Essay -

‘The Northman’ van Robert Eggers: Ondergangsverhaal vol verwoestende woede

‘The Lighthouse’ regisseur Robert Eggers voert ons met zijn Viking-Hamlet epos ‘The Northman’ onverschrokken van een blockbuster-met-filmsterren naar experimentele cinema. Een ondergangsverhaal geïnspireerd door antieke Noorse mythologie dat actueel aanvoelt doordat het ons onderdompelt in een wereld die door zijn toxische gewelddadigheid en waanzinnige oorlogslogica regelrecht afstevent op zijn ondergang.

woensdag 27 april 2022 08:31
Spread the love

 

Something is rotten in the state (of Denmark).” Het is moeilijk om bij Robert Eggers’ The Northman (2022) niet meteen te denken aan de tweede meest bekende quote (na “to be or not to be”) uit Shakespeare’s ‘Hamlet’. Het gevoel van verrotting en ondergang, een prins die de geest van de vermoorde koning, zijn vader, volgt en een leefwereld beheerst door geweld en verraad. De gelijkenissen zijn frappant. Het genadeloze toneelstuk en de brutale Vikingfilm spelen in verwante werelden en draaien rond eer, wraak en door moord tot wees gemaakte protagonisten.

The Northman van Robert Eggers: Onderdompeling in de Vikingtijd.

Een Nordische sage

Men zou kunnen denken dat het ondergangsverhaal van Prins Amleth verteld in The Northman een herwerking van Hamlet is. Niets is echter minder waar. Robert Eggers (°1983) ging terug naar de bron, de oude Scandinavische legende die in de twaalfde eeuw werd opgetekend door historicus Sao Grammaticus als ‘Het leven van Amleth’ (onderdeel van zijn reeks ‘Gesta Danorum’) en die Shakespeare inspireerde bij zijn drama (met een anagram als eerbetoon).

De regisseur van The Witch (2015) en The Lighthouse (2019) houdt het evenwel niet alleen bij de Nordische sage. Ook de Arthur legende, het Beowulf gedicht, elementen van zowel John Milius’ Conan the Barbarian (1982) als Darren Aronofsky’s The Fountain (2006) en scènes uit Star Wars Episode 3: Revenge of the Sith (2005) passeren de revue.

The Witch van Robert Eggers: American Gothic met Anya Taylor-Joy.

Terwijl ook Walkuren, met hun gegraveerde tanden en vuurspuwende ogen, voorbijkomen op een paard met vleugels. En het Walhalla, de mythologische hemel, afsluit. Eggers kent (en recycleert) zijn klassiekers en de bijhorende iconische beelden.

Totemdieren en verraad

The Northman opent met een op uitbarsten staande vulkaan gehuld in stofwolken en grijstinten terwijl een voice over onheilspellend “Roep de schaduwen van het verleden” en “Hoor de wraak van een prins” oreert. Gevolgd door in runenschrift de titel ‘Noord-Atlantische Oceaan’. Het jaar is 895 na Christus en ‘ravenkoning’ Aurvandill (Ethan Hawke) keert met een vloot Vikingschepen terug van een oorlog- en roofcampagne.

Na twee jaar en met, zo bekent hij tijdens een gigantisch banket aan zijn vrouw Gudrun (Nicole Kidman), een fatale wonde. Heimir de dwaas (Willem Dafoe), de nar van het hof, voorspelt onheil: “Always live without fear, for your fate is set and you cannot escape it!”

The Lighthouse van Robert Eggers: Isolement en waanzin.

Ondertussen is Aurvandills twaalfjarige zoon Amleth “te oud om nog langer als een kind te begroeten” en rijp voor een ochtendlijk overgangsritueel dat hem moet voorbereiden op later koningschap. Tijdens een initiatie in de tempel van Odin huilen en grommen vader en zoon als wolven. Na de kennismaking met zijn totemdier, een geestelijk wezen met een dierlijke vorm, geniet Amleth buiten van sneeuwvlokken tot een pijl uit het niets het lichaam van zijn vader doorboort.

Fjölnir (Claes Bang) valt de koning aan en liquideert zijn broer. Ondanks diens waarschuwing: “Weet dat een halfbloed geen koning wordt met een gestolen ring.” Want een regime “gedrenkt in mijn bloed zal niet blijven bestaan.” “Let this misdeed haunt your living nights till a flaming vengeance scourges on your death.” Wraak wordt ook warm geserveerd.

The Northman van Robert Eggers: De cocktail wraak, eer en geweld.

Geboorte van de wraakengel

Amleth hoort en ziet alles, inclusief de voorspelling van “een gloeiende wraak”, verscholen achter een boom en vlucht na een mes in de neus van een belager te hebben geplant (het litteken wordt later een herkenningselement). Een slachtpartij en het ‘roven’ van zijn moeder later gaat Amleth de oceaan op. Met een roeiboot. Een mantra weerklinkt op het slagritme in zijn hoofd: “Ik zal je wreken, vader. Ik zal je redden, moeder. Ik zal je doden, Flölnir.” De wraakengel is geboren. De queeste begonnen.

Jaren later blijkt de knaap een stoere Viking voor wie het bestaan een permanente oorlog is. “We will drink the blood from the wounds of our enemies” houdt de Berserker priester de woestelingen voor. Raids tegen de Russen (de stadsnaam Kiev valt), rooftochten en stromen bloed vormen zijn dagelijkse realiteit. Testosteron heerst. Tot het afslachten van kinderen traumatische herinneringen oproept.

Terwijl een strijder hem vertelt dat Fjölnir meteen onttroond werd (de verrader botste op verraad) en daarop naar Ijsland gevlucht is. Amleths wraak queeste maakt een doorstart. Gecamoufleerd als slaaf en geholpen door Olga of the Birch Forest (Anya Taylor-Joy) maakt hij de oversteek. De zoektocht escaleert in het domein waar hij ook zijn moeder weerziet.

The Northman van Robert Eggers: De keuze tussen twee paden.

Een barbaars visueel gedicht

De Viking-met-een-missie is meer monster dan held. Eigenlijk een door woede en haat oncontroleerbaar geworden gek. Onsympathiek? Een understatement. Robert Eggers doet geen moeite om Amleths brutaliteit te verbloemen, zijn geweld te verdedigen of begrip te vragen. Dit is pure gruwel en waanzin, op geen moment moreel aanvaardbaar of opwindend gedrag. En de protagonist is een monster dat zelfs maar een grijntje menselijkheid ontbeert.

The Northman is extreme, pure cinema maar geen sadistische torture porn of hol actiespektakel. Het is een brutaal, barbaars en ongeremd audiovisueel gedicht. Een als Amerikaanse blockbuster met filmsterren vermomde experimentele film die de risico’s niet schuwt. Immersieve cinema die ons doet aanvoelen maar ook doet nadenken.

Regisseur Robert Eggers

“Mijn keuzes zijn gedurfd,” vertelde Eggers ons in Deauville al n.a.v. The Lighthouse, “genre conventies worden op hun kop gezet, de symboliek is overduidelijk, ik werk met archetypes, zonder een boodschap te willen brengen evoceer ik een apocalyptisch klimaat, ik schrik niet terug voor ambiguïteit en mysterie, flirt wat met het surrealisme.”

Ook The Northman is geen conventionele mainstream film maar een experiment met filmtaal. “Soms begrijpen mensen het niet,” stelt Eggers, “worden ze kwaad en krijg ik a.h.w. een taart in mijn gezicht. Maar andere keren zijn kijkers wèl mee en ontvang ik schouderklopjes. Dat is allemaal oké voor mij.”

The Northman van Robert Eggers: Nicole Kidman als ijzige moeder.

Beklemmende werelden

De radicaliteit van Eggers’ cinema is verbonden met zijn vermogen om via een visuele narratieve stijl en sensorische elementen een eigen verhaalwerkelijkheid te creëren. Een universum waar geluid, beeld en kleur een sfeer weten op te roepen die tegelijk bovennatuurlijk én realistisch aanvoelt. We horen verwoestende natuurkrachten, zien een ijzige wereld waaruit kleur gezogen lijkt terwijl schokkende overgangen ons de chaos doen voelen.

De eerste twee films van de Amerikaanse regisseur dompelden ons reeds onder in hermetisch afgesloten, claustrofobische werelden: de boerderij in de zeventiende eeuw waar angst en misogynie leiden tot kwaadaardige beschuldigingen van hekserij in The Witch en de vuurtoren waar in The Lighthouse twee eeuwen later isolement twee wachters mentaal doet ontsporen.

In Eggers’ nieuwste nachtmerrie zwerft Amleth over het vasteland en de zeeën maar geeft hij zijn vrijheid op om als gebrandmerkte slaaf in Fjölnirs geïsoleerde nederzetting binnen te dringen. De angst om ontdekt te worden en de permanente vernedering drenkt ook The Northman in een gevoel van beklemming.

The Northman van Robert Eggers: Anya Taylor-Joy.

Trechterdenken

Het bijzondere is dat niet Amleth maar de gemeenschap die hij zoekt in gevaar verkeert door zijn aanwezigheid. Dat heeft alles te maken met het feit dat deze wreker vleesgeworden woede is. Een wraakengel die geleid door een verengde blik met haat op de wereld inhakt. Monsterlijk en intens. Bloederig en apocalyptisch. Niet toevallig maakt hij zijn aanwezigheid duidelijk met een bizarre signatuur: een bloederige collage van lichaamsdelen bevestigd aan een muur. En uiteraard weigert hij uiteindelijk voor een ander – vredig en familiaal – leven te kiezen. “You must choose between kindness for your kin, and hatred for your enemies.” Dat advies slaat Amleth in de wind. Zijn pad kan dan ook enkel naar de ondergang leiden.

Waanzin en paranoia, blinde haat en wilde woede voeden elkaar en vormen de motor van deze destructiemachine. Amleth is niet zomaar een booswicht maar een oorlogsgek die primair gedrag koppelt aan barbaarse dierlijkheid. Niet dat The Northman gaat over het romantische ‘het dier in de mens’ concept. Eggers neemt ons mee naar de (preromantische) tijd van dier-strijders, animal warriors. Het tijdperk van de door de geest van een beer, wolf of raaf bezeten transcendentale mens. De Scandinavische negende eeuw is bij Eggers die van de animal gaze.

The Northman van Robert Eggers: Initiatie van de jonge Amleth.

Dromen en nachtmerries

Rationaliteit en moraliteit zijn van geen tel in dit tijdsgewricht. Driften en waanbeelden regeren. We gaan van visioenen naar hallucinaties, van initiatierituelen naar voorspellingen, helderzienden (een blinde Björk) wisselen af met geesten, droomachtige mythische figuren (Walkuren) nemen de plaats in van brutale viriele gladiatoren (tijdens knattleikr, een erg fysiek Viking rugby spel).

Terwijl het ene verraad het andere verraad verbergt. Er is regicide maar moeder Gudrun maakt haar oudste zoon duidelijk dat de waarheid complex en het kwaad alomtegenwoordig is. Waardoor de ondergang onvermijdelijk blijkt, ook al zorgt Olga voor nieuw leven waardoor Amleths genealogische boom kan bloeien.

The Northman van Robert Eggers: Woeste, wilde wreker.

Robert Eggers maakt bezwerende cinema – met betoverende beelden, opzwepende muziek en een indringende soundscape – waarin personages in trance lijken, gehypnotiseerd door een perpetuum mobile van waanzin en woede (“het is een nachtmerrie voor hén” aldus Amleth). De filmmaker bombardeert onze zintuigen maar prikkelt ook onze hersenen.

Door de gelaagdheid van The Northman maar evenzeer door de soms rudimentaire symboliek. Zoals de slotscène die met één beeld de futiliteit en fataliteit van gewelddadige conflicten en oorlogsretoriek uitdrukt. Om dan in een flits een mythische poort in beeld te brengen voor de fade to black. Wanhoop of hoop, nachtmerrie of droom; aan ons de keuze.

The Northman van Robert Eggers: Lijden en liefde in een toxische tijd.

Macabere folklore

“Evil begets evil” concludeert Fjölnir. Tijdens een vroeg kantelmoment in de film – wraakengel Amleth zweeft door een dorp waar een genocide plaatsgrijpt – toont Eggers hoe op de achtergrond mensen sterven in een brandend gebouw (het beeld herinnert aan Elem Klimovs Come and See en Dénes Nagy’s Natural Light) terwijl de focus ligt op de emotieloze tronie van de man die op het punt staat zijn vernietigingstocht te verleggen.

Met de geest van zijn vader als gids. “Uiteindelijk ben je net zoals je vader” merkt Fjölnir op tijdens een van hun confrontaties op. Harten uitrukken groeit uit tot macaber erfgoed. Oorlog (doden) tot een levenswijze. Het briesende barbaarse epos The Northman linkt, in wat ongetwijfeld de meest viscerale en intense filmtrip van het jaar wordt, toxische mannelijkheid aan een patriarchaal systeem en bedrieglijke familiale eer. Denken in termen van bloed en wraak, machismo en eer levert enkel een tragische storm op. En dan is de ondergang dichtbij.

The Northman van Robert Eggers: Pure fysieke cinema. Met Björk.

 

THE NORTHMAN van Robert Eggers. USA 2022, 136’. Met Alexander Skarsgård, Nicole Kidman, Claes Bang, Ethan Hawke, Anya Taylor-Joy, Gustav Lindh, Willem Dafoe, Björk. Scenario Robert Eggers & Sjón Sigurdsson. Fotografie Jarin Blaschke. Muziek Robin Carolan & Sebastian Gainsborough. Montage Louise Ford. Costume design Linda Muir. Distributie Universal. Release 20 april 2022.

The Northman van Robert Eggers: De ultieme Vikingfilm.

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!