‘NAVO vs. Warschaupact’

In de nasleep van de Tweede Wereldoorlog werd ter ondersteuning van het Noord
Atlantische Verdrag in 1949 de NAVO opgericht. Het verdrag verving het eerdere
verdrag van Brussel en omvatte een militair pact waardoor oorlogen tussen
lidstaten van de NAVO praktisch onmogelijk werden. Het verdrag duidde op de
militaire eenheid waarbij een aanval op een van de lidstaten van de NAVO een
aanval op alle lidstaten van de organisatie zou betekenen.

De oprichting van het verdrag en de NAVO ter verdediging ervan, moet in de
context geplaatst worden van de Koude Oorlog die in de tweede helft van de
twintigste eeuw woedde. In zekere zin was de NAVO een extra houvast waarin de
kapitalistische landen zich verenigden in de strijd tegen het communisme, dat
de basis was van de voormalige Sovjet-Unie. Het is dan ook niet vreemd dat de
Sovjet-Unie zich ter verdediging enkele jaren later, in 1955, versterkte in een
soortgelijke organisatie. Het zo gehete Warschaupact gaf de communistische
Sovjet-Unie vorm en beantwoordde de NAVO met harde hand.

Toen de ontmanteling van de Sovjet-Unie in december 1991 een feit was, ging ook
het Warschaupact enkele maanden later verloren. Het was duidelijk dat Rusland,
het ‘gezicht’ en vertegenwoordiger van het Sovjetrijk op wereldschaal serieus
moest inbinden. Op geografisch gebied speelde het maar liefst veertien
deelstaten kwijt waardoor het enorme Sovjetgebied werd geredigeerd. Op
geopolitiek niveau verloor het een groot deel van zijn standvastigheid, door
het wegvallen van het Warschaupact. Ook politiek gezien werd Rusland
verschrompeld. Het communisme werd door het overwinnende Westen geminimaliseerd
tegenover de ‘hoger staande’ waarden van democratie en kapitalisme waardoor
vele communistische landen in Afrika en Azië in het kielzog van het Westen
gingen lopen en zich afdeden van invloeden vanuit Rusland. Rusland was de grote
verliezer en werd door het Westen als een schim beschouwd en in een marginale
uithoek geplaatst.

‘Een spel van toenadering en afwijzing’

Na de ontmanteling van de USSR kwam het nieuwe Rusland in handen van president
Boris Jeltsin. Hoewel hij toenadering zocht tot Europa en zich in 1993 zelfs
uitsprak over een mogelijke toetreding van Rusland tot de EU in Helsinki [1],
werden de relaties tussen Rusland en Europa al weer snel vertroebeld. De aanpak
van Rusland in de eerste oorlogen in Tsjetsjenië in 1994 werd door Europa met afgrijzen
gevolgd en Jeltsin werd verschillende keren op het matje geroepen. [2] De
Kosovo kwestie betekende een uitlopen van de vertroebeling en een nieuw conflict
tussen Rusland en de NAVO ( waaronder Europa) waarin Jeltsin dreigde met een
Europese Oorlog.

Putin volgde in 1999 Jeltsin op als tweede president van de Russische
Federatie. Na de tragische gebeurtenissen in New York op 11 september 2001
sloot Rusland aan bij Bush’ War on Terror. Rusland hanteerde een tolerant
beleid tegenover de Verenigde Staten en liet permanente basissen van het
Amerikaanse leger opbouwen in ex-Sovjet staten zoals Oezbekistan. Hoewel de
Verenigde Staten zeer snel en zonder meespraak van de Verenigde Naties of de
NAVO de War on Terror in Irak in de praktijk bracht, probeerde Bush wel zo veel
mogelijk naties mee in zijn War on Terror mee te slepen door een beroep te doen
op de militaire eenheid waarvoor de NAVO werd gecreëerd: “een aanval op een van
ons is een aanval op ons allen”. Ten tijden van het Warschaupact zou het
onmogelijk geweest zijn te denken dat Rusland en de NAVO ooit op een lijn
zouden zitten. [3]
Het is duidelijk dat Putin, naar aanleiding van deze gebeurtenissen, wel
degelijk meer toenadering zocht. Naast het hierboven aangehaalde tolerantiebeleid
voor basissen van Amerikaanse troepen op Russisch en ex-Sovjet grondgebied is
ook de Tear of Grief, een groot kunstwerk ter herinnering aan de gebeurtenissen
van 9/11 en tevens een geschenk van Rusland aan de Verenigde Staten, een
voorbeeld van hoe Rusland zijn schrikimago van zich af probeerde te werken.

Toch kwamen er opnieuw spanningen tussen de Verenigde Staten en Rusland inzake
het nucleaire programma van Iran. De Verenigde Staten verweet Rusland ervan te
weinig te doen om Iran tot de orde te roepen, waarna de Verenigde Staten
handelsrestricties oplegde. Volgens een artikel uit Knack (2011) zouden de
Verenigde Staten en Rusland samen voor een akkoord gaan inzake deze
problematiek. Obama beloofde hierbij het Congres aan te sporen de handelsrestricties
te verminderen. Het topic kwam enkele maanden geleden weer aan bod door de
nieuwe olie-handelsverdragen tussen Rusland en Iran die de Verenigde Staten
wantrouwen geeft en mogelijk verdere handelsrestricties doet doorvoeren.

‘Rusland
vandaag’

Momenteel is Putin er niet in geslaagd het imago van Rusland in de wereld te
verbeteren. Het lijkt er zelfs op dat in mondiale conflicten Rusland en het Westen
steeds verder uit elkaar komen te staan. In het conflict in Syrië kiezen het Westen
en de Verenigde Staten resoluut een andere kant. Rusland is de belangrijkste
bondgenoot van Syrisch president Assad, die het geweld vanuit het regime legitimeert
vanuit een nieuwe ‘War on Terror’. [4]
De erkenning van soevereiniteit van een land is volgens de ideologie van Putin een
belangrijk aspect. Het Westen hierin, bij de eenmaking van Europa, juist de
absolute en onweerlegbare soevereiniteit van landen in twijfel. [5] 

In de tweestrijd tussen de Russische Federatie en het Westen lijkt het er soms
op alsof de Koude Oorlog nooit is beëindigd. Net als toen staan in
internationale kwesties de Verenigde Staten en Rusland lijnrecht tegenover
elkaar. In 2009 werd door Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Hillary
Clinton en Russisch minister van Buitenlandse zaken Lavrov letterlijk een rode
reset button ingedrukt. Recente ontwikkelingen wijzen echter uit dat de Russisch-Amerikaanse
relaties alweer vertroebeld zijn. Putin zette eind 2012 zijn krabbel onder de
nieuwe adoptiewet, die het voor Amerikanen onmogelijk maakt om Russische kinderen
te adopteren. [6]
Washington voerde hiertegen zijn Magnitsky Act [7]
uit waarvoor het voor Russen, die volgens de Verenigde Staten betrokken waren
bij een schending van de rechten van de mens, onmogelijk wordt een visum te
verkrijgen.
In de klopjacht op Amerikaans klokkenluider Snowden ondermijnde Rusland de
Verenigde Staten door Snowdens verzoek tot asiel in Rusland op 1 augustus 2013
te aanvaarden met een duur van een jaar. Het Witte Huis liet hierop weten dat
het besluit de jarenlange samenwerking tussen beide landen bij het handhaven
van de wetten ondermijnt.
Op het internet duiken meerdere artikels op over een Russische ontkenning van
9/11. De toonaangevende zender Russia Today kwam op de proppen met overtuigende
argumenten dat aanslag een ‘inside job’ was. In hun volledig en interessant artikel hebben Åslund en Kuchins (2009) het
over het bestaande idee dat er tussen Rusland en het Westen een ‘value gap’ bestaat
dat handelt over ideologie en waarden. Ik moet zeggen dat in deze theorie wel
wat inzit. Het is zo dat als een band, bestaande uit feministen, besluit te
protesteren in een Kerk, hier in het Westen geen vervolging krijgt bestaande
uit meerdere jaren strafkamp en waarbij de leden het land noodgedwongen moeten
ontvluchten. Ook de uitbreiding van de anti-homo wet zette in het Westen veel
kwaad bloed. De Olympische Winterspelen in het Russische Sochi werden dan weer
overschaduwd door veel protest omwille van het niet naleven en respecteren van
de rechten van de mens door Rusland.

‘Rusland in de toekomst’

Rusland is hot topic dezer dagen en hoewel ik hier kan schrijven over mijn verwachtingen
hoe het Rusland zal gaan in de toekomst ben ik er mij van bewust dat er op dit
eigenste moment weer heel veel nieuwe ontwikkelingen zijn. Hoewel het er op
leek dat Putin Moskou op een meer economische richting wou aansturen en zich
wou aansluiten bij de BRICS landen, waardoor Rusland als opkomende grootmacht
erkend werd, lijkt alsof alles op de Krim is gezet. Het is zeer duidelijk dat
als Rusland verder gaat met het bezetten en potentieel annexeren van de Krim er
in internationale betrekkingen zeer veel zal veranderen. Hoewel er in het
verleden een balans bestond tussen het geloof in een neo- en post-imperialistische
visie van Rusland lijkt het erop dat Putin door het de bezetting en het
annexeren van de Krim op weg is om meer mensen te overtuigen van zijn neo-imperialistische
visie. [8] Ik geloof dat Rusland
het er zich niet makkelijk op maakt. Het Westen zal ongetwijfeld sancties nemen
tegen Rusland. Zowel de NAVO, de VN als de G8 [9] maar ook particuliere
bedrijven en instanties zullen hun consequenties tegen Rusland nemen.

Hoewel ook Europa zich
realiseert dat Putin geen standvastige bondgenoot is, kan Europa niet anders
dan toegeven dat voor de belangrijkste wereldlijke kwesties zoals duurzaamheid,
klimaatsverandering, nucleaire controle en energievoorzieningen het Westen en
Rusland, tezamen met andere mogendheden, nu eenmaal op elkaar zijn toegewezen. Er
zullen onweerlegbaar sancties komen van het Westen tegen Rusland, die Rusland
en het Westen nog verder uit elkaar zullen drijven. Toch ben ik er van
overtuigd dat in de grootste internationale kwesties, de twee grootste
aartsrivalen geen andere keuze hebben dan zich te verzoenen. Ruslands olie gaat
voor drie vierde naar Europa en is in die zin afhankelijk van Europa. Echter is
Europa ook afhankelijk van deze Russische olie. [10] Ik hoop dat de sancties
die het Westen zal nemen tegen Rusland wel overwogen worden en in de toekomst
geen ontspoorde sanctieoorlog teweeg zal brengen tussen het Westen en Rusland.

>Noten:

[1] Jeltsin sprak zich in Helsinki
uit over zijn wens over de toetreding tot Europa in een gesprek met toenmalige
Finse president Ahtisaari en voormalig president van de Verenigde Staten Bill
Clinton. De bijeenkomst, die in Helsinki plaatsvond in plaats van in de Verenigde
Staten door een toen al verzwakte Jeltsin, is naar mijn mening historisch
gezien een zeer interessante en succesvolle bijeenkomst in het Russisch-Westerse
conflict maar verloren gegaan in de geschiedschrijving omtrent dit onderwerp.
De top was georganiseerd om een dialoog op gang te trekken over de toetreding
van ex-Sovjet staten tot de NAVO, waar Rusland zich faliekant tegen verzette.
Ook werd op deze bijeenkomst in gesprek gegaan over mogelijke toetreding van
Rusland tot -de toen nog- G7 en de ratificatie van Rusland als lid van
verschillende internationale organisaties.

[2] Rusland werd onder ander in
januari 1995 op initiatief van de Franse minister van buitenlandse zaken Alain
Juppé door de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) op
het matje geroepen. Rusland tekende mee in de organisatie als een weg om
toenadering tot Europa te krijgen. Rusland legitimeerde zijn harde aanpak in
Tsjetsjenië als een ‘intern conflict’. Hoewel ook Duits minister van
Buitenlandse Zaken Klinkel dit beaamde riep hij Rusland op respect te tonen
voor de verdragen die het land tekenden. In Klaassen (1995) is al duidelijk
sprake van een afkeer van Europese landen. De Deense minister van Buitenlandse
Zaken zegt in dit artikel ‘niet uit te sluiten dat zijn land de economische
steun aan Moskou zal stopzetten en de toetreding van Rusland tot de raad van
Europa zal blokkeren wanneer de Russen hun houding ten opzichte van Tsjetsjenië
niet wijzigen.’

[3] De redenen waarom Rusland zich
vrijwel meteen achter Bush’ War on Terror schaarde, zijn volgens de meeste
opinies te verklaren als een legitimatie voor het harde optreden van Rusland in
de interne oorlogen met Tsjetsjenië, die vaak gekenmerkt werden door aanslagen.
In zijn artikel heeft Shuster (2011) het over het feit dat War on Terror in
Rusland al langer woedden en dat Putin, door zich aan te sluiten bij de War on
Terror van Bush, hoopte op meer internationaal begrip voor de situatie in
Tsjetsjenië.

[4] De keuze van Rusland om als
bondgenoot van Assad ten tonele te verschijnen, kan meerdere redenen hebben. De
meest voor de hand liggende reden slaat terug op hetgene wat Rusland en de
Verenigde Staten ooit deelden: hun ‘War on Terror’. Ook Assad wilt zijn
wandaden tegen zijn eigen volk legitimeren aan de hand van een ‘War on Terror’.
De alternatieve nieuwsredactie dewereldmorgen.be meldde verdragen tussen
Rusland en Syrië over grondstoffen en olie, als mogelijke reden voor de
Russische steun. Rusland zelf verantwoord de steun aan Syrië als erkenning van
de soevereiniteit van het land en zijn leider.

[5] Algemeen wordt aanvaard dat
Ruslands opinie over interne conflicten in landen uitgaat van respect voor de soevereiniteit
van dat land. Hoewel dit in vele gevallen het geval is (Syrië, Iran,
Noord-Korea, …) is dit in de praktijk vaak anders. Putin kent veel
neo-imperialistische neigingen en mengt zich nog vaak in ex-Sovjet staten en
nieuw ontwikkelde staten zoals Abchazië, Transnitrië en Zuid-Ossetië waar hij
een zeker vorm van ‘hard power’ afdwingt omwille van drukzetting in oliebelangen.
De Russische inmenging in de Krim is nog het meest frappante voorbeeld van de
contradictie in Ruslands soevereiniteits-visie.

[6] De adoptiewet kwam er volgens
Moskou omwille van het sterven van een Russisch adoptiekind in de Verenigde
Staten. De optie van Russische burgers is sowieso al vrij beperkt aangezien
Medvedev een wet tekende die het verbiedt voor holebi en niet getrouwde koppels
om een Rus te adopteren.

[7] De Magnitsky Act is een verdrag goedgekeurd
door Amerikaans president Obama en het Amerikaans Congres die het verkrijgen
van een Amerikaans visum onmogelijk maakt voor Russen die in aanraking kwamen
met een schending van de rechten van de mens. In de praktijk komt dit neer op
een zeer uitgebreide lijst met Russen die de Verenigde Staten niet in kunnen.
De act kwam er nadat de Russische overheid Sergei Magnitsky, in de gevangenis
voor fraude onderzoek naar Russische diplomaten, medische hulp weigerde te
geven waardoor hij overleed.

[8] De post-imperialistische visie
gaat er vanuit de Rusland zich neerlegt bij de ontmanteling van de Sovjet-Unie
en dat het geen ambities heeft zijn territoria uit te breiden. Na de jaarlijkse
toespraak tot het Parlement in 2005 waarin Putin claimde dat het ontmantelen
van de Sovjet-Unie de grootste catastrofe was van de twintigste eeuw en dat
Rusland voor zichzelf zou beslissen hoe het vrijheid en democratie kon
bereiken, waaide in het Westen een lichte paniek op dat Putin het uiteenvallen
van de Sovjet-Unie niet aanvaardt en streeft naar Russische uitbreiding. Met de
annexatie van de Krim (hoewel Rusland officieel geen claim op de Krim legt) is
de discussie tussen de neo- en post-imperialistische visie van Putin weer niet
weg te slaan.

[9] Een dag na dit schrijven liet de
Franse minister voor buitenlandse zaken Fabius weten dat de G8 top zal
plaatsvinden zonder Rusland en dat Rusland potentieel op non-actief wordt gezet
binnen de top. De geplande top werd ironisch genoeg voorzien in Sochi, Rusland,
maar werd al afgeblazen wegens het conflict op de Krim.

[10] Het is moeilijk te voorspellen
hoe de potentiele economische sancties tegen Rusland zijn weerslag zullen
hebben in internationale economie. Rusland kan als reactie op sancties een
olieboycot tegen Europa teweegbrengen hoewel dat zijn eigen economie desastreus
zou schaden. In een interessant artikel van Kleinnijenhuis (2014) lijkt het
erop dat Putin niet gelooft dat Europa de dreiging met sancties ooit zal
waarmaken. Putin weet dat Europa afhankelijk is van de Russische olie en dat er
geen Europese militaire interventie zit aan te komen. Toch beargumenteerd het
artikel dat Rusland meer afhankelijk is van Europese investeringen dan
omgekeerd aangezien een groot deel van de afhankelijkheid van Rusland omtrent
olie werd teruggeschroefd toen de Russen in 2009 grote delen van Oekraine
stillegden door een olieboycot. Ook presenteert het artikel enkele voorbeelden
van potentiële sancties tegen Rusland.

>Literatuur:

Åslund, A. & A. Kuchin (2009) Pressing the ‘Reset Button’ on Us-Russia
Relations, http://csis.org/files/media/csis/pubs/090405_policy_briefing_russia_balance.pdf,
laatst geraadpleegd op 19/03/2014

van der Galien, M. (2014) Europa verenigt zich tegen Rusland, http://www.dagelijksestandaard.nl/2014/03/europa-verenigt-zich-tegen-rusland,
laatst geraadpleegd po 19/03/2014

Garschagen, O. (1997) Top Rusland-VS in
Helsinki door zwakte Jeltsin, http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2668/Buitenland/archief/article/detail/482049/1997/02/08/Top-Rusland-VS-in-Helsinki-door-zwakte-Jeltsin.dhtml,
laatst geraadpleegd op 17/03/2014

van der Hulst, A. (2014) VS en Rusland maken ruzie over vastgelopen vredesonderhandelingen
Syrië, http://www.nrc.nl/nieuws/2014/02/17/vastgelopen-syrische-vredesonderhandelingen-leidt-tot-ruzie-tussen-vs-en-rusland/,
laatst geraadpleegd op 19/03/2014

Ijsseldijk, J. (2012) Putin
zet krabbel onder anti-adoptiewet, http://nos.nl/op3/artikel/456132-Putin-zet-krabbel-onder-antiadoptiewet.html,
laatst geraadpleegd op 19/03/2014

Klaassen, J. (1995) EU-voorzitter Frankrijk
wil van Jeltsin uitleg over Tsjetsjenië, http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/400333/1995/01/05/EU-voorzitter-Frankrijk-wil-van-Jeltsin-uitleg-over-Tsjetsjenie.dhtml, laatst geraadpleegd
op 22/03/2014

Kleinnijenhuis, J. (2014) Rusland kan niet zonder Europese investeringen, http://www.trouw.nl/tr/nl/3034/Onrust-in-Oekraine/article/detail/3608375/2014/03/06/Rusland-kan-niet-zonder-Europese-investeringen.dhtml,
laatst geraadpleegd op 19/03/2014

Shuster, S. (2011) How
the War on Terror did Russia a Favor, http://content.time.com/time/world/article/0,8599,2093529,00.html,
geraadpleegd op 19/03/2014

Vrijland, M. (2013) Russia
Today komt met hard bewijs dat 9/11 inside-job was, http://martinvrijland.com/2013/09/21/russia-today-komt-met-hard-bewijs-911-was-inside-job/,
laatst geraadpleegd op 18/03/2014

s.n. (1999) Jeltsin
dreigt met Europese oorlog, http://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/archief/article/detail/2718017/1999/04/10/Jeltsin-dreigt-met-Europese-oorlog.dhtml, laatst
geraadpleegd op 17/03/2014

s.n. (1997) Jeltsin: Rusland wil lid worden van EU, http://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/archief/article/detail/2470711/1997/03/24/Jeltsin-Rusland-wil-lid-worden-van-EU.dhtml, laatst
geraadpleegd op 17/03/2014

s.n. (2011) VS en Rusland strijken plooien glad over Iran, http://www.knack.be/nieuws/wereld/vs-en-rusland-strijken-plooien-glad-over-iran/article-normal-31701.html, laatst
geraadpleegd op 19/03/2014

s.n (2014) Us concerned about Iran-Russia
oil deal, http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2014/01/us-concerned-about-iran-russia-oil-deal-201411401720864604.html,
laatste geraadpleegd op 19/03/2014