Op uitnodiging van de Academische Stichting van de KU Leuven was de grote primatoloog Frans De Waal op 6 december te gast in Leuven, waar hij in de stadsschouwburg voor een gemengd publiek van studenten, academici en geboeide & ontwikkelde burgers als bioloog inbreng bracht in het debat over gender. – Update: persoonlijke bedenkingen (tussen rechte haakjes), toegevoegde foto’s; 11 u 22.

Ik was graag aanwezig bij het gesprek en keek er al vele weken naar uit. Het thema, gender, is immers van groot belang en delicaat, en dieren kunnen ons heel wat leren. Persoonlijk zag ik graag dat het respect voor vrouwen nog flink zou toenemen, zodat Me Too niet meer nodig zal zijn; dat er gelijke lonen uitbetaald worden, en er zeer grote waardering mocht komen voor de opvoedende rol… maar tegelijk hoop ik op meer begrip en respect vanwege vrouwen voor de eigenheid van de man, waaronder zijn martiale zijde en zijn soms grotere gevoeligheid voor een veelheid van prikkels en taken. Bij monomaan werken zijn wij vaak erg gelukkig.

Basaal gaat gender over de onmiskenbare en grote verschillen in bouw en gedrag, in emoties en interesse die mannen en vrouwen in zeer veel diersoorten en bij de mens kenmerken. (De psycholoog van de avond kon er nochtans blijvend niet goed mee weg dat De Waal in de titel van zijn boek het “anders” had centraal gezet. Hoe vreemd en droevig, dat er nog (vrij gespecialiseerde!) mensen zijn die niet snappen dat mannen zeer sterk verschillen  van vrouwen! Het verschil is volgens mij de unieke grote motor in onze levens en cultuur.)

Het gesprek dat volgde op het uur uiteenzetting over de twee soorten mensapen was grotendeels levendig. Iedereen leerde bij. Mijn indruk was dat de dialoog niet altijd vlot verliep, omdat de betrokken onderzoekers vanuit hun persoonlijke discipline en achtergrond luisterden en nu uitgenodigd werden dingen vanuit een heel ander licht te zien. Voor mij lag dit even anders, ik heb studies gedaan in de verschillende betrokken (hulp)wetenschappen, en volg van op afstand al veertig jaar de ontwikkelingen van betrokken kwesties en  disciplines. Dat is  mogelijk in deze tijd van massacommunicatie en vulgariserende wetenschapswerken. Ik heb persoonlijk het gesprek op bepaald ogenblik weer bij de zaak gebracht door bepaalde duiding te geven (over het voorkomen van verkrachting bij de Yanomami) en door de vraag te stellen naar de waarde en wenselijkheid van warme- nestopvoeding te stellen. (1)

De Nederlandse Amerikaan zag tijdens zijn leven veel veranderen in zijn vakgebied. Recent heeft hij vaak de indruk dat publiek van hem graag meer verneemt over deze fenomenale verschillen tussen man en vrouw. Dat is echter blijkbaar info die politiek gevoelig ligt en die mensen daarom van psychologen weinig krijgen, die geleerden gaan “moeilijkheden” liever uit de weg. Het verbaast mij nog telkens opnieuw dat vele professoren, academici, zo weinig intellectueel temperament aan de dag leggen. Een hoopvol teken is het tijdschrift Karakter. De avond was een eerste viering van dit blad dat uitgaat van de A.S. van de KU Leuven en dat specialisten aan het woord laat, een zevental per keer, maar wel op een manier die door de goed gevormde volwassene kan begrepen worden! Ik ga mij een abonnement nemen.

Objectiviteit over gender?

Er was akkoord in het panel (dat verder bestond uit psycholoog Rudi Dhooghe en genderstudiehoogleraar Veerle Draulans, die op een zeer korte termijn voor evolutiekenner en vaste columnist in De Standaard Griet Vandermassen moest invallen), dat elke wetenschapper met zijn eigen persoon, aard, voorkeuren en context wetenschap bedrijft, en dat objectiviteit een doel is, een streven, dat hij minder gemakkelijk bereikt hoe dichter zijn studie object de mens benadert. Een fysicus of chemicus heeft minder last van persoonlijke bias dan een psycholoog  en een primatoloog zit daar tussenin.

Het verschil tussen gender en sekse werd bondig en helder belicht. Gender is bepaald door de cultuur: wat wij verwachten, normen, gewoonten enzovoort. De sekse is het biologische ‘naakte’ gegeven. (Interessant detail is dat Facebook in eerste instantie de foto die ik maakte van het grote scherm met de naakte man en vrouw verwierp; na enkele uren verscheen zij toch op haar gerechte plaats in mijn verslagje op mijn profiel.)

Velen zullen verrassend nieuws hebben vernomen, zoals het standpunt dat ook primaten Gender kennen, omdat er bij hen ook Culturen  voorkomen. Er bestaat bijvoorbeeld niet zoiets als een moeder-“instinct”, (een concept uit de jaren zestig, dat grondig voorbijgestreefd is): “vrouwen” (De Waal is tegen de verkleinwoordjes die biologen meestal gebruiken voor niet-menselijke dieren) moeten altijd léren moederen. Door te kijken hoe andere vrouwen in de groep het doen. Dit geldt evengoed voor Bonobo’s, Chimpansees, Gorilla’s en Orang-Oetangs als voor mensen.

Verrassend is ook het harde feit dat homoseksuele geaardheid ook geregeld bij deze dieren voorkomt; Bonobo’s zijn zelfs standaard beiden, biseksueel. Deze soort staat ervoor bekend dat vrouwtjes, in groep, de politieke leiding hebben, en dat conflicten voorkomen worden of opgelost door instant seks en tederheid. Niet met agressie, zoals bij de Chimpansees en Gorilla’s.

Toch ligt het nog genuanceerder: de meeste alfa mannen zijn niet tiranniek. Zij streven rust in de groep na, spelen voor vrederechter, en nemen  het op voor de zwakkere dieren. Opvallend en betreurenswaardig is dat media relatief bijna geen aandacht besteden aan de meer vreedzame soort, de Bonobo’s.  Wanneer Frans De Waal de grote productiehuizen van dierenfilms vraagt naar de reden van die eenzijdigheid, zeggen zij telkens dat de agressieve soorten “meer actie opleveren”. Meer geweld, meer bloed dus… De invloed van de Amerikaanse mentaliteit en filmindustrie lijkt onmiskenbaar en dominant.

Daarbij merk ik graag even het volgende op. Als we Vrouwelijke waarden zoals empathie, zorg en compassie salonfähig willen maken, in de hoop op een ooit meer vreedzame wereld te leven, zal meer aandacht voor de Bonobo’s wenselijk zijn. Het paradigma is de laatste jaren alleszins al fel in deze richting bijgedraaid. Geregeld waren er zeer martiale, harde interpretaties door mannelijke filosofen over het primatengedrag die niet overeen komen met de werkelijkheid maar die bedoeld waren als een onderbouwing van het neoliberale model van toegelaten egoïsme, winstbejag, concurrentie, en weinig zorg voor elkaar. En verder als een soort vrijbrief voor grof flirtgedrag of erger. Dat is intussen toch voor een deel rechtgezet. Veritas victor!

Ik laat nog enkele losse opmerkelijke uitspraken volgen en  verwijs verder naar de afbeeldingen. Een verslag van de antwoorden die de academici van het panel gaven op de twee vragen die ik vanuit het publiek heb gesteld vindt u als slot van de vorige blog over opvoeding. ( De Kinderkamer als permanente krachtbron). Met name heb ik getracht een licht te ontvangen op de kwestie van de opvoeding door ouders versus door kinderopvangpersoneel, grote vraag die nu zo actueel is in ons land.

Een bepaald gedrag is nooit louter biologie, en nooit alleen cultuur.

“Apen zijn ook culturele wezens, en als ik (Frans) naar mensen kijk, zie ik ook veel biologie.”

“Jonge Mannetjes leren vooral van oudere mannetjes. Jonge vrouwen van oudere vrouwen. “Jongens” doen veel minder exact na wat moeders doen dan de jonge vrouwen.”

Ik stelde onlangs vast dat ik zeer veel dieren individueel heb gekend. Dat werd een uitgangspunt bij het formuleren van conclusies.

“Ik heb ook veel mannetjes ontmoet die niet met de politieke spelletjes van de mannen wilde meedoen”

Ik kende echter ook een vrouwtje, Donna, dat zeer mannelijk gedrag stelde en ongewoon veel omging met mannen.

“De mensapen kennen [ook] biseksuele soortgenoten en non- binaire collega’s, maar het grote verschil [met mensen] is dat zij er helemaal geen probleem van maken!”

Verschil Bonobo’s  – Chimpansees

Bonobo’s

Als je de juiste steun hebt van de juiste oude mannetjes en vrouwtjes, kan je dominant mannetje worden.

“Ik ken geen enkele groep Bonobo’s in gevangenschap waar een man dominant is. De vrouwendominantie is wel Collectief vrouwelijk. Alleen kunnen ze dat niet.”

Groepen vrouwelijke Bonobo’s mengen zich, vreedzaam. Met hun jongen erbij. Mannengroepen iets minder vlot, er is een beetje rivaliteit.

Vrouwelijke Grote Apen spelen graag met poppen. Logisch, want je kunt niet spreken van “moederinstinct”: de vrouwtjes kunnen het niet, zogen, dragen, opvoeden, als ze het niet LEREN.
En dat geldt ook voor andere diersoorten. (Jonge) mannetjes zijn nauwelijks geïnteresseerd in baby’s!

The Bonobo way: “Make love, not war!”

Chimpansees

Chimps zijn de hele dag bezig met bewijzen dat ze dominanter zijn dan de andere. Chimps zijn zeer territoriaal.
Ze patrouilleren de hele dag. Recent zijn 151 dodelijke slachtoffers bij Bonobo’s geregistreerd bij ontmoetingen met Chimpansees in de natuur! 1 dode was wellicht door de Bonobo’s.

Chimp jonge mannetjes doen de hele dag schijngevechten! Ze leren vechten, winnen, verliezen, hun kracht beheersen… en dat is heel belangrijk voor ze. Ook voor mannen van de mens is het heel belangrijk dat zij leren weten dat zij heel krachtig zijn. In Amerika ken ik scholen die zeggen, “We have a no-touch policy”. Geen aanrakingen. Dat is heel gevaarlijk denk ik. Jongens moeten met hun kracht gedoseerd leren omgaan.

(Dit soort vaststaande feedback van primatologen lijkt mij een rots in de branding bij het bepalen van politiek in mensenland. In de zuiverdere zone van de primatologie kan je niet om de ingebakken martiale kant van de mannen heen. Dat werkt bevrijdend op het debat over mannengedrag van onze soort! Bepaalde gevoeligheden maken het de mensheid onmogelijk daarover na te denken of te spreken in de gewone debatten. SHS)

Foto: ‘mannen’ zijn bij beide soorten zwaarder gebouwd. [Duidelijk voor een ander doel, functie ontstaan!]

“Bij primaten heb ik nooit verschillen in intelligentie tussen mannen en vrouwen gevonden, nooit in mijn hele leven”.

Yuamu is een genie van een chimp die beter dan mensen snel wisselende cijfers op een scherm kan onthouden.
Psychologen vonden dit niet leuk, konden het niet hebben, en publiceerden een stuk dat zei dat zij dit ook konden. Ja, met 5 in plaats van 12 cijfers…

1 op 4 alfa mannen zijn tirannen.
De andere zijn onpartijdig, verdedigen de zwakken, en kunnen daardoor erg populair worden [in de groep].

De Standaard rol van de mannen is dus: the Protector Role

[Dit lijkt mij een enorm belangrijk inzicht met potentieel bevrijdende werking: soldaten mogen er zijn, moet de conclusie zijn. We moeten wel veel beter trachten toezien op misbruik van (militaire) macht en op tirannen. Het iconische beeld van de ridder (van de Ronde Tafel van King Arthur] die zijn zwaard overal te lande inzet louter ter verdediging van de zwakken, staat echter pal. Het beeld dat al de middeleeuwer bezielde (en ook een grote figuur als Lawrence of Arabia die op zijn tochten in de zadeltassen van zijn kameel het ridderboek “Le morte d’Artur” meedroeg ter bemoediging!) heeft echt diep in ons vlees gewortelde essenties. Ook de “striphelden” zoals professor Philip Mortimer die zijn geestelijke en zijn fysieke kracht inzet voor het algemeen belang, dat zijn niet zomaar sprookjes voor  kinderen.]

Alle sociale zoogdieren hebben een vrouwelijke hiërarchie. Alfa vrouwen zijn overal te vinden. Er is een aparte mannelijke hiërarchie. Alfa man en alfa vrouw sluiten elkaar niet uit. Vrouwen hebben competitie met vrouwen en zo ook bij de mannen.

“Bij de mens is dit niet grondig onderzocht, omdat mensen bang zijn van dit onderwerp, maar ik zou zeggen, er is ook veel competitie van de vrouwen tegen de vrouwen, binnen de vrouwengroep.” [Hier, met deze bevinding, kunnen bewuste vrouwen, journalisten en academici, ongetwijfeld  hun voordeel mee doen; een inspirerende uitspraak vind ik dit.]

Mannen doen overigens bij Bonobo NIETS aan de opvoeding. Maar kijk, wanneer een moeder sterft, zijn er mannen die in Staat zijn het jong helemaal zelf op te voeden. Zij adopteren een wees. [Even toegewijd en intens betrokken als een mens dit zou doen,  of  ik zou zeggen, intenser betrokken!]  Wij mensen hebben [echter] in vier miljoen jaar los van de andere soorten de “nucleaire familie” ontwikkeld. De mannen bij de Homo sapiens (een benaming die merkwaardig genoeg de hele avond niet is gevallen) dragen veel meer zorg voor de kinderen!”

Brein

Ons brein kent 36 miljard cellen en triljoenen verbindingen. Dat komt tot stand door Zelforganisatie door context prikkels.

Daarom blijft de ontwikkeling van ondergestimuleerde breinen ondermaats!

[Dit betreft een van mijn argumenten om goed omkaderde ouders te laten opvoeden, als ouders niet automatisch op betaalde krachten in crèches terug te vallen.]

RAPE

Uit het boek haalde Rudi Dhooghe ook nog dit: verkrachting komt alleen bij mensen voor…
Er is zo goed als géén verplichte seks bij de grote apen, bij enige diersoort.

De Waal: over verkrachting, waarom komt het zoveel voor bij de Mens?!

“De mens woont in gescheiden woningen! Verkrachting gebeurt het meest in de familie of tussen mensen die elkaar kennen… Daar is geen sociale controle. Wanneer een alfa mannetje al te dominant omgaat met een vrouwtje, dan komt een groep vrouwen ter hulp, en dan moet de man afdruipen.”

Veerle Draulans: van waar komt het dan? Is het een vorm van opgekropte agressie?

[N.B. wat vreemd en dramatisch is het, dat zelfs specialisten op het hoogste niveau, dat van de universiteit, heden  nog geen inzicht hebben in de drijfveren die mannen tot verkrachters maakt! Meer solide begrip lijkt mij hier zeer wenselijk, als we ooit deze verschrikkelijke plaag willen gaan indammen.]

De Waal: Wij biologen hebben in elk geval lang ongenuanceerd over de mens gesproken!
Lorenz in de jaren zestig. Dawkins in de jaren negentig: de mens leek GEDETERMINEERD door zijn genen en instincten. Bijvoorbeeld in zijn geslachtsdrift.

Dat is niet zo. In die tijd hadden dieren ook geen “cognitie”, geen “bewustzijn”, geen emoties. Die woorden mochten wij niet gebruiken… Er is heel veel veranderd in de manier waarop wij over dieren spreken.

Genderrollen?

Veerle Draulans: de verschillen ontkennen dat mag niet, dat zou onwetenschappelijk zijn. Maar het gevaar is altijd dat men zal zeggen: uiteindelijk is jouw ultieme bestemming als vrouw: de Kinderen: dat domme essentialisme…

(1) Wie van de aanwezigen zich afvraagt hoe het mogelijk is dat in een volle stadsschouwburg één persoon uit het publiek op heldere, krachtige manier het woord neemt en in dialoog gaat met het panel: het heeft wellicht te maken met een zeldzame brede en diepe vorming. Ik was intellectueel goed voorbereid en paraat. Daarnaast heeft het wellicht ook te maken met onze familiale stamboom en genetisch  bepaald temperament. Met voorouders die komen uit een bepaalde strijdlustige buitenlandse natie. Misschien speelt ook dit een rol: bij ons is de binnentemperatuur doorgaans 14, 4 graden, ‘natuurlijke situatie” die we graag mogen counteren met drie truien uit honderd procent wol 😉