“In elke oorlog wordt iedereen die voorzichtig is, die naar de argumenten van beide partijen luistert alvorens een standpunt te vormen, of die officiële informatie in twijfel trekt, onmiddellijk beschouwd als medeplichtig aan de vijand”, aldus historica Anne Morelli.

Daar doet DeWereldMorgen niet aan mee. Wij veroordelen heel sterk de militaire invasie van Rusland in Oekraïne. Het is een criminele agressie die ingaat tegen het internationaal recht. Maar wij hoeden ons voor zwart-wit versies. De geopolitieke situatie is buitengewoon complex. Wij willen aspecten naar voor brengen die in de mainstream media worden verzwegen of onderbelicht, om alzo het debat meer genuanceerd te kunnen voeren. (n.v.d.r.)

Het Westen als hoofdverantwoordelijke

John Mearsheimer. Foto: Chatham House, Wikimedia Commons / CC-BY-2.0

John Mearsheimer is niet de eerste de beste. Hij is professor aan de Universiteit van Chicago en een van de meest vooraanstaande geopolitieke experts in de VS. Hij is een van de zeldzame stemmen die ingaat tegen de oorlogszucht die het debat vandaag overheerst. Zijn artikel verscheen in The Economist.

De invasie in Oekraïne is volgens hem het gevaarlijkste internationale conflict sinds de Cubaanse raketcrisis van 1962. Als we deze oorlog willen beëindigen en zorgen dat die niet verder escaleert, dan is inzicht in de diepere oorzaken ervan essentieel.

Hij laat er geen twijfel over bestaan dat Poetin de oorlog is begonnen en ook verantwoordelijk is voor de manier waarop die gevoerd wordt. Maar waarom hij besliste om binnen te vallen, dat is een andere zaak.

“Het is een oorlog die niet alleen Oekraïne dreigt te vernietigen, maar ook kan escaleren in een kernoorlog tussen Rusland en de NAVO”.

Mearsheimer poneert de controversiële stelling dat het Westen, en vooral dan de VS, de hoofdverantwoordelijke is voor de crisis die volgens hem in februari 2014 begon. Deze crisis in nu uitgelopen “op een oorlog die niet alleen Oekraïne dreigt te vernietigen, maar ook kan escaleren in een kernoorlog tussen Rusland en de NAVO”.

De eerste confrontatie

Volgens de expert begonnen de problemen rond Oekraïne eigenlijk op de NAVO-top van Boekarest in april 2008. Toenmalig president George W. Bush zette het bondgenootschap onder druk en kondigde aan dat Oekraïne en Georgië lid zouden worden. De Russische leiding beschouwde dit als een existentiële bedreiging.

Als reactie daarop waarschuwde Poetin dat indien Oekraïne zou toetreden tot de NAVO het dan zonder de Krim en de oostelijke regio’s zou zijn. “De VS negeerde echter de rode lijn van Moskou en zette door om van Oekraïne een Westers bolwerk aan de grens van Rusland te maken.”

“Het Westen, en vooral de VS, is de hoofdverantwoordelijke voor de crisis.”

Naast het militaire luik bevatte de strategie van Bush nog twee andere aspecten: een toenadering tot de EU en het installeren van een pro-Westerse regering. Dat laatste aspect kreeg zijn beslag met de Maidan opstand in 2014.[1] Een door de VS gesteunde opstand bracht de pro-Russische president van Oekraïne, Viktor Janoekovitsj ten val.

De reactie van Rusland bleef niet uit. De Krim werd bezet en Moskou ondersteunde de opstand in de Donbas-regio in het oosten van Oekraïne.

De tweede confrontatie

De tweede grote confrontatie kwam er op het einde van 2021 en heeft, aldus Mearsheimer, geleid tot de huidige oorlog. Het kwam erop neer dat Oekraïne de facto lid was geworden van de NAVO.

Dat gebeurde stap voor stap. In 2017 verkocht de regering Trump zogenaamd ‘defensieve wapens’ aan Oekraïne. Nadien volgende andere NAVO-landen. De Oekraïense strijdkrachten kregen ook opleiding en training van de NAVO en mochten bovendien deelnemen aan gezamenlijke militaire oefening op zee en in de lucht.

Biden ging nog een stap verder en op 10 november 2021 ondertekenden Oekraïne en de VS een ‘Handvest over Strategisch Partnerschap’. Daarin staat dat Oekraïne “zich ertoe verbindt de diepgaande en alomvattende hervormingen door te voeren die nodig zijn voor een volledige integratie in de Europese en Euro-Atlantische instellingen”.

Het kwam erop neer dat Oekraïne de facto lid was geworden van de NAVO.

Voor Mearsheimer hoeft het geen verbazing te wekken dat dit onaanvaardbaar was voor Rusland en dat het daarom zijn leger aan de grens met Oekraïne begon te mobiliseren “om zijn vastberadenheid aan Washington kenbaar te maken”.

Rusland eiste een schriftelijke garantie dat Oekraïne nooit deel zou uitmaken van de NAVO. Maar Washington gaf geen krimp. Op 26 januari verklaarde Anthony Blinken, minister van Buitenlandse Zaken: “Er is geen verandering. Er zal geen verandering komen”.

Uitbreiding van de NAVO

De overheersende visie in het Westen legt de schuld voor deze oorlog bij de expansiedrang van Poetin en niet bij de NAVO. Maar volgens Mearsheimer spreken de feiten dat tegen.

Hij herinnert er aan dat zowel Poetin als zijn voorganger nooit iets gezegd hebben over verovering van nieuw grondgebied om de oude Sovjet-Unie in ere te herstellen of een groter Rusland te creëren. Zij zagen daarentegen de uitbreiding van NAVO als een existentiële bedreiging en daarom wilden ze een garantie dat dit niet zou gebeuren.

“De sleutel tot alles is de garantie dat de NAVO niet naar het oosten zal uitbreiden”, aldus Sergey Lavrov, de minister van Buitenlandse Zaken van Rusland.

“Veel vooraanstaande Amerikaanse deskundigen waarschuwen al sinds eind jaren negentig voor uitbreiding van de NAVO.”

Volgens Mearsheimer was de inname van de Krim niet op voorhand gepland, “het was een impulsieve zet als reactie op de staatsgreep die de pro-Russische leider van Oekraïne omverwierp”.

De professor beseft dat zijn interpretatie van de gebeurtenissen haaks staat op de heersende mantra in het Westen, maar dat zou niet het geval moeten zijn “aangezien veel vooraanstaande Amerikaanse deskundigen op het gebied van buitenlands beleid al sinds eind jaren negentig waarschuwen voor uitbreiding van de NAVO”.

Hij verwijst o.a. naar Robert Gates, de minister van defensie op het moment van de top van Boekarest in 2008: “De pogingen om Georgië en Oekraïne bij de NAVO te betrekken gingen echt te ver”. Ook de Duitse kanselier Angela Merkel en de Franse president Nicolas Sarkozy waren er toen tegen om Oekraïne tot de NAVO toe te laten, omdat zij vreesden dat het Rusland woedend zou maken.

Uiterst gevaarlijke situatie

Mearsheimer is niet gerust in de situatie. “Het resultaat van mijn interpretatie is dat we ons in een uiterst gevaarlijke situatie bevinden, en dat het Westers beleid deze risico’s verergert.” Bij de Russische leiding gaat het volgens hem niet over imperialistische ambities maar om een reactie op een bedreiging voor hun toekomst.

“We bevinden ons in een uiterst gevaarlijke situatie en het Westers beleid verergert deze risico’s.”

Misschien heeft Poetin zijn eigen militaire capaciteit overschat en die van Oekraïne onderschat, misschien heeft hij ook de doeltreffendheid van de Westerse steun mis ingeschat, “maar men mag nooit onderschatten hoe meedogenloos grote mogendheden kunnen zijn wanneer zij denken dat ze in het nauw gedreven zijn”.

Het Westen probeert Poetin een smadelijke nederlaag te bezorgen en indien mogelijk een regimewissel door te voeren. Het levert meer wapens en probeert het land economisch op de knieën te krijgen.

“Als we de diepere oorzaak ervan niet begrijpen, zullen we niet in staat zijn dit conflict te beëindigen voordat Oekraïne wordt verwoest en de NAVO in een oorlog met Rusland belandt.”

Het valt niet te voorspellen hoe de oorlog zal aflopen, maar, en het is een grote maar, “als we de diepere oorzaak ervan niet begrijpen, zullen we niet in staat zijn dit conflict te beëindigen voordat Oekraïne wordt verwoest en de NAVO in een oorlog met Rusland belandt”.

Lees ook:

Invasie in Oekraïne: wat zijn de Russen van plan?

Militaire experten VS: “Poetin houdt zich in voor speling bij onderhandelingen”

Note:

[1] Euromaidan, of Europlein in het Nederlands, is het centraal gelegen Onafhankelijkheidsplein in Kiev. Op dat plein ontstonden op 21 november 2013 protesten tegen de regering van president Viktor Janoekovytsj naar aanleiding van diens niet-ondertekening van het associatieverdrag tussen de Europese Unie en Oekraïne. Deze protesten leidden uiteindelijk tot het afzetten van Janoekovytsj in februari 2014.