Update: link naar podcast van De Standaard van 31 oktober; 3 november.

Vorige zondag zijn mijn partner en ik op bezoek in Heverlee centrum, de plek waar mijn broer en ik opgroeiden tussen 1966 en 1980. Het is gezellig druk op de markt, er is veel zon op deze mooie zondag in de herfst. Een herfst die heel tastbaar aanwezig is voor alle zintuigen, nu er veel regen valt en de bomen na de lange droge zomer hun bladeren lang blijken te houden. Het is fijn die “historische plekken” uit onze familiale geschiedenis terug te zien, nu als zestigers. Foto’s van de omgeving maak ik en stuur ik door aan broer die in het buitenland verblijft. Dingen vinden hun plaats.

Na afloop van het bezoek aan het Arenbergplein bij het stationnetje beneden aan de Lignestraat, waar de bomen intussen meer dan een halve meter doormeter zijn, exemplaren die wij als kind hebben weten planten als staakjes, en na een bezoek aan het plein achter de Sint-Lambertuskerk, (waar destijds een begraafplaats werd ontmanteld, waar wij menselijke beenderen aantroffen, wat veel indruk maakte), en waar op heden tientallen families met hun kleine kinderen pret maken op de speeltuigen en in de zandbak, besluiten we een koffie te nemen. De drie cafés in de omgeving blijken echter allemaal gesloten, en we nemen de lijnbus naar de Oude Kantien, die eeuwenoude afspanning waar destijds paarden werden verwisseld, nu een goed restaurant en hotel, met uitzicht op het prachtige zestiende- eeuwse Arenbergkasteel en de relatief nieuwe toren van de IMEC-fabriek annex onderzoekscentrum voor computeronderdelen.

Op de bus zit op de eerste zetel bij de deur een man van rond de veertig  met verward haar. Ook de chauffeur was mij bij het opstijgen opgevallen: hij is niet jong, een jaar of zestig, ziet er zeer ervaren uit, en toch maakt hij een ongewoon gesloten, nerveuze indruk. Al vlug zou de oorzaak van die paradox duidelijk worden. De passagier in kwestie roept meteen als wij met Fellow passeren: “Honden zijn verboden op de bus!!”. Hij kijkt mij boos recht in de ogen. “Dat is een dier! Die horen hoogstens in de Zoo!” klinkt het dan filosofisch. Mijn antwoord laat niet lang op zich wachten, ik maak duidelijk dat de gesprekspartner de regels ter zake niet kent  Al gauw blijkt dat de man niet zomaar niet houdt van huisdieren, maar in een soort psychische crisis verkeert.

De psychose heeft als kenmerken onder andere dat de betrokken mens zeer uitgelaten kan zijn, geen gewone, normale, voor anderen begrijpelijke verbanden legt, en vaak snel en veel associaties maakt, in een vreemde logica. Soms komt daar een getergde boosheid bij en belligerentie, twistziek gedrag bij. De geneesheren van de geest pakken zulke (ook voor betrokkene natuurlijk lastige) fase aan met specifieke medicatie die de geest tot rust brengt, en in acute gevallen kan de zieke voor eigen en andermans veiligheid in een afzonderlijke veilige kamer worden ondergebracht, de zogenaamde isoleercel. Voor sommige mensen blijkt ontsnappen uit deze ziektetoestand levenslang onmogelijk, voor anderen blijft de kwaal beperkt tot enkele periodes van “opstoot”. Soms kan het probleem dat zich voordoet bij een adolescent, voor altijd “genezen” raken door een combinatie van wat professor psychiater Piet Nijs, tevens filosoof en auteur, noemt “pillen én praten”. Sommige personen dragen een zware rugzak mee. Het leven blijft voor hen lang een labyrint.

De figuur gedraagt zich intussen vrij “wild”. Wij laten ons niet doen, en voorzichtig maar kernachtig bieden wij weerwerk. We trachten te appelleren aan het gevoel voor fatsoen bij betrokkene. Deze vorm van menselijk contact en van welwillende, pogende “absorptie” van de verwarring en emoties waar de man mee worstelde, werkt na enkele minuten. Maar eerst komt er een soort climax.

De man wordt nu voelbaar bijna fysiek agressief. Er hangt heel wat spanning in de bus. Achterin zit nog een passagier, verder zijn wij de enigen. Als ik op de uitdagende, bazige uitlatingen ten slotte zeg, “U hebt hulp nodig…”, wordt hij rustiger en antwoordt: “Ja, hij komt!” Ik bedenk,  nu denkt hij misschien aan zijn dokter. De man wordt nu eerder vrolijk en creatief met taal. Nadat hij ons had gewaarschuwd dat wij moesten vermijden door onze hond opgegeten te worden, voegt hij, op een kilometer van Leuven en de Dijle, daaraan de goedlachse raad toe: “Pas op voor de Kroko-dijle!”. Haha.

Gedurende jaren heb ik bezoeken gebracht aan psychiatrische afdelingen en mensen trachten bij te staan met rustige gesprekken en veel luisteren. Dat lag in de lijn van mijn werk bij Tele-Onthaal, maar het directe contact voegt natuurlijk een heel andere dimensie toe. Je bent kwetsbaarder, ook al beschik je over meer informatie, omdat je de andere ook ziet, niet alleen hoort, en oogcontact kunt maken en lichaamstaal kunt inzetten. Vanuit die moeizaam opgebouwde expertise weet ik dat de beste aanpak vaak erin bestaat betrokkene niet met felheid te corrigeren, maar ook niet aan zijn eenzame, gekwelde en verwarde lot over te laten.

Intussen was ik maar wat blij dat ik mijn wandelstokje mee had genomen.

Dat wij de man als een medemens bejegenen, maar tegelijk duidelijk maken dat wij onaangenaam verrast zijn door zijn gedrag, het heeft tenslotte een goede uitwerking. Wellicht omdat hij zich (gezond) begint te schamen, drukt hij op de blauwe knop om bij de eerstvolgende  halte af te stappen. Bij halte Middelweg langs de Waversebaan gekomen, springt hij het trapje af bij de chauffeur en daarbij giechelt hij luid en vrolijk, blijkbaar vervuld van bevrijding…

Het blijft een pakkend en confronterend gebeuren, een persoonlijke ontmoeting met iemand die zijn gezond verstand tijdelijk verliest… Met iemand die vanuit een problematiek van acute innerlijke pijn en verwarring, op een eerder agressieve manier contact zoekt met onbekende passanten.

Even later zijn wij zelf aangekomen op onze bestemming, de Oude Kantien; na het verlaten van de bus kijk ik richting cabine en ik  zie dat de chauffeur mijn ogen zoekt en als een gentleman-medemens een zichtbaar van dank en respect vervuld afscheidsgebaar maakt. Blijkbaar is mijn aanpak de niet voor zulke situaties opgeleide man bevallen. Wij vinden een mooie tafel op het terras en hervinden al gauw bij een lekkere koffie onze rust. Toevallig tref ik een oude kennis, een oude intellectuele en politieke partner, die zelf zwaar fysiek gehandicapt werd na een ongeval, maar toch immer vrolijk door het leven lijkt te gaan. Ik vat het gebeurde samen en hij heeft een vrolijke reactie “Zo maakt een mens nog eens wat mee!”.

We lieten een en ander niet aan ons hart komen en hebben die namiddag nog een zalige wandeling gemaakt in het Heverleebos, waar de grootse beukendreven, die op dit moment olfactorische genoegens brengen als  nooit tevoren, herinneren aan de zeer geslaagde regering van keizerin Maria-Theresia van Habsburg, meer dan twee eeuwen terug. Zij liet de dreven aanleggen om met de karossen op jacht te kunnen gaan in het woud. Ik bedacht hoe mooi het is dat streekgenoten juist door de corona quarantaine het wandelen in eigen natuurgebieden hebben herontdekt. De drukte in de steden maakt de mens wel eens nerveus, meer dan gezond voor hem is; natuurgebieden zijn ook plaatsen van innerlijk herstel en zijn goed voor de versterking van onze innerlijke vrede.

Verwijzingen

Tele-Onthaal

Wie zich onzeker, al te heftig gestemd of angstig voelt, kan dag en nacht bellen met Tele-Onthaal voor een steunend gesprek.

Bel nummer 106.   Chats zijn deeltijds mogelijk via de website.

Coconuts

Onlangs is er in het Leuvense een initiatief opgestart om mensen met psychose-gevoeligheid verbinding met de samenleving en zichzelf te laten maken via samenwerking rond een creatief en kunstzinnig krantje. De naam is Coconuts. Jongvolwassenen (18+) met een psychosegevoeligheid, die zin hebben om deel uit te maken van de Coconuts redactie en om samen een creatief proces te doorlopen zijn welkom. Ervaring met woord en/of beeld is mooi meegenomen, maar niet vereist. Bezorg jouw motivatie waarom je wil deelnemen via een medium naar keuze. Mail naar anna@coconuts-space.be en niel@coconuts-space.be. Meer info via www.coconuts-space.be

Te Gek!?

Sinds jaren is er voor geheel Vlaanderen het jaarlijkse initiatief “Te Gek!?” dat psychosegevoeligheid wil beter bekend maken bij het grote publiek, in samenwerking met gevestigde artiesten, zangers en schrijvers.

De Standaard

De krant bracht een goede week nadat ik deze column schreef,  bij het verschijnen van een nieuw boek over het onderwerp, een podcast.

Een hele mooie en instructieve podcast, dit gesprek tussen de redactrice van de krant, de medicus Stijn Van Heule en ervaringsdeskundige en schrijfster Leen Verhaert. Belangrijk voor iedereen, want niet minder dan 15 procent van de mensen krijgt met Psychotische ervaringen en pijn te maken. Risico factoren zijn leven in de grootstad met veel eenzaamheid, genetische factoren, gebruik van cannabis, traumatische ervaringen en meer. De grootste reden is echter louter toeval, wat betekent dat iedereen het op een dag kan meemaken.
In het gesprek krijgen we tips om hier best mee om te gaan, als leden van de sociale kring van de zieke, of wanneer het jezelf overkomt.

Podcast psychose DS 31 oktober