Sinds maandag 6 mei bezet een groep studenten van de Ugent een universiteitsgebouw om steun te betuigen aan de bevolking van Gaza. Gelijkaardig aan de studentenprotesten op Amerikaanse universiteiten, bekritiseren deze studenten de banden tussen hun universiteit en Israëlische universiteiten. Ze willen dat ‘de universiteit aantoont wat de banden zijn met Israëlische universiteiten en hoe ze die gaan verbreken’.

Ook al lijken ze op elkaar, deze protesten zijn niet simpelweg overgewaaid vanuit de VS. Vlaamse studenten en professoren hebben al sinds het begin van de oorlog kritiek geuit op de Belgische overheid en de universiteiten in ons land. Maar wat zijn precies de banden tussen de Vlaamse universiteiten en die van Israël? Wat houden deze samenwerkingen in en kunnen ze gelinkt worden aan de Israëlische overheid of het leger?

Een van de problemen op het moment is dat universiteiten deze vragen ontwijken en hun medewerkers en studenten weinig informeren over de huidige banden met Israël. Daarom hebben wij uitgezocht wat er op het moment hierover naar buiten is gebracht door de universiteiten zelf of door gedreven academici, studenten en journalisten.

Mensenrechtentoets

De Vlaamse Interuniversitaire Raad is een koepelorganisatie waarvan alle vijf Vlaamse universiteiten lid zijn, de UGent, VUB, KU Leuven, Universiteit Antwerpen en Uhasselt. In de VLIR bespreken de universiteiten beleidskwesties.

Sinds 2019 bestaat er een overkoepelende mensenrechtentoets waarmee alle universiteiten nieuwe of hernieuwde samenwerkingen kunnen controleren op schendingen van mensenrechten. Als de situatie in een land significant verandert vanwege oorlog of conflict wordt een analyse uitgevoerd van alle universiteiten in dit land waarmee samenwerkingen bestaan. Er wordt met deze toets dus per project gekeken of een samenwerking ethisch verantwoord is of niet. Over Israëlische universiteiten stelt de VLIR op zijn website: “Het universitair beleid om niet te focussen op regimes of overheden maar wel op partners, en de bijbehorende procedures, is reeds in voege sinds 2019, lang voor het conflict tussen Israël en Hamas dus, en wordt sindsdien onverkort toegepast. Onze universiteiten blijven volop achter deze rigoureuze aanpak staan”.

UGent

De UGent heeft een mensenrechtencommissie die onder andere met behulp van de VLIR mensenrechtentoets case per case advies geeft over internationale samenwerkingen. Volgens de commissie heeft de universiteit op basis van deze toets geen banden met instellingen die gelinkt kunnen worden aan de Israelische overheid of militaire dienst. Ook Israëlische universiteiten die werkzaam zijn in bezette gebieden op de Westelijke Jordaanoever worden geweerd.

Concreet heeft de UGent mensenrechtencommissie sinds de oprichting in 2018 verschillende negatieve en positieve beslissingen gemaakt over Israëlische universiteiten en instellingen.

Universiteiten of instellingen waar de commissie al voor 7 oktober een negatief besluit over heeft gegeven zijn: Ariel University, Hebrew University, Israel Police en Jewish National Fund (Keren Kayemeth LeIsrael)

In een update in december 2023 over de samenwerking met Israëlische en Palestijnse organisaties verklaart de UGent dat in eind november is aangekondigd dat elke samenwerking met Israëlische of Palestijnse organisaties opnieuw beoordeeld zijn om ‘na te gaan of, en in welke mate, ze betrokken zijn bij schendingen van mensenrechten en het internationaal humanitair recht’.

Na deze herevaluatie heeft de commissie een negatief advies gegeven over de volgende instellingen: Holon Institute of Technology, MIGAL Galilee Research Institute en Volcani Centre (Agricultural Research Organisation of Israel). Het is de beëindiging van deze samenwerkingen waar rector Van de Walle van de UGent gisteren 16 mei mee uitpakte. De bezetters van het UFO-gebouw van de UGent vinden dat onvoldoende, en zetten hun actie voort tot de universiteit alle samenwerkingen met Israël stopzet.

Voor deze Israëlische instellingen die na 7 oktober negatief zijn beoordeeld betekent dat er geen nieuwe samenwerkingen meer zullen worden aangegaan, maar er kunnen nog wel huidige projecten lopen waar de universiteit niet zomaar uit kan stappen. Wij hebben twee van zulke projecten gevonden.

Een agricultuurproject genaamd ScaleAgData waarin de UGent in een multilaterale samenwerking verbonden is aan het MIGAL Galilee Research Institute. En het OneAquaHealth-project waarin de UGent multilateraal samenwerkt met het Holon Institute of Technology in een project over de gezondheid van aquatische ecosystemen. Dit zijn beide Horizon Europe-projecten die gefinancierd worden door de Europese Unie.

Sinds de oprichting van de commissie in 2018 hebben de volgende Israëlische instellingen een goedkeuring gekregen: 3PLW, Aleph Farms, Argentum Consultants, Carmel Medical Center, Hadassah Academic College, Israel Oceanographic and Limnogical Research, LibereU, Materials Zone, Mellanox, Melodea, MOFET, Paulee Cleantech, Qlight Nanotech en Tel Aviv Sourasky Medical Center. Met deze universiteiten en instellingen kan de UGent dus nieuwe samenwerkingen aangaan.

Er zijn ook enkele positieve beslissingen gemaakt voor universiteiten die afhankelijk zijn van de onderzoeksgroep waarmee wordt samengewerkt. Het is niet bekend over welke onderzoeksgroepen dit gaat, maar de universiteiten zijn Ben-Gurion University of the Negev, Technion, Tel Aviv University, University of Haifa, Weizmann Institute of Science en Bar-Ilan, een universiteit waar verschillende andere Vlaamse universiteiten momenteel hun banden mee verbreken.

Vrije Universiteit Brussel

Binnen de VUB wordt er ook per project bekeken of een samenwerking met Israël geen implicaties heeft voor de oorlog in Gaza of de bezette gebieden in Palestina. Op woensdag 8 mei geeft de VUB aan in een persbericht een specifiek samenwerkingsproject te willen stopzetten met twee Israëlische instellingen vanwege een negatieve evaluatie van haar ethische commissie. Uit een lijst met samenwerkingen die de VUB op donderdag 16 mei publiceerde blijkt dit een onderzoeksproject te zijn over kunstmatige intelligentie waar de Bar Ilan University en de Israëlische organisatie Spinedge LTD bij betrokken zijn.

De VUB heeft hiernaast nog zes samenwerkingen lopen met Israëlische instellingen binnen het Horizon Europe-programma. De VUB benadrukt dat dit allemaal multilaterale samenwerkingen zijn en verzekert geen bilaterale samenwerkingen met Israël te hebben. Op de lijst met samenwerkingen staan inderdaad allemaal projecten met meerdere partners. Een van deze samenwerkingen is een multilateraal project voor beveiligingsmaterialen gerelateerd aan geneeskunde waar ook het Israëlische Ministerie van Gezondheid aan bijdraagt. Verder gaat het nog over projecten die onderzoek verrichten naar borstkanker, AI, hersenaandoeningen en de preventie van kindermisbruik. Voor vier van de zeven projecten loopt er nog een screening. Zoals eerder vermeld is de VUB begonnen aan de terugtrekking van één van deze projecten met de Bar Ilan University.

KU Leuven

De KU Leuven heeft geen officieel persbericht of lijst met samenwerkingen naar buiten gebracht. Wel stelt rector Luc Sels in een blog gericht aan zijn personeel en studenten dat de KU Leuven “op dit moment geen structurele banden heeft met Israëlische universiteiten. Sommige van onze onderzoekers werken wel samen met onderzoeksteams uit Israël, veelal in grotere consortia gefinancierd door het Europese Horizon Europe-programma.”

De ethische commissie van de universiteit, die de mensenrechtentoets van de VLIR hanteert, heeft zich sinds oktober gebogen over de huidige samenwerkingen en heeft vanuit hun onderzoek geconcludeerd dat het niet noodzakelijk is om deze stop te zetten. Daarnaast zal de commissie, net als bij elk ander internationaal project, nieuwe aanvragen voor samenwerkingen met Israëlische instellingen blijven onderzoeken.

Vanuit de KU Leuven lijkt er dus weinig transparantie te bestaan over welke (en hoeveel) banden en samenwerkingen er precies bestaan met Israëlische instellingen. Daarom heeft het onafhankelijk studentenblad Veto hiernaar onderzoek gedaan.

Veto stelt dat er op dit moment dertig projecten bestaan in het kader van Horizon Europe waarbij de KU Leuven samenwerkt met Israëlische universiteiten. Daarnaast werkt de KU Leuven ook buiten deze Europese samenwerkingsverbanden samen met Israël.

Veto: “Een viertal projecten worden gefinancierd met geld van het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek (FWO) en er zijn akkoorden rond studentenmobiliteit met Hebrew University, Netanya Academic College en Interdisciplinary Center of Herzliya”.

Daarnaast zetelt de KU Leuven volgens Veto nog met twee Israëlische universiteiten in een samenwerkingsverband. Bij een daarvan, genoemd CESAER, zetelt de KU Leuven samen met de universiteit Technion. Deze technische universiteit onderhoudt nauwe banden met de Israëlische luchtvaartindustrie en het ministerie van Defensie.

Universiteit Antwerpen

Op 27 januari bracht Universiteit Antwerpen (UA) naar buiten dat zij zal stoppen met een uitwisselingsprogramma met de Bar-Ilan universiteit. Dit besluit ontstond naar aanleiding van een onvoorwaardelijke steunbetuiging van de universiteit voor het Israëlische leger. Hiermee steunt de universiteit onherroepelijk de oorlog in Gaza en daar wil de Universiteit Antwerpen niet mee samenwerken.

Hiernaast heeft ook de Antwerpse universiteit op donderdag 16 mei een document uitgebracht met alle samenwerkingen tussen UA en organisaties in Israël.

Naast het recent opgeschorte samenwerkingsverband met de Bar-Ilan Universiteit loopt er op het moment een samenwerkingsakkoord met de Tel Aviv University. Deze samenwerking beoogt ‘het promoten van interesse in onderwijs en onderzoeksactiviteiten’ en ‘het uitdiepen van wederzijds begrip van de economische, sociale en culturele kwesties en tradities van onze respectievelijke landen’. In het academiejaar 2022-23 gingen er onder dit project drie UA studenten voor een studie uitwisseling naar Tel Aviv.

Daarnaast neemt de UA deel aan zeventien multilaterale onderzoeksprojecten met verschillende Israëlische instellingen. Hiervan worden er twee gefinancierd door het Vlaams Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek (FWO) en de rest door het Horizon Europe onderzoeksprogramma. Veel van deze projecten zijn gerelateerd aan gezondheid zoals een partnerschap over de risico’s van chemicaliën met het Israëlische ministerie van Gezondheid. Maar er zit bijvoorbeeld ook een project tussen over anti-corruptie waar de Hebrew University of Jerusalem aan meedoet. Een greep uit de overige universiteiten waar UAntwerpen multilaterale projecten mee heeft zijn: Tel Aviv University, Open University of Israel, Ben Gurion University, Bezalel Academy of Arts en Weizmann Institute of Science.

Universiteit Hasselt

De Universiteit Hasselt heeft geen persbericht naar buiten gebracht over samenwerkingen met Israël. De universiteit heeft enkel een statement gepubliceerd over de oorlog in Gaza.