Al decennia lang ben ik een dagelijks gebruiker van het openbaar vervoer: bus, metro, tram en trein in Brussel, Vlaanderen en ook af en toe Wallonië en Europese steden. Ik hou altijd rekening met (kleine) vertragingen en af en toe een klein of groot incident.

Afgezien van de ronduit versleten oranje metrostellen die de MIVB dringend uit roulatie moet nemen, ben ik zeer tevreden over de kwaliteit en kwantiteit van het Brussels openbaar vervoer. Dat in tegenstelling tot een onbetrouwbare De Lijn, die door de Vlaamse regering in de uitverkoop wordt gezet.

En wat te schrijven over het Belgische spoorwezen?

De afgelopen twee maanden zijn er twee 48-urenstakingen geweest. Tijdens één van die stakingen raakte ik in gesprek met een oudere treinbegeleider die houdt van zijn werk en me toevertrouwde: “In plaats van dure consultants en managers te engageren, zou de NMBS-directie meer en beter betaald basispersoneel in dienst moeten nemen.” Een waarheid die ook geldt voor vele, andere sectoren van het openbaar leven: gezondheidszorg, onderwijs, kinderopvang,  jeugdzorg, …

Midden november moest ik voor een paar lezingen een trein naar het Nederlandse Zeeland nemen. De trein was zonder tekst of uitleg afgeschaft. 3,5 uur reistijd werd 4,5 uur reistijd. Een goed boek bood gelukkig troost.

Van 5 tot 7 december was er de tweede 48-uren spoorstaking. De vertraging en treinbezetting vielen goed mee. Vele mensen werkten duidelijk van thuis uit. Op 8 december daarentegen spoorde ik ’s avonds van Luik, via Brussel naar Antwerpen. De trein zou in Antwerpen aankomen om 19u01, maar arriveerde pas om 19u53. Reden: een voertuig op de sporen in Sint-Katelijne-Waver. Ik moest om 20u in de Bourlaschouwburg zijn voor een theatervoorstelling. Ik spoedde me dus naar een taxi en zei: “naar de Bourlaschouwburg a.u.b.”, waarop de taxichauffeur vroeg: “What do you say? What is the Bourlaschouwburg and where is it?”. Ik speelde de Engelstalige gids voor deze taxibestuurder in Antwerpen en moest 15 euro betalen. Gelukkig begon de voorstelling ook met vertraging.

En dan moest zaterdag 9 december nog komen. Na een muziekoptreden wilde ik van Antwerpen naar Gent sporen.  Rond 20u45 was ik in het Centraal Station van Antwerpen. Op de vertrekborden stonden al vertragingsminuten gemarkeerd in het rood. Alleen op de NMBS-app kon je lezen dat er een defecte trein was tussen Antwerpen-Berchem en Antwerpen-Centraal. En ook een stilstaande trein ter hoogte van Zwijndrecht. Ik zat in een goed gevuld treinstel met behoorlijk wat anderstalige toeristen. Na ongeveer 40 minuten radiostilte kondigde de treinbegeleider plots aan (ik citeer letterlijk): “Deze trein rijdt niet. Ik los nu de deuren”. Aan alle treinreizigers om het vervolgens zelf uit te zoeken en op te lossen. De boodschap werd enkel in het Nederlands gecommuniceerd. Niemand wist wat gedaan. Ik vertaalde deze loze zin in het Engels en besloot om een trein via Brussel naar Gent te nemen. In die trein was slechts de helft van de stellen toegankelijk. De treinbegeleider beantwoordde geen vragen, maar liep alleen gestresseerd over en weer. Met vertraging kwamen we aan in Brussel en daar moest dan bijna een uur gewacht worden. Uiteindelijk bereikte ik Gent-Dampoort na meer dan vier uur stop- en reistijd. De normale reistijd Antwerpen Centraal-Gent Dampoort bedraagt 47 minuten.

Het totale gebrek aan basiscommunicatie maakte me boos. Wie geen smartphone en NMBS-app heeft en geen Nederlands spreekt, was het spoor volstrekt bijster. De dag erna – op 10 december – lees ik op mijn smartphone het cynisch luidend bericht dat de NMBS meer treinen en bestemmingen inzet. In februari 2024 volgt dan een prijsverhoging. De klap op de vuurpijl kwam begin deze week. Door een brand in een seinhuis werden treinen afgeschaft en zullen er problemen zijn met het treinverkeer tot begin januari 2024.

Ik stel voor dat de NMBS-directie voor kerst en nieuwjaar ruimhartig voorziet in de ‘sorry’-passen van weleer om de acute en chronische nood van de dagelijkse treinreiziger te lenigen en eerst betere dienstverlening en communicatie te bieden, alsook oud materieel te vervangen en basispersoneel te engageren vooraleer alweer de prijzen te verhogen.

Hoewel ik de laatste tijd meer taxi’s en deelwagens heb moeten betalen, blijf ik een vurige verdediger van openbaar vervoer. De privatisering van dit basisrecht lost niets op. Integendeel. In Groot-Brittannië is men al (gedeeltelijk) teruggekomen op de eerdere privatisering van het Britse Spoor.

Belgische en Europese politici dienen werk te maken van grondige maatregelen voor een goed aansluitend Europees spoorwegnetwerk met betaalbare prijzen (en niet tot het zesvoud van vliegtickets). Hef belastingen op vliegtickets en kerosine en deze belastingen kunnen geïnvesteerd worden in betere spoorinfrastructuur en betere dienstverlening. Doe lagekostenmaatschappijen zoals Ryanair meer en fatsoenlijk betalen aan hun personeel en aan de regionale luchthavens. Iedereen zonder neoliberaal winstoogmerk is immers gebaat bij socialer en ecologischer openbaar vervoer.

Wouter Hessels is docent en podiumdichter in Brussel