DE ONTBERINGEN VAN EEN WEDUWE

Mijn tante moet ongeveer tachtig jaar oud zijn geweest. Zij heette Havo. De v spreek je als w uit. Hoe oud zij precies is, is zoals veel van haar leeftijdgenoten onbekend. De familie denkt dat zij ergens in 1939 geboren moet zijn in het Assyrische dorp Arbo in het bergachtig gebied van het Izla gebergte dat Kamishli (Syrië) en Turabdin (Zuidoost-Turkije) van elkaar scheidt. In 1963 (een schatting) besluit zij als weduwe met haar enige zoon van circa vier jaar oud te ‘emigreren’. Haar zoon heet Nuri. Zonder google maps en tomtom pakte zij op een klaarlichte dag alles wat zij had en vertrok door de bergen en woestijen. Alles? Haar zoon van vier jaar oud, een soort rugzak en een lege portemonnaie. Haar budget was welgeteld minder dan een euro. Bijna zonder schoenen, in die tijd geen sprake van Adidas of een ander topmerk, begon haar reis vroeg in de ochtend richting de bergen. Haar eerste bestemming was het dorpje BerGuriya op de Turks-Syrisch grens waar mijn andere tante woonde. De afstand tussen Arbo en Berguriya was bijna zes uren lopen. Eerste deel van deze route wandel je stijl tegen de bergen in en dan eenmaal op de punt van de berg begint de reis bijna ‘skiënd’ uren lang naar beneden richting de Syrische woestijn. Het dorpje Berguriya was het eerste station van mijn tante Havo en haar zoon Nuri.

MENSENSMOKKELAAR

In Berguriya wordt een mensensmokkelaar geregeld die hun over de levensgevaarlijke grens tussen Turkije en Syrië moet smokkelen. Gevaarlijk? De man van mijn tante kwam paar jaar eerder op dezelfde grens om het leven, toen hij ook de route aflegde. Hij werd door Turkse soldaten doodgeschoten. Tante bleef toen achter met haar toekomstige zoon in haar buik. En tante bleef haar hele leven weduwe. Nooit meer getrouwd. De mensensmokkelaar kondigt op een donkere avond het vertrek vanuit Berguriya naar Kamishli (Syrië). Uit veiligheidsoverwegingen moet de reis in het donker plaatsvinden. Mijn tante heeft na ongeveer vier uren wandelen meer geluk dan haar man. Zij komt met haar kind zonder kleerscheuren aan bij de familie in Kamishli. Dit is het tweede station van tante en haar kind.

Kamishli is een stad dat letterlijk in de woestijn is gebouwd door de Assyriërs begin vorig eeuw. Vanuit hier gaat de reis van mijn tante verder richting Garduka. Een dorpje richting Irak. Hier woont de tante van mijn tante. Relatief gezien de makkelijkste deel van de route. Aangekomen dus op het derde station. In Garduka komt de vader van haar man uit Irak om hen op te halen.

NINVE

De reis vanuit Garduka richting Ninve (Irak) is deel vier van de reis en tevens ook gevaarlijk. In het Midden-Oosten zijn grenzen altijd gevaarlijk. Vanuit Garduka moet de reis ook in de nacht plaatsvinden. Tante en haar kind vertrekken met de ‘mensensmokkelaar’ richting Ninve; ooit de hoofdstad van een groot Rijk. Met een kind van ongeveer vier jaar oud begint de reis in de woestijn. Het duurt de hele nacht. Moe, bang, dorst, hongerig komen zij veilig in het dorp Sinjar in de regio van Ninve in de huidige Irak. In Sinjar woonden voornamelijk Jezidis. Hier blijft tante ongeveer twee en half jaar met haar enige zoon. Maar ook hier blijkt het leven erg moeilijk te zijn. En een verderfelijk culturele gewoonte leidt tot haar vertrek uit Sinjar. De familie van haar overleden man willen haar niet meer hebben en zij krijgt vriendelijk maar doch dringend te horen dat zij dient te vertrekken en wel zonder haar enige zoon. Verderfelijk? Ja, in die contreien en in die periode hoorde namelijk het kind bij de familie van de man en nu zijn vader niet meer leefde, behoorde hij tot de familie van de overleden vader. Mijn tante dreigde dus ook haar enige bezit kwijt te raken. Als weduwe verkeerde zij in de regio sowieso in een zeer zwakke positie. Vrouwen hadden geen rechten, maar een weduwe helemaal niet. Laat staan het recht om het eigen kind te mogen behouden als weduwe. Mijn tante begint noodgedwongen een plan te ontwikkelen. Een plan om haar zoon te redden. En hoe!? Zij regelt een mensensmokkelaar om haar en haar kind het dorpje Sinjar te ontvluchten. Zo gezegd, zo gedaan! De reis begint weer in de nacht en de reis is een herhaling van zetten van twee en half jaar geleden, maar nu met het gezicht de andere kant op. De zoon Nuri is nu twee en half jaar ouder. Hij moet ongeveer iets ouder zijn dan zes jaar. Hij herinnert zich van de retour Ninve-Arbo meer dan Arbo-Ninve. Wachtend in het ziekenhuis in Enschede -meer ironisch is het niet mogelijk- op de auto om tante naar de koude aula te brengen, vertelde hij mij afgelopen donderdag emotioneel voor de eerste keer over de ontberingen van hun retour van Arbo naar de hoofdstad van weleer Ninve.

Abraham beth Arsan.