Dinsdag, 25 januari 2011. Tahrir Square, het centrale punt van de Egyptische hoofdstad Caïro en het internationale symbool van de Arabische Lente, ziet zwart van het volk. De demonstranten zijn op de grote brug naar het plein door de politiemacht gebroken. Ze roepen om brood, vrijheid en waardigheid. De sfeer is gespannen. De volgende weken zullen er vele honderden sterven in confrontaties met het regime. Maar ondanks de brutale repressie blijft Tahrir vollopen. In het hele land houden de revolutionairen voet bij stuk. Het volk eist de val van het regime. Op 11 Februari 2011 staan ze daar nog steeds. De blik van het hele plein, het hele land, alsook van de hele Arabische wereld, is op het televisiescherm gericht. Om zes uur ‘s avonds kondigt generaal Omar Suleiman aan dat de dictator Hosni Mubarak afgetreden is. Na dertig jaar presidentschap. De macht is tijdelijk overgenomen door het leger. De militaire raad groet de martelaars die gestorven zijn in naam van de revolutie. Vervolgens valt het beeld weer uit. Het is nog even stil. Niemand kan het echt geloven. Dan ontploft het plein van vreugde. Hosni Mubarak is afgetreden. Het land is bevrijd, Egypte is bevrijd. Met tranen in de ogen vallen de uitbundige Egyptenaren elkaar in de armen. Op 11 februari 2011 was er hoop dat alles zou veranderen.
De Staatsgreep
Toch weten velen goed genoeg dat het nog niet zover is. De revolutie moet doorgaan. Maar het leger, tot dan tamelijk op de zijlijn van het Egyptische staatsapparaat gebleven, heeft nu de teugels in handen. De SCAF (Security Council of the Armed Forces) controleert het land.
Het deelt haar macht met twee andere spelers, die laat op het feestje kwamen en ver weg staan van de Egyptische revolutionairen. Aan de ene kant staan de kaders van het oude regime, aan de andere kant het leiderschap van het conservatieve en antidemocratische Moslimbroederschap. Het leger toont al snel haar ware gelaat en doodt tientallen betogers, of zelfs honderden. Wanneer er eindelijk verkiezingen komen, is het kiezen tussen Mubarak’s erfgenaam of de Moslimbroeders. De Egyptenaren kiezen voor vernieuwing. De kandidaat van de Moslimbroeders, Mohammad Morsi, wordt president. De SCAF wordt aan de kant gezet. Het leger garandeert haar positie door een aartsconservatieve generaal naar voren te schuiven als minister van Binnenlandse Zaken. Iemand die zich tot dan voornamelijk beziggehouden heeft met hardhandige politieke repressie: Generaal Abd al-Fatah al-Sisi.
Door het volgende jaar zullen de Egyptenaren blijven protesteren. Na Mubarak en de SCAF verdreven te hebben, lopen ook tegen het steeds repressievere Moslimbroederschap de gemoederen hoog op. Honderdduizenden protesteren tegen Morsi. Op internationaal niveau zoeken het Westen en de contrarevolutionaire krachten naar een alternatief. Ze vinden de Egyptische generaals. Met uitgebreide steun van de Verenigde Staten, Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten pleegt Abd al-Fatah al-Sisi een staatsgreep.
Mohammed Morsi wordt afgezet. Het leger noemt het de “Tweede Revolutie”. Wanneer de Moslimbroeders reageren met een grote georganiseerde sit-in, krijgt het leger grootschalige steun om het probleem “op te lossen”. Iedereen weet nochtans wat dit betekent. Volgens Human Rights Watch vermoorden het leger en de politie in één dag minstens duizend pro-Morsi betogers. Ze worden omsingeld en afgemaakt door snipers, overreden door gepantserde voertuigen, bespoten met benzine en levend in brand gestoken. Een misdaad die tot vandaag de Egyptische maatschappij polariseert. En die de toon gezet heeft voor het nieuwe politieke regime.
Misdaden en Economische Crisis
De geliefde strategische partner van Joseph Borell is immers niet gekend voor tolerantie of mensenrechten. Met steun van de Europese Unie, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en de Verenigde Staten heeft het leger Egypte veranderd in een totalitaire politiestaat. De persvrijheid is vernietigd. De Moslimbroeders en de politieke oppositie zijn van de kaart geveegd. De publieke ruimte is weggevaagd. Parken en pleinen zijn afgesloten. Het internet en sociale media staan onder streng toezicht. De intellectuelen die het konden zijn het land ontvlucht.
Tienduizenden activisten kwijnen weg in gigantische gevangeniscomplexen. Mohammed Morsi stierf zonder recht op insuline. Volgens een rapport aan de Verenigde Naties van REDRESS, een internationale organisatie die strijdt tegen het gebruik van folterpraktijken, kennen de Egyptische cellen wijdverspreide, georganiseerde martelingen dat deze als misdaden tegen de mensheid moeten worden berecht. Amnesty International klaagt onder anderen het systematisch gebruik van verkrachting tegen willekeurig opgepakte leden van de Egyptische holebi- en queercommunities aan.
Ondertussen controleert en parasiteert het leger de economie. Bedrijven functioneren niet zonder banden met het regime. Staatssubsidies en sociale programma’s zijn grotendeels afgebouwd. Amper twee procent van de Egyptische jeugd geniet nog van degelijk onderwijs. De armoede en ongelijkheid breken records. De staatsschuld, werkloosheid, corruptie en inflatie zijn torenhoog. De munt verloor in de afgelopen maanden opnieuw de helft van haar waarde op de zwarte markt, terwijl het Internationaal Monetair Fonds (IMF) al-Sisi probeerde te dwingen tot verdere devaluaties.
Tegelijkertijd investeert Caïro honderden miljarden in de bouw van een gigantische nieuwe hoofdstad, in het midden van de woestijn. De elites trekken weg uit Caïro, een hopeloos vervuilde stad vol armoede en straatkinderen. De regering bouwt liefst zo veel mogelijk afstand tussen haar paleizen en de almaar groeiende stedelijke bevolking.
Het Egyptische Versailles is maar één van de tientallen megaprojecten van het totalitaire regime. Ondanks de romantische idealisering die Westerse toeristen blijft aantrekken naar de “bakermat van de beschaving”, gaat het slecht met Egypte. Zeer slecht.
Internationale Inmenging
Dit is geen overstatement. In de voorbije jaren waren, volgens verschillende rapporten van de Europese Unie en de Verenigde Naties, 20% van de mensen die de Middellandse Zee oversteken Egyptenaren. Het land trekt de aandacht van haar Europese partners. De oorlog in Gaza en de ontdekking van grote gasreservoirs in de Middellandse Zee verscherpen het belang van Caïro.
Het Egyptische regime is een “partner in migratie” en de “strijd tegen het internationale terrorisme”. Borell noemt Egypte zelfs een “kracht voor stabiliteit en vrede in het hele Midden Oosten”. Hij beklaagt hun verschrikkelijke geografische situatie. Misschien is de Europese topdiplomaat niet erg bekend met de regionale politiek. Egypte is immers geen onschuldige bijstander.
Het regime van al-Sisi en Borell’s grote vriend Shoukry is rechtstreeks betrokken bij de staatsgreep van het Sudanese leger in 2021, alsook de huidige burgeroorlog. Het steunt al jarenlang de Lybische veldheer Khalifa Haftar en de Tunesische dictator Kaïs Saïed. Egypte trok vorig jaar nog bijna ten oorlog tegen Ethiopië en hielp de Saoedische coalitie Yemen te bombarderen en Qatar te blokkeren. Ook met Israël werken de Egyptenaren politiek, militair en economisch nauw samen, zelfs tijdens de genocide van het Palestijnse volk, ondanks al-Sisi’s stoere praat op de staatstelevisie.
Stabiel is de strategische partner van de Europese Unie ook niet. Dertien jaar na de eerste betogingen op Tahrir Square is de revolutie nog steeds op alle lippen. Ondanks de angst voor klikspanen, geheime agenten en pottenkijkers. De Egyptenaren hebben de vrijheid geproefd, al was hij onvolledig. Niemand is dat vergeten. Ondanks een constante toestroom van buitenlands geld en wapens is het de militairen niet gelukt de vonken uit te stampen. Alle frustratie is er nog. Alle drijfveren die de Egyptenaren in 2011 de straten in hadden gestuurd, bestaan nog. Met de catastrofale economische situatie zijn ze sterker dan ooit tevoren. Het leger is zo financieel incompetent dat zelfs de Golfstaten de geldkraan hebben dichtgedraaid.
De Europese Unie springt gretig in de bres, op zoek naar partners in een regio waar het antiwesterse sentiment almaar groeit. Misschien zou het een goed idee zijn om dan eens geen bondgenootschappen te sluiten met bloeddorstige dictators. Veel stabiliteit brengen ze niet. Populariteit evenmin.
Romuald De Gryse
Master in de Hedendaagse Geschiedenis – Masterstudent richting Arabistiek en Midden-Oosten Studies, KU Leuven
Hyperlinks naar relevante bronnen:
https://www.hrw.org/tag/rabaa-massacre
https://euaa.europa.eu/sites/default/files/publications/2022-08/2022_07_MDR_Egypt_Origin_EN.pdf
https://www.france24.com/en/live-news/20230630-no-future-egyptians-risk-lives-at-sea-to-reach-europe
Steun voor een nieuwe website
We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.
