Wie zich interesseert voor het thema laïciteit – dat in Frankrijk een rol lijkt te gaan spelen bij de komende presidentsverkiezingen – moet af en toe afdalen van de intellectuele debatten naar de alledaagse praktijk. Bijvoorbeeld een speelplaats van een basisschool van de staat in Laval (Isère). Onder de rubriektitel CATHOFOBIE lees je in een blog van katholieke leken het kopje: ‘Laïcistisch delirium: ter nagedachtenis van de islamistische moord op Samuel Paty wordt een Heilige Maagd uitgesloten van de basisschool’. Wat is er aan de hand?
Aan de rand van de speelplaats van de school, op de scheidingsmuur naar de straat, staat een beeld van een biddende Maria in een stenen huisje, een soort open kapel. Dat beeld staat daar al lang, sinds WOII. Het schoolgebouw was vroeger een boerderij, en tijdens een bombardement kreeg de eigenares een visioen waarin ze Maria zag. Als dank voor het visioen liet zij het Mariabeeld plaatsen.
In 1990 werd de boerderij omgefunctioneerd tot school, en vijf jaar later maakte een leerkracht de madonna tot probleem. De oplossing toen was het beeld een beetje te draaien, zodat de Moedermaagd niet meer naar de leerlingen keek. Maar nu is er een nieuwe directrice, en tijdens een hommage aan Samuel Paty zou het haar duidelijk geworden zijn dat het beeld niet in overeenstemming is met de wetgeving op de laïciteit. De oplossing: het beeld werd helemaal gedraaid, zodat het op de straat uitkijkt, en de leerlingen op de speelplaats alleen de achterkant van de behuizing zien. De draadomheining werd ook aangepast, en achter de kapel gelegd, zodat het lijkt alsof het beeld buiten de speelplaats ligt.
Dit lokte heftige reacties uit van katholieke kant: verbijsterend, dwaas, satanisme… en dat die directrice maar oppast dat ze niet moet branden in de hel! Het meest opmerkelijke is dat geen enkele van de reacties argumenteert vanuit de laïciteit. Hier is vooral een verstoord, zeer traditioneel katholicisme aan het woord, dat met hel en duivel in het hoofd zit, en zich aangetast voelt in zijn godsdienstigheid. Het begrip laïciteit is blijkbaar nog helemaal niet doorgedrongen tot in Laval.
Hoe het initiatief van de directrice beoordelen? Je kan het een elegante oplossing vinden dat het beeld behouden is en alleen maar gedraaid en buiten de omheining gepositioneerd. Van de andere kant: het beeld was eigenlijk geen probleem, waarom er dan een van maken? En bovendien: het gaat om een historisch beeld, verbonden aan de geschiedenis van het gebouw, niet om actueel katholiek proselitisme. De katholieke traditie van Frankrijk hoeft ook niet te worden ontkend, of wel?
Laïciteit in Lyon
In de grootstad Lyon botst de Moedermaagd ook op problemen. Tijdens een pestepidemie in de 17de eeuw plaatsten de handelaars van Lyon hun stad onder de bescherming van de Maagd Maria en beloofden elk jaar op 8 september een offer te brengen. Zo ontstond de lokale traditie van de ‘eedaflegging van de schepenen’ aan Maria, die teruggaat tot het jaar 1643 en die voortleeft als een jaarlijkse ceremonie, waar traditioneel ook de burgemeester aan deelneemt en een symbolische penning overhandigt. Die traditie kende wel een lange onderbreking, want ze werd afgeschaft tijdens de Franse Revolutie en pas opnieuw ingevoerd tijdens het Vichyregime.
De huidige burgemeester (van de groene partij EELV), Grégory Doucet, heeft niet deelgenomen aan de religieuze ceremonie ‘uit respect voor de laïciteit’. Het bisdom maakte er geen probleem van, en vond het positief dat de burgemeester na de ceremonie een gesprek aanging met de gelovigen. Maar in het conservatief katholiek gerichte magazine La Croix werd de burgemeester wel bekritiseerd om zijn ‘trieste laïciteit’, en bovendien, destijds hielp Maria Lyon tegen de pest, en nu is er de covidpandemie, en de burgemeester blijft weg van de hulpbeden aan Maria!!!
“Franse kernenergie? Ongelooflijk dat hun leugencam... 
