Op 16 augustus, tijdens de wekelijkse kabinetsvergadering, kondigde Ali Allawi, de minister van Financiën sinds 2020, zijn ontslag aan. Zijn ontslagbrief is een striemende aanklacht tegen de politieke klasse van Irak en het door de VS gecreëerde politiek systeem. De brief schetst een verbijsterend beeld van een mislukte staat.
Wie is Ali Allawi?
De voormalige minister is 74, werd geboren in Bagdad, maar leefde een groot deel van zijn leven in ballingschap in Londen. Hij komt uit een prominente sjiitische familie die Irak ontvluchtte na de staatsgreep van 1958 die koning Faisal II ten val bracht.
Ali Allawi: Foto: Iraqi Old Man, Wikimedia Commons / CC BY-SA 4.0
Hij is opgeleid in Groot-Brittannië en de VS, onder meer aan het Massachusetts Institute of Technology (MIT) en Harvard, waar hij een master in bedrijfskunde behaalde. Hij werkte later als bankier en bij de Wereldbank.
Na de door de VS geleide invasie in 2003 keerde Allawi na vier decennia terug naar Irak om het land te helpen besturen. Tijdens de interim-regering 2003-2004 was hij in het kabinet van de Iraakse regeringsraad als minister van defensie en handel, en later als minister van Financiën in de nationale overgangsregering van Irak van 2005-2006, toen de grondwet van het land na 2003 werd geratificeerd.
Allawi werd in mei 2020 benoemd tot minister van Financiën in het kabinet van Mustafa Al-Kadhimy. Hij kan een onverdachte bron worden genoemd, omdat hij een integraal onderdeel was van eerdere corrupte regeringen en dus eigenlijk een deel van het probleem.
Irak staat op instorten
De ontslagbrief beschrijft een reeks buitensporige fraudes, goedgekeurd of gepromoot door enkele van de hoogste politieke tenoren, die een “enorme octopus van corruptie en bedrog” hebben gecreëerd die het hele land vergiftigt. De conclusie van de brief is bijna apocalyptisch.
Irak, aldus Allawi, staat op instorten en wordt geconfronteerd met “een crisis van de staat, van de samenleving en zelfs van het individu”. Het probleem is niet alleen oneerlijke leiders, maar het hele systeem dat twee decennia eerder door de VS werd ingevoerd.
“Ik geloof dat we voor een van de meest serieuze uitdagingen staan waar een land in de afgelopen eeuw ooit mee te maken heeft gehad.” De echte macht, aldus Allawi, is in handen van partijbonzen, oligarchen en militieleiders. Die behandelen zelfs de regeringsleiders als lakeien.
“Ik geloof dat we voor een van de meest serieuze uitdagingen staan waar een land in de afgelopen eeuw ooit mee te maken heeft gehad.”
De belangrijkste eis van de grote massaprotesten in Irak in oktober 2019 was de bestrijding van officiële corruptie. Maar om de belangen van corrupte religieuze en sektarische partijen te beschermen, stuurde de regering van voormalig premier Adel Abdul Mahdi de Iraakse milities af op de vreedzame demonstranten, waarbij meer dan 700 demonstranten werden gedood en meer dan 20.000 gewond.
Allawi en premier al-Kadhimi werden na het gedwongen aftreden van de regering van Abdul Mahdi geprezen als de potentiële redders van Irak, omdat ze geen banden hebben met politieke partijen of milities. Maar daardoor hebben ze weinig invloed in een land waar de macht wordt uitgeoefend door gewapende milities, gestolen geld en religie.
Ongebreidelde corruptie
In zijn brief legt Allawi uit dat de corruptie nog dieper is dan hij zich had gerealiseerd. Kort na zijn aankomst “werd ik geconfronteerd met de schokkende realiteit van hoe erg het overheidsapparaat in de afgelopen 15 jaar was verslechterd”, schrijft hij. “De staat was effectief gekaapt door politieke partijen en belangengroepen.”
Allawi’s eigen Ministerie is al meer dan een decennium op drift, voornamelijk door de talrijke personeelswisselingen. Het personeel bestaat voornamelijk uit mensen “zonder zinvolle ervaring of taalvaardigheden, en met weinig begrip van moderne praktijken in openbaar bestuur of financieel beheer”.
Allawi hield zich een groot deel van zijn eerste jaar in functie bezig met het schrijven van een hervormingsplan. Maar in zijn ontslagbrief suggereert hij dat al dergelijke inspanningen gedoemd zijn om te mislukken, niet alleen omwille van corrupte politici, maar door “het politieke kader van dit land”.
Het systeem dat tijdens de VS bezetting werd ingevoerd is een proces geworden waarbij het Iraakse oliegeld via de ministeries wordt doorgesluisd en verdeeld door oligarchen en de milities die hen beschermen. Dit systeem is vrijwel algemeen verspreid, omdat een groot percentage van de bevolking voor de overheid werkt en pogingen om een levensvatbare industrie en particuliere sector op te bouwen opzettelijk werden onderdrukt.
Een groot percentage van de bevolking werkt voor de overheid en pogingen om een levensvatbare industrie en particuliere sector op te bouwen werden opzettelijk onderdrukt.
Dit alles betekent dat Irak meer dan ooit afhankelijk is van olie-inkomsten. Als die instorten, gaat het hele land failliet, met uitzondering van de corrupte politici, militieleiders en oligarchen die een luxeleven leiden in hun riante huizen in Londen.
Hoewel Allawi’s ontslagbrief het nieuws haalde in Irak, excelleerden de Westerse media in stilzwijgen. Het land is stuurloos sinds de laatste verkiezingsronde van een jaar geleden, waarbij de onderhandelingen om een nieuwe regering te vormen nergens toe leiden.
Het nieuws van Allawi’s ontslag werd later in augustus overschaduwd door het uitbreken van geweld: twee sjiitische facties, samen met hun milities, kwamen in Bagdad tegenover elkaar te staan, waarbij tientallen doden vielen en honderden gewonden. Dit geweld was een strijd tussen milities om macht, geld en controle over het staatsapparaat.
De Qi Card fraude
Allawi probeerde oude frauduleuze contracten te vernietigen en verzette zich tegen de implementatie van nieuwe dergelijke fraudepraktijken. Een van deze praktijken was gebaseerd op een elektronisch betalingssysteem, Qi Card genaamd, dat bedoeld was om de salarissen van ambtenaren en gepensioneerden te betalen.
Een groot obstakel voor hervormingen in Irak is de overweldigende afhankelijkheid van het land van contant geld, dat moeilijk te traceren is en dus kwetsbaar voor witwaspraktijken. Het is al jaren een doel van de voorstanders van corruptiebestrijding in het land om meer Irakezen in het elektronische banksysteem te krijgen, waar betalingen een verifieerbaar spoor achterlaten.
Maar die nieuwe technologieën zijn even kwetsbaar voor overname en controle door de oligarchen en milities, die er nog effectievere instrumenten voor het witwassen van kunnen maken.
Het systeem werd zonder toezicht beheerd en het werd een hulpmiddel voor Iraakse oligarchen en militieleiders om via fictieve salarissen geld binnen te rijven via ‘spooksoldaten’. De CEO van het bedrijf werd echter gearresteerd. Het leek destijds een belangrijke overwinning.
Qi Card, ontwikkeld door een schimmig bedrijf ‘International Smart Card’, bedoeld om elektronische betalingen te promoten, is een van de meest gedurfde verduisteringsoperaties van Irak. Het stelt overheidsmedewerkers en gepensioneerden in staat om hun maandelijkse betalingen contant op te vragen bij een van de duizenden terminals in het hele land.
Het was een populaire innovatie: voordat Qi Card in 2007 werd geïntroduceerd, moesten werknemers vaak uren in de rij wachten aan een overheidsbank om aan hun geld te geraken. Het bedrijf profileerde zichzelf als een technologiebedrijf van eigen bodem dat Irak zou helpen om het informatietijdperk binnen te treden.
Maar de link met de overheidssalarissen gaf het bedrijf een enorme macht. Volgens een rapport van de centrale bank betaalde de regering in 2019 bijna 47,5 miljard dollar aan haar werknemers en gepensioneerden en een groot deel daarvan ging via Qi Card. Het is opmerkelijk dat het bedrijf bijna zonder toezicht leek te opereren.
Zo werd Qi Card gebruikt door aan Iran gelieerde milities die een grootschalig ‘spookwerknemers’-plan opzetten om honderden miljoenen dollars te stelen. Het financiële bureau van de Hashd al Shaabi[1] had ongeveer 70.000 fictieve soldaten geregistreerd voor elektronische betalingen via Qi Card.
Het financiële bureau van de Hashd al Shaabi had ongeveer 70.000 fictieve soldaten geregistreerd voor elektronische betalingen.
Spooksoldaten zijn al jaren een standaard zelfverrijkingsprogramma voor hoge officieren in het Iraakse leger en de politie, maar Qi Card ging nog een stap verder. Het gemiddelde salaris van een Hashd-lid is bijna 1.000 dollar per maand, wat meer dan 800 miljoen dollar per jaar aan illegale inkomsten genereerde.
De operatie werd geleid door machtige militieleiders, waaronder Abu Mahdi al-Muhandis, de militieleider die in januari 2020 werd vermoord samen met Qassim Suleimani. Qi Card verdiende ook enorme sommen met de vergoedingen die het in rekening bracht voor elektronische transacties. Een deel van die winst werd gedeeld met vooraanstaande figuren.
De oprichter en directeur van Qi Card, de zakenman Bahaa Abdul-Hussein Hadi, lijkt zich jarenlang te hebben afgeschermd van kritiek door zakelijke relaties aan te knopen met de machtigste mensen van Irak, waaronder militieleiders. Tegelijkertijd deed Qi Card veel inspanningen om in de gunst te komen bij VS functionarissen.
Volgens een in mei 2020 gepubliceerd rapport door ProPublica stelde een functionaris van Trump, Max Primorac, begin 2018 aan een agentschap van de Verenigde Naties voor om Qi Card te gebruiken voor hun transacties. Primorac deed destijds lobbywerk voor Markez, een Amerikaans-Iraaks bedrijf ingehuurd door Qi Card.
De Verenigde Naties gingen niet in op het voorstel. Primorac werd later assistent van vicepresident Mike Pence. Bahaa Abdul-Hussein werd op de luchthaven van Bagdad gearresteerd in september 2020, voordat hij kon vluchten.
Maar een van Iraks meest beruchte oligarchen stelde een nieuw elektronisch betalingssysteem voor om Qi Card te vervangen. Dat systeem was nog erger. Bovenop de voortgezette corruptie, nam het nieuwe bedrijf een clausule op in het contract, waarbij het zichzelf een som van 600 miljoen dollar toekent als het overheidscontract zou worden ingetrokken.
Elke maand wordt vanuit New Jersey een vrachtwagen geladen met meer dan 10 ton Amerikaanse valuta ter waarde van een tot twee miljard dollar.
Verbazingwekkend genoeg werd dat contract goedgekeurd door het bestuur van de belangrijkste staatsbank van Irak, ondanks de pogingen van Allawi om het te blokkeren. Er wordt nog steeds geprocedeerd.
Dat contract, schreef Allawi, “was voor mij de druppel die de emmer deed overlopen. Het kristalliseerde de mate waarin de staat was gedegradeerd en een speelbal van belangengroepen was geworden”.
De ‘dollar veilingen’ of hoe de VS Irak in hun greep houden
Het geld dat de corruptie in Irak naar ongekende hoogten heeft gestuwd, is voor het grootste deel afkomstig uit een zwaarbewaakt gebouw van de Federal Reserve in East Rutherford, New Jersey. Daar wordt ongeveer elke maand een vrachtwagen geladen met meer dan 10 ton in plastic verpakte Amerikaanse valuta ter waarde van een tot twee miljard dollar. Het geld wordt vervolgens naar een luchtmachtbasis gereden en naar Bagdad gevlogen.
Het geld is eigendom van de Iraakse regering, die de opbrengst van de olieverkoop transfereert naar een rekening bij de New York Federal Reserve. Deze eigenaardige regeling is een erfenis van de VS bezetting, toen Washington de Iraakse regering en haar financiën rechtstreeks controleerde.
Het systeem wordt verder gezet omdat het beide landen goed uitkomt: de Irakezen krijgen snelle, preferentiële toegang tot dollars en de Verenigde Staten behouden een enorme invloed op de economie van Irak.
In theorie zijn de periodieke dollarzendingen bedoeld om te voorzien in de behoeften van Iraakse wisselkantoren en importeurs, die cash geld nodig hebben. In de praktijk hebben veel van de dollars hun weg gevonden naar witwassers, terroristische groeperingen en de Iraanse Revolutionaire Garde, dankzij een weinig bekend dagelijks ritueel van de centrale bank van Irak: de ‘dollar auction’ (‘dollar veiling’).
Veel van de dollars hebben hun weg gevonden naar witwassers, terroristische groeperingen.
De naam ‘veiling’ is misleidend. Het is een proces waarbij de centrale bank van Irak dollars verstrekt aan een aantal commerciële banken van het land in ruil voor Iraakse dinars. In principe dient het geld om buitenlandse handel te vergemakkelijken en de import in dollars te betalen.
Maar dit is een manier voor de VS om stevige controle over Irak te behouden. Vermits alle internationale transacties via de VS gebeuren, verzekeren de VS zich van het behoud van de dollar als betaalmunt.
Dit is hoe het systeem werkt … en wordt misbruikt:
Manier 1: een bedrijf dat bijvoorbeeld schoenen uit Italië wil importeren, gaat naar zijn lokale Iraakse bank met een factuur van het Italiaanse schoenenbedrijf. De lokale bank verifieert de transactie, het vereiste bedrag wordt door de importeur in Iraakse dinar aan de centrale bank overgemaakt. De bank wisselt de dinar in dollar en die dollars worden door de bank op een rekening van de exporteur overgeschreven.
Maar corrupte Irakezen misbruiken de veiling om hun aanzwellende stromen van zwart en vuil geld wit te wassen. Irakezen die grote sommen geld hebben gestolen door middel van frauduleuze contracten of smeergeld, wilden hun dinars graag omwisselen voor dollars, zodat ze die in het buitenland zouden kunnen gebruiken.
Zo begon een nieuwe klasse van ‘nouveaux riches’ nepbedrijven te registreren en facturen te fabriceren die nodig waren om een importovereenkomst te simuleren, die vervolgens werden gefinancierd via de dollar veiling.
Zo kon iemand die zijn land voor miljoenen had bedrogen snel eigenaar worden van een herenhuis in Londen. De nep transactie liet weinig sporen na, want de facturen waren gedocumenteerd met identiteitskaarten en foto’s van echte mensen, die in ruil voor omkoping instemden om als ‘bedrijfsfunctionaris’ te functioneren. En zo werd vuil geld dus witgewassen.
De dollar-veiling wordt de “riool van de Iraakse corruptie” genoemd, maar over de precieze werking ervan is zelden gerapporteerd. Van de frauduleuze praktijken hebben alle partijen in de Syrische burgeroorlog geprofiteerd, inclusief ISIS.
Het VS ministerie van Financiën heeft pogingen ondernomen om de ‘dollar auctions’ uit handen van ISIS en Iran te houden, maar heeft vaak een oogje dichtgeknepen voor andere soorten witwaspraktijken. Terroristen hebben herhaaldelijk nieuwe bedrijven opgericht en nieuwe methoden gevonden om hun deelname aan de veiling te verhullen, vaak met medeplichtigheid van ambtenaren van de centrale bank.
Van de frauduleuze praktijken hebben alle partijen in de Syrische burgeroorlog geprofiteerd, inclusief ISIS.
Telkens de autoriteiten van de Iraakse centrale bank of de New York Fed achterdochtig werden, verfijnden de fraudeurs hun tactiek. “Er zijn kleine kantoren waar jonge mensen professioneel ogende vervalsingen maken”, aldus een voormalige Iraakse bankier. “Daarna vervalsen ze het hele bestand eromheen.” Ze halen er zelfs de grensautoriteiten bij en betalen ambtenaren om vervalste documenten te voorzien van realistisch ogende postzegels.
Om te voorkomen dat ze belasting moeten betalen over de nep import, registreren de witwassers tientallen bedrijven, laten die overkop gaan en creëren er nieuwe als ze hun belastingen moeten betalen. De witwassers vorderen zo een groot deel van de dagelijkse dollar omzet van de centrale bank, die volgens de eigen cijfers van de centrale bank sinds 2003 tot 2020 in totaal meer dan 500 miljard dollar bedroeg.
De fraude was soms lachwekkend duidelijk. In 2017 importeerde Irak ‘officieel’ voor 1,66 miljard dollar aan tomaten uit Iran – meer dan duizend keer zoveel als in 2016. Documenten vermeldden ook de invoer van 2,86 miljard dollar aan watermeloenen uit Iran, tegen 16 miljoen dollar het jaar ervoor.
De vermelde hoeveelheden zijn belachelijk omdat Irak zelf grote hoeveelheden tomaten en watermeloenen verbouwt. Deze officiële importcijfers zijn nog steeds zichtbaar op de website van het Iraakse ministerie van Planning.
In 2017 importeerde Irak ‘officieel’ meer dan duizend keer zoveel tomaten uit Iran als in 2016.
Manier 2: De veiling heeft ook een grootschalige verduistering mogelijk gemaakt die miljarden dollars naar de Iraakse machthebbers heeft versluisd. Deze fraude is gebaseerd op het verschil tussen de vaste wisselkoers die de centrale bank aanbiedt – die is gekoppeld aan de dollar – en de fluctuerende marktkoers, die vaak veel hoger is.
Kort nadat de veiling in 2003 van start ging, realiseerden de witwassers zich dat als ze een importovereenkomst konden vervalsen, ze de dollars die ze van de centrale bank hadden gekregen, konden doorverkopen en meteen winst konden maken op het koersverschil.
Zodra de politieke bazen van Irak beseften hoeveel geld daar mee verdiend kon worden, namen ze de controle over de toegang tot de veiling over met de steun van de belangrijkste politieke partijen en milities. Om hun handeltje te verhullen, kochten de nieuwe plutocraten bijna alle overgebleven commerciële banken op en veranderden die in vehikels om het veilingsysteem te misbruiken.
Het is onmogelijk om precies te zeggen hoeveel miljarden er zijn gestolen door middel van de wisselkoers carrousel. Op basis van cijfers van de website van de centrale bank en informatie van Iraakse bankiers wordt geschat dat dit ongeveer 20 miljard dollar is, allemaal gestolen van het Iraakse volk.
De zakenlieden en politici die het plan uitvoeren hebben weinig kosten, omdat betalen voor valse facturen en het omkopen van bank- en overheidsfunctionarissen vrij goedkoop is in verhouding tot de te verwachten opbrengst.
Sommige banken die enorme winsten met deze veiling boeken, zijn niet meer dan fronten, met vervallen bijkantoren en nauwelijks werknemers. Eén bank kocht op de veiling 4 miljard dollar aan dollars, wat overeenkomt met een winst van 200 miljoen dollar . Bij een controle werd echter vastgesteld dat de ‘bank’ bestond uit één kamer, één computer en enkele bewakers.
Om hun handeltje te verhullen, kochten de nieuwe plutocraten bijna alle overgebleven commerciële banken op.
De schade veroorzaakt door de veilingfraude gaat niet alleen over illegale winsten. Toen de commerciële banken van Irak in handen kwamen van malafide zakenlieden en politieke mandatarissen, kregen gewone bedrijven geen toegang meer tot de leningen die ze nodig hadden om te groeien.
Sommige legitieme importeurs, die geen dollars van de veiling konden krijgen, werden in plaats daarvan gedwongen gebruik te maken van buitenlandse banken, wat veel duurder is. Het is moeilijk om te berekenen hoeveel schade dit de economie heeft berokkend, maar analisten zeggen dat de gevolgen verwoestend zijn, dat de privésector van het land wordt uitgehongerd en Irak nog afhankelijker maakt van zijn olieopbrengsten, die dan ook al gehalveerd zijn in de afgelopen jaren.
De ‘dollar veilingen’ gaan door tot op de dag van vandaag, dus ook het witwassen van geld. Op sommige dagen midden maart 2020 registreerde de website van de centrale bank een omzet in dollars van meer dan 200 miljoen dollar- dat is meer dan 1 miljard dollar in één enkele werkweek – allemaal zogenaamd om de invoer te betalen.
Maar de coronavirus-pandemie had de Iraakse grenzen gesloten. Sommige van die invoer was misschien legitiem, maar de cijfers wijzen uit dat het witwassen van geld op grote schaal aanhoudt.
Een ander in het oog springend teken van fraude is het dagelijkse totaal aan dollars dat door de centrale bank wordt verkocht aan de wisselkantoren van Irak, geld dat alleen gebruikt mag worden door Irakezen die naar het buitenland reizen. Half juli werd nog steeds gemiddeld 10 tot 11 miljoen dollar per dag verhandeld, ook al was de luchthaven van Bagdad van maart tot 23 juli 2020 gesloten en bleven reisbeperkingen van kracht.
Er zijn ook aanwijzingen dat de veiling geld blijft opleveren voor terroristische groeperingen. In oktober 2019 stuurde de Federal Reserve van New York een brief naar de Iraakse centrale bank waarin een verbod geëist werd voor twee banken en een wisselkantoor om gebruik te maken van de dollar veiling, en de FED verklaarde dat de drie entiteiten “gelieerd zijn aan ISIS of een groep die er banden mee heeft”.
De drie entiteiten zijn eigendom van een financier genaamd Hassan Nasser Jaafar al-Lami, ook bekend in Iraakse financiële kringen als ‘de koning van de nepfacturen’. Al-Lami misbruikt de veiling nog steeds, via andere banken dan die welke door de FED werden genoemd.
In sommige gevallen lijkt de centrale bank opzettelijk de inspanningen van de FED of de schatkist van de VS te hebben omzeild. In 2018 legde het ministerie van Financiën sancties op aan Aras Habib Kareem, een politiek figuur die werd beschuldigd van het doorsluizen van geld naar de Revolutionaire Garde en de Hezbollah-beweging in Libanon.
De FED vaardigde ook sancties uit tegen de bank die hij beheerde, bekend als Al-Bilad Islamic Bank. Maar in plaats van de tegoeden van Kareem te bevriezen, gaf de Iraakse centrale bank in oktober opdracht om 40 miljoen aandelen in de Al-Bilad-bank, die eigendom waren van Kareem en zijn familie, aan hen terug te geven.
* * *
Tot zover het relaas van een door de VS gecreëerde ‘failed state, een staat waarvan het politieke of economische systeem moedwillig zo zwak is gemaakt dat de regering niet langer de touwtjes in handen heeft.
Dirk Adriaensens is auteur van verschillende boeken en diverse artikels over Irak. Hij was o.a. lid van het Wereld Tribunaal over Irak (2003-2005).
Wil je meer wil te weten komen over de ongebreidelde corruptie in Irak? dan is deze uitgebreide studie zeker een aanrader.
Note:
[1] De Hashd al Shaabi of Popular Mobilization Units werden als groep gevormd in 2014 om tegen ISIS te vechten. Sommige van de samenstellende milities worden door sommige staten als terroristische groeperingen beschouwd, terwijl andere zijn beschuldigd van sektarisch geweld. Tijdens de Iraakse protesten van 2019-2021 werd de organisatie beschuldigd van het doden en verwonden van grote aantallen demonstranten en activisten.
