Als door een wonder ben ik in de Tweede Wereldoorlog tot tweemaal toe aan de dood ontsnapt. De herinneringen aan deze afschuwelijke oorlog hebben hierdoor de nodige invloed gehad op mijn denken over en visie op de nog steeds heersende geweldscultuur wereldwijd. Na afloop van die oorlog klonk de roep alom “Dit nooit meer” en leefden velen in de illusie dat fascisme en nationaalsocialisme definitief verslagen waren. Maar kort daarna werd de Koude Oorlog uitgeroepen: in Fulton (VS) hield Winston Churchill een vlammende rede tegen zijn bondgenoot in de oorlog tegen het nazisme/fascisme. Dit betekende het startpunt van een gigantische wapenwedloop en toenemend militaristisch denken.

Verbijsterend

Historisch bezien is Europa nooit zo erg vreedzaam gebleken. Het is het gewelddadigste continent ter wereld als je het aantal doden telt dat tijdens de laatste honderd jaar in oorlogen is gevallen. De afgelopen tweehonderd jaar kende het slechts drie periodes van vrede: 1871 – 1914 de Belle Epoque, waarna de Eerste Wereldoorlog uitbrak; 1918 – 1939 het Interbellum waarin het fascisme kon opkomen; en 1945 – heden een periode met een wankele en bedreigde vrede, waarin oorlogen naar de randen en buiten de grenzen van het continent werden verplaatst. Kortom, Europa is het continent van de grote oorlogen en de broedplaats van het fascisme.

Verbijsterend

Na de val van de Muur was er kort sprake van een ‘vredesdividend’. Maar binnen de NAVO bleken de leden daarmee niet zo gelukkig. Een wereld die langs diplomatieke weg bestuurd wordt met respect voor invloedssferen en in onderlinge samenwerking was niet wat deze organisatie voor ogen stond. Terwijl het Warschau Pact werd opgeheven groeide de NAVO inmiddels uit tot een internationaal oorlogsapparaat met interventies in Europa, het Midden-Oosten, Latijns-Amerika, Afrika en Azië. Op orwelliaanse wijze verdedigde de secretaris-generaal van de NAVO deze oorlogen met de slogans als “ in naam van de vrede en veiligheid”, “voor democratie en vrijheid” of als een “humanitaire interventie”.

Verbijsterend

Aan het bevorderen van een meer geweldloze wereld heb ik mijn steentjes bij zien te dragen. Het project Rondom Erasmus in 2001, dat in het teken stond van het bevorderen van een Vredescultuur, was daarin nog het meest succesvol. Daaruit is uiteindelijk Huis van Erasmus voortgekomen. Een Amerikaanse kennis David Adams was wereldwijd de grote animator die enthousiast propageerde dat door de inzet voor een Vredescultuur de heersende Oorlogscultuur getransformeerd zou kunnen worden. Tja. Maar terwijl de militarisering van de samenleving voortvarend door gaat, ontbreekt helaas elk gevoel van urgentie ten opzichte van de grootste bedreiging van mens en natuur. Want ondertussen wordt de mensheid geconfronteerd met een dreigende ramp, de klimaatcatastrofe.

Verbijsterend

Met blindheid geslagen wordt niets meer herkend en leven de mensen in verbijstering verder met al hun eigen sores en vooroordelen. Het ligt steeds weer aan Anderen als het fout gaat. Met zijn dystopische roman De stad der blinden neemt de Portugese schrijver José Saramago de heersende macht in de vorm van het optreden van regering en militairen genadeloos op de hak. Hij eindigt met de slotzin “Ik denk dat we niet blind zijn geworden, ik denk dat we blinden zijn, blinden die zien, blinden die ziende niet zien”.

Dit is een overname van de E-brief  april 2023 van het Huis van Erasmus. Huis van Erasmus wil een steentje bijdragen aan het bevorderen van een cultuur van vrede en actieve geweldloosheid, kosmopolitisch burgerschap en veiligheid onder het motto ‘Vrede in de wereld, veiligheid in de stad’. En daarmee een brug slaan tussen verschillende culturen en bevolkingsgroepen en een bijdrage leveren aan de sociale cohesie. Huis van Erasmus is een onafhankelijk initiatief van het Humanistisch Vredesberaad en de vredesorganisatie Pais en komt voort uit het project ‘Rondom Erasmus’, dat in 2001 werd georganiseerd in het kader van Rotterdam Culturele Hoofdstad van Europa.

José Saramago. De stad der blinden. Meulenhoff, Amsterdam, 2015, 336 pp. ISBN 978 9029 0911 21 (nog steeds een aanrader)