Het beeld van Sint-Michaël op het Sint-Michielsplein van Sables,
foto: twitter account van burgemeester Moreau van Sables
Het zou een fait divers kunnen zijn, de strijd die gevoerd wordt rond het beeld van de aartsengel Michaël voor de Sint-Michielskerk in de Franse kustplaats Les Sables-d’Olonne. Maar in feite openbaart dit futiele conflict veel van wat er in Frankrijk aan de hand is in verband met de veelgeprezen laïcité. Volgens de wet kan het beeld niet op het plein voor de kerk staan, want dat is openbare ruimte. En de scheiding van kerken en staat die met de wet van 1905 werd doorgevoerd, bepaalt dat er geen religieuze beelden in de openbare ruimte kunnen worden geplaatst, met uitzondering van kerkhoven en musea. Maar, zeggen de verdedigers van het beeld: “De Republiek is seculier, maar Frankrijk is christelijk!”
Dat is een wonderlijke tweedeling. Frankrijk zou een seculiere staat zijn: een staat die geen religie erkent en dus zonder staatsreligie, maar die wel alle levensbeschouwingen respecteert, zoals de Franse grondwet zegt. Maar daarnaast is er het land, en dat zou christelijk zijn. Met dat land is natuurlijk het volk bedoeld, en je kijkt verbijsterd naar deze verklaring, waarin de hele bevolking geannexeerd wordt door het christendom. Je zou hooguit kunnen zeggen: Frankrijk is een land waarvan de bewoners vele levensbeschouwingen hebben (vrijzinnig, joods, protestants, katholiek, hindoeïstisch, sikh, islamitisch enz.), waaronder dus ook christelijke.
Een verklaring zoals “De Republiek is seculier, maar Frankrijk is christelijk!” druist lijnrecht in tegen de veelgeprezen en vaak geciteerde “waarden van de Republiek”, waar de laïcité een kernpunt van is, dat men vaak toevoegt aan de oude leuze “vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid”. Die ontkenning van de Republikeinse waarden blijkt ook uit het gedrag van de burgemeester van Sables en zijn medestanders: zij organiseerden in maart jl. een volksraadpleging over het beeld en daaruit bleek dat 94% van de antwoorden voor het behoud van het beeld op de huidige plaats zijn.
Ook dat is wonderlijk, zowel het idee van een lokale volksraadpleging om een basisprincipe van de Republiek onderuit te halen en tegen de grondwet in te gaan, als het resultaat, waaruit blijkt dat de lokale bevolking de wet van 1905, dus het fundament van de klassieke Franse laïcité, niet accepteert. Adieu, les valeurs de la République! Sables leeft nog in de 19de eeuw, en is nooit in de 20ste geraakt.
Dat blijkt ook uit de verklaringen van de burgemeester. Die stelt: “De laïcité, dat is de vrijheid om te geloven of niet te geloven, het is niet de ontkenning van onze geschiedenis.” Dat is natuurlijk fout: de vrijheid om te geloven of niet te geloven is de godsdienstvrijheid, in de dubbele betekenis: je bent vrij om een godsdienst aan te hangen, maar je bent ook vrij om vrij van alle godsdienst te leven. Laïcité is een juridische regeling voor de relatie tussen kerken/godsdiensten en de staat. De burgemeester argumenteert op een totaal verkeerd niveau, hij ziet zelfs het verschil niet tussen godsdienstvrijheid en staatsstructuur.
De wet van 1905 als cancel culture?
Deze negentiende-eeuwse burgemeester van Sables, Yannick Moreau, heeft ook wel eens een krant uit de 21ste eeuw gelezen en weet wat “cancel culture” is: “Ik ben niet verkozen tot burgemeester van Les Sables-d’Olonne om een standbeeld te laten weghalen, zonder oppositie, zonder verzet, om toe te geven aan de radicale laïcisten, vlijtige medeplichtigen van de ‘cancel culture’.” Hier zijn de eeuwen wat door elkaar geraakt. De wet van 1905, grondslag van de klassieke Franse laïcité, als “cancel culture”?
De mentaal verwarde burgemeester begint ook al gauw te raaskallen: “Wat zal de volgende stap zijn? De laïcisering van de naam van al onze dorpen, steden en kerken? De laïcisering van onze feesten, van onze feestdagen, van onze paasvakantie, van onze kerstmarkt? Voor ik burgemeester werd van Sables-d’Olonne, dacht ik dat alleen in Afghanistan beelden werden beschadigd en vernield…”
Maar de strijd rond het beeld van Sint-Michiel gaat uitsluitend om de plaatsing ervan op een openbaar plein, niemand vraagt erom of dreigt ermee het te beschadigen of te vernielen. Er staat trouwens ook in de kerk aan het plein al een beeld van de aartsengel, en daar is geen discussie over.
Een vreedzaam en inoffensief beeld
De verdedigers van de plaatsing van het beeld op het Sint-Michielsplein van Sables hebben, ook in de rechtszaal, geargumenteerd met het “onschuldige” karakter ervan. Het zou gaan om oude cultuur, traditie en patrimonium, en dus geen religieuze. Dat is een argumentatiestrategie die ook al gebruikt is voor het kunnen plaatsen van kerststallen en kerstkribbes in openbare gebouwen, zoals gemeentehuizen of stadhuizen. De burgemeester hernam die strategie nog door te spreken over “een kunstwerk dat volkomen vreedzaam en inoffensief is”. Dat is nogal komisch, vermits het discours van de burgemeester rond het beeld zich behoorlijk agressief opstelt tegen de Republiek, tegen de laïcité als centrale waarde ervan, en ook tegen de zogenaamde “cancel culture”.
Maar het geponeerde inoffensieve karakter van het beeld is ook op een andere manier komisch: de aartsengel Michaël is de patroonheilige van Frankrijk, en ook van de Franse parachutisten in zijn leger. Een recente protestbijeenkomst in Sables werd georganiseerd door de “vriendenvereniging van de parachutisten van buitenlandse operaties in Sables”, en werd bijgewoond door Generaal Caille, voorzitter van de Union Nationale des Parachutistes, en door oud-parachutisten. Buitenlandse operaties??? De aartsengel is dus ook nog gekoppeld aan het gore koloniale verleden van Frankrijk?
De actie voor het behoud van het beeld op het Sint-Michielsplein van Sables kreeg ook schriftelijke steun van een generaal, Le Chevalier, die schreef: “De mens heeft behoefte aan symbolen, idealen en ook aan tolerantie (…) Wij hebben ook behoefte aan emblematische plaatsen in de openbare ruimte om tegenover allen te getuigen van ons engagement en om diegenen te eren die de weg van plicht en zin voor engagement getoond hebben, om Frankrijk en zijn waarden te verdedigen.”
Ik kan me niet herinneren dat de aartsengel Michaël ooit geïncorporeerd was in het Franse leger en daar plicht en engagement gedemonstreerd heeft, maar in elk geval is duidelijk dat het leger hier plaats en aanwezigheid in de openbare ruimte claimt, en daarbij ook alweer de verdediging van de Franse waarden voor zich opeist. Waaronder de laïcité. Maar die werd juist geschonden door een christelijk beeld op een openbaar plein te plaatsen. Ook het leger erkent de laïcité niet en evenmin de wet van 1905 daarover.
Destructieve krachten in de samenleving
Nog even luisteren naar de burgemeester: “Dit beeld is voor de inwoners van Sables een landmerk, een vuurtoren, een stevig baken in een wegsmeltende samenleving die destructieve krachten willen uitleveren aan overstromingen, verdrinkingen en stormen. Toegeven aan de ayatollahs van La Libre Pensée komt erop neer dat we onze identiteit, onze tradities, onze landschappen en onze genegenheden ontkennen en het zou een enorme bres slaan die onze gemeenschappelijke cultuur zou bedreigen.”
De vrijzinnige beweging die het verwijderen van het beeld van de aartsengel eist op grond van de wet van 1905, en daarin al op twee niveaus van rechtspraak gelijk kreeg – de volgende en laatste stap is de Raad van State – zou dus de gemeenschappelijke cultuur bedreigen. Die vrijzinnige beweging behoort dus niet tot de Franse cultuur, vrijzinnigen zijn buitengesloten, de gemeenschappelijke cultuur is uitsluitend christelijk. De term ayatollah plaatst ze samen met die andere uit de gemeenschappelijke groep uitgesloten Fransen, de moslims.
In het aartsengelconflict verdedigen alle partijen de waarden van de Republiek, met telkens een andere invulling. De vrijzinnige beweging eist dat de wettelijk vastgelegde scheiding van kerk en staat wordt toegepast, laïcité is voor haar een centrale waarde in de Republiek. De verdedigers van de plaats van het beeld in de openbare ruimte blijken godsdienst en staat te vermengen: een staatsleger met een christelijke beschermheilige! Maar het gaat om meer dan godsdienstige beleving. De woorden van de burgemeester roepen ook het beeld op van een reactionaire, christelijke levensbeschouwing die moet verdedigd worden. Want welke zijn die “destructieve krachten” die de “gemeenschappelijke cultuur” van Frankrijk bedreigen? Het homohuwelijk, een liberale abortuswetgeving, de islam? En wie komen de burgemeester en zijn Sint-Michiel steunen? Éric Zemmour en zijn partij Reconquête…
De Franse overheid, minister van binnenlandse zaken Darmanin op kop, maakt zich druk over de “aantastingen van de laïcité” door scholieren die kleren dragen die een religieuze expressie zouden zijn en tegen de laïcité zou indruisen, wat onzin is. Maar dat het leger ongegeneerd staat en godsdienst vermengt, is geen punt. Evenmin dat de gendarmerie dat doet. Die mag er een katholieke beschermheilige op na houden en officieel een religieuze dimensie hebben, inclusief vieringen. En in zijn strijd tegen het “separatisme” en “communautarisme” viseert Darmanin alleen maar moslims, en niet het reactionaire christelijke separatisme.
De Khadijastraat in Stains
Frankrijk was ooit een gidsland i.v.m. de laïcité, maar is dat al lang niet meer. De overheid spreekt over “la laïcité” alsof er maar een enkele bestaat, en doet alsof ze die van 1905 voortzet. Maar in feite gaat het om een recent ontwikkelde neolaïciteit die een ontkenning en omkering is van de oorspronkelijke laïcité tot een administratief en juridisch wapen tegen de islam. Terwijl er groot overheidskabaal is over hoofddoeken en abaya’s en dies meer, kan een burgemeester ongegeneerd tegen de wet van 1905 ingaan, zonder dat Darmanin reageert. Manifeste katholieke schendingen van de laïcité worden door de vingers gezien, maar vestimentaire bagatellen rond islamitisch geachte kledij worden opgeblazen tot een staatszaak. Het nieuwe, christelijke imperialisme in Frankrijk is niet alleen reactionair inzake ethische kwesties, maar vooral ook een uiting van islamofobie. En daarvan is Darmanin een apostel.
Ondertussen zitten ook de moslims niet stil. In Stains, ook wel het Sint-Jans Molenbeek van Parijs genoemd, heeft het gemeentebestuur een straatnaam gewijzigd in Rue Khadija bint Khuwaylid, naar de eerste vrouw van de Profeet Mohammed, die een succesvolle zakenvrouw was. De nieuwe straatnaam staat in het kader van de vervrouwelijking van het straatnamenbestand, maar is ook een interessante aanvulling op al de christelijke straatnamen in Frankrijk. Maar het imperialistische christelijke identiteitsdenken en islamofoob rechts worden er natuurlijk door geprikkeld. De notoire rechtsbuiten Gilles-William Goldnadel schreef al over Stains als over een “islamo-communistische stad, hoofdstad van het islamitisch separatisme en de racialistische middelmatigheid” en de stad kreeg al een golf van haat en beledigingen over zich heen op de sociale media.
Zie ook mijn eerder verschenen stuk: https://www.dewereldmorgen.be/community/gevecht-om-een-engel/
De aartsengel is niet zomaar folklore en historisch, artistiek en cultureel patrimonium, maar nog steeds levend christelijk geloof:
De staat tegen de volkswil? https://baslesmasques.com/o/TextContent/statue-de-saint-michel-la-volonte-populaire-contre-l-etat_tco_14620685
Laïcards tegen de katholieken en voor de moslims? https://www.bvoltaire.fr/la-libre-pensee-ces-laicards-qui-pourchassent-les-cathos-mais-defendent-les-musulmans/
De Rue Khadija bint Khuwaylid:
https://iqna.ir/fr/news/3482126/en-france-une-rue-portant-le-nom-de-khadija-sa-attise-la-haine
Gelijkaardige conflicten rond christelijke beelden in de openbare ruimte doen zich ook elders voor in Frankrijk, b.v.:
https://www.valeursactuelles.com/clubvaleurs/societe/a-cogolin-culture-judeochretienne-en-danger
Een overzicht van dergelijke conflicten, die soms beëindigd worden door de publieke grond te privatiseren, wat ook in Sables al als mogelijkheid geopperd is:
https://iqna.ir/fr/news/3482126/en-france-une-rue-portant-le-nom-de-khadija-sa-attise-la-haine
“Franse kernenergie? Ongelooflijk dat hun leugencam... 
