetaalde werk in huis, maar dat ging er bij hem eigenlijk niet in. Toch bleef ik volhouden.”

“Op een gegeven moment was er in 2018 een podcast die ging over ‘emotional labour’ en de mentale last ervan. Oftewel: het onzichtbare werk dat komt kijken bij het runnen van een gezinsleven. Taken die voornamelijk bij vrouwen op hun bord terechtkomen. En dat gaf ons gezamenlijk voor het eerst de woorden om op een andere manier over die zorgtaken te praten.”

Emotional labour

“Ten eerste is er binnen een huishouden de emotionele zorg voor anderen, of eigenlijk in de hele samenleving is die emotionele zorg er. Het zorgen dat een ander zich goed voelt, zien wat er nodig is, troost bieden, maar tegelijk ook de mentale last van het denkwerk, het coördineren en het opmerken dat er iets moet gebeuren. Elke fysieke taak, bijvoorbeeld een kind aangekleed naar de opvang brengen, heeft ook een mentaal component, bijvoorbeeld ervoor zorgen dat er fruit in huis is om dan een fruithapje mee te kunnen geven.”

“Het is hoofdwerk wat je niet ziet, maar wat wel veel tijd kost”

“Die crèche is ook ooit gezocht door een van de partners. Wie heeft dat uitzoekwerk gedaan? Wie heeft die eerste afspraak geïnitieerd en is er vervolgens naartoe gegaan? Wie heeft het denkproces voltooid om uiteindelijk de keuze te kunnen maken voor de crèche? Het is allemaal hoofdwerk, wat je dus niet ziet, maar wat wel ontzettend veel tijd en energie kost. Dit zou eigenlijk een gedeelde taak moeten zijn, maar in de praktijk is het dat meestal niet.”

“Toen zagen wij in dat dit denkproces werkelijk iets is en dat wij niet de enigen waren die met dit onderwerp worstelden. Veel jonge ouders worstelen binnen hun vacuüm met dit onderwerp en denken dat ze de eersten en enigen zijn.”

“Sterker nog, ik was intussen begonnen met mijn praktijk en na twee jaar brak de coronapandemie uit. Er kwamen toen steeds meer onderzoeken naar de zorg-werk-verdeling in het huishoudelijk domein naar aanleiding van de lockdowns. Want wat gebeurde er: mannen gingen meer zorgtaken op zich nemen, want er was veel meer huishoudelijk werk te doen in de eerste maanden van de eerste lockdown.”

“Echter, na een half jaar was dat effect volledig weg en lagen al die huishoudelijke taken in heteroseksuele relaties weer voornamelijk bij de vrouwelijke partner. En dit zag ik ook in mijn praktijk. Er kwamen meer vrouwen die mij hierover vertelden. Ook bij ons thuis was het nog steeds een actueel thema, want in die periode moest mijn partner veel meer aanwezig zijn in zijn ondernemingen, wat ten koste ging van mijn betaalde werk en meer druk legde op mijn zorgverantwoordelijkheid.”

Genderrollen hardnekkig in ons systeem

“Zo ontwikkelde mijn inzicht over dit onderwerp zich en kreeg ik behoefte aan een bredere duiding en begrip waar dit vandaan komt. Hoe kan het dat zoveel mensen hier tegenaan lopen en hiermee worstelen? Toen herkende ik nog niet dat dit een thema is dat al decennia steeds opnieuw weer op de beleidsagenda staat en waarover wordt gesproken, maar waar geen significante doorbraken in plaatsvinden.”

“Ik ben toen met sociologen, psychiaters en veel andere koppels gaan spreken, om te komen tot mijn boek In voor en tegenspoed. Maar alleen als jij de afwas doet. Dit is een handboek voor de nieuwe rolverdeling geworden, maar wel met oog voor het systeem dat zo is ingericht dat die genderrollen heel hardnekkig zijn en we dus niet alleen onze verantwoordelijkheid hierin kunnen nemen.”

“Meer vaders werken voltijds dan mannen in het algemeen”

“Zorgtaken nemen [bij heterokoppels die ouders worden, red.] disproportioneel veel toe omdat er een nieuw – heel hulpbehoevend – mens in een leven komt waar eerst enkel twee mensen waren. Met name in Nederland – ik weet dat het in België anders is – werkt 75 procent van de vrouwen in deeltijd en gaan vrouwen nog minder werken of stoppen ze met werken als er een kind geboren wordt. En dat leidt ertoe dat vrouwen in de eerste zeven jaar na de geboorte van hun kind tot gemiddeld 46 procent van hun inkomen inleveren. Dat wordt in de volksmond ‘babyboete’ genoemd.”

Vaders, aan de andere kant, leveren nul procent van hun inkomen in op het moment dat hun kind geboren wordt. Vaak is er in eerste instantie die keuze voor de papa-dag, maar die sneuvelt meestal binnen het eerste jaar, waarna mannen weer fulltime gaan werken. Er werken zelfs meer vaders voltijds, dan mannen in het algemeen. Dat is veelzeggend. Het kan te maken hebben met de kostwinnersdruk die mannen voelen, het gevoel dat zij verantwoordelijk zijn voor het gezinsinkomen.

Bij vrouwen is het de moederschapsideologie die op hen drukt waardoor zij ervoor kiezen – en denken dat het een unieke keuze is – om meer bij de kinderen te zijn. Je ziet ook dat vrouwen vaak bij die keuze blijven en later niet alsnog werk buitenshuis gaan doen. Dus die inkomenskloof wordt zo ook steeds groter.”

“De zorgkloof wordt niet gedicht door mannen, maar door vrouwen”

“Pijnlijk is dat het zo hardnekkig is”, zegt Ignace Glorieux, professor sociologie aan de VUB, ook aanwezig bij het panelgesprek. “Er is evolutie, maar deze zien we enkel in het feit dat vrouwen de laatste dertig jaar iets minder huishoudelijk werk zijn gaan doen. Bij mannen is dit ongeveer gelijk gebleven. De zorgkloof wordt dus niet gedicht door de mannen, maar door de vrouwen. En die kloof blijft gigantisch groot.”

‘Moederschapsverlof is een vergiftigd geschenk’

“Ik ben zelf getuige van de huidige maatschappelijke rolverdeling rond de geboorte. Mijn oudste dochter heeft nog niet zo lang een kindje en leeft in moederschapsverlof. En ondertussen worden daar de rollen gesmeed. Je ziet haar moeder worden en de papa gaat werken. Effectief zien we in onderzoeken rond tijdsbesteding dat jonge vaders meer werken dan mannen die nog geen vader zijn. Dit is een bevestiging dat mannen binnen de rol van het vaderschap denken: ‘ik ga ervoor zorgen dat mijn gezin het goed heeft’. Ondertussen plooien de vrouwen zich voor een stuk terug op de moederrol. In die zin is het moederschapsverlof een vergiftigd geschenk. Dit zou voor vaders even lang moeten zijn als voor moeders.”

“Waarom het goed is voor vaders om meer betrokken te zijn in het huishouden, wordt weinig besproken”

Volgens Ragna is een van de oplossingen op huishoudelijk niveau het zichtbaar maken van al het onzichtbare werk, dat wordt ondergewaardeerd, dat niet aantrekkelijk is en dat de ander misschien – vaak mannen bij heterokoppels – niet graag naar het eigen bordje overhevelt, maar wat wel degelijk ook in hun eigen belang is. Waarom het goed is voor vaders om meer betrokken te zijn in het eigen huishouden, het eigen gezin, wordt heel weinig besproken.

Praten over het verdelen van de zorglast is een taboe, ik merk dat veel mensen moeite hebben om uit te spreken dat het een heikel punt is. In de tropenjaren van het leven waarin oververmoeidheid en burn outs op de loer liggen, is het lastig om met je partner ook nog tijd vrij te maken om het over onderwerpen te hebben die schuren, en die voelen als zeuren. We zien die huishoudelijke taken vaak als losse onderdelen, maar eigenlijk is het een lange keten die het fundament van een leven samen vormt.

Zichtbaar maken van onzichtbaar werk

Wat bijvoorbeeld heel concreet en misschien flauw klinkt, is elke week en maand vooruit kijken om te zien hoe de combinatie van zorg en werk er voor jullie als koppel uitziet. Wat zijn de struikelblokken en kunnen we er samen oplossingen voor bedenken? Alleen al dit uitspreken, zorgt ervoor dat je weet wat er speelt en dat het niet in the heat of the moment opgelost moet worden, want dat zorgt vaak voor wrijving.”

“Wat houdt samen een leven runnen concreet in, welke waarden liggen eronder?”

Een tip die Ragna meegeeft is: maak een overzicht. Wat houdt het concreet in, samen een leven runnen? Wat zijn de waarden die eronder liggen? Gelijkwaardigheid is voor veel mensen een belangrijke waarde waaraan ze invulling willen geven. “Vaak zie je dan ook dat de verdeling minder scheef is dan gedacht. Partners kunnen dan meer waardering opbrengen voor elkaar en erkennen wat de rol van de ander is. En vervolgens kan je een meer eerlijke verdeling maken.”

“Wij doen het zelf elke zondag, een half uurtje. Dit neemt zoveel spanning weg. Bij ons was het voorheen in de ochtend altijd crisis. Hij begon direct met werken, ofwel e-mails versturen vanuit bed, terwijl ik de kleine door de wasstraat, het ontbijt en het aankleden trok. Als we eenmaal bij de fiets stonden, kwam hij juist naar buiten verrast dat we al begonnen zijn. Dat werkte natuurlijk voor geen meter.”

“Dit proces hebben we nu in twee delen geknipt. Hij doet het ontbijt, terwijl ik de kinderen aankleed. Vervolgens gaan zij ontbijten, terwijl ik ga douchen. Op deze manier is dit probleem opgelost, want het was nooit fijn om vechtend en tierend de deur uit te stappen en ‘s avonds niet op goede voet terug met elkaar te beginnen. Er zijn oplossingen voor deze alledaagse problemen, alleen nemen we er de tijd niet voor om het onder de loep te nemen. Dit is een van de dingen die je zou kunnen doen.”

Uiteraard in het achterhoofd houdend dat er een systeemprobleem aan ten grondslag ligt waarbij de genderrollen hardnekkig zijn en we dus op maatschappelijk niveau niet enkel individueel onze verantwoordelijkheid hierin hoeven te nemen.