Het aantal alleenstaande moeders in Vlaanderen is recent spectaculair gestegen. In 1991 telden we nog ‘maar’ 140.711 alleenstaande mama’s, terwijl vandaag het aantal eenoudergezinnen 221.872 bedraagt. Ook nam de gezinsgrootte bij alleenstaande ouders toe, dit in tegenstelling met de andere gezinsvormen. De overgrote meerderheid van alleenstaande ouders zijn vrouwen (8 op 10).

Eenoudergezinnen lopen in sociaal-economisch opzicht een hoog armoederisico, zeker wanneer ze niet of onvoldoende de weg vinden naar de arbeidsmarkt. Het maakt voornamelijk alleenstaande moeders met kinderen erg kwetsbaar. Het armoederisico van alleenstaande ouders is viermaal hoger dan dat van koppels met kinderen. Volgens de Sociale Staat van Vlaanderen (SSV) 2013 kennen alleenstaande moeders na een scheiding een terugval van hun inkomen met 40 procent.

Een vierde van de alleenstaande moeders is werkloos en afhankelijk van een leefloon of een uitkering. Van hen heeft 96 procent een maandelijks bruto-inkomen onder de 1.250 euro en 67 procent heeft minder dan 874 euro bruto.

Werk

Alleenstaande moeders hebben door een gebrek aan een ‘intern vangnet’ een grotere kans om niet aan het werk te zijn dan koppels met kinderen.

Volgens het Jaarboek Armoede in België 2014 werkt in Vlaanderen 41,4 procent van de alleenstaande moeders deeltijds. Dit blijkt enkel voldoende te zijn om te voorzien in het levensonderhoud van het gezin wanneer het wordt aangevuld met bijkomende middelen zoals uitkeringen. Vandaar dat we extra bezorgd zijn wanneer we lezen dat de nieuwe federale regering hieraan gaat sleutelen door de inkomensgarantie-uitkering, voor wie onvrijwillig deeltijds werkt, na twee jaar met de helft te verminderen.

De zorg voor jonge kinderen beperkt de kansen van vele mama’s om werk te vinden of bij te studeren. Dit is zeker het geval wanneer men laaggeschoold is. De beschikbare banen zijn vaak erg onzeker. Ook zijn ze dikwijls hard, saai, slecht betaald, tijdelijk of deeltijds. De superflexibiliteit verbonden aan deze jobs is vaak niet haalbaar voor alleenstaande moeders.

Vrijstellingen

In het federaal regeerakkoord staat dat het gemotiveerd tijdskrediet wordt uitgebreid met maximaal twaalf maanden als het opgenomen wordt om te zorgen voor een kind tot de leeftijd van 8 jaar, voor palliatieve zorgen of om een zwaar ziek of gehandicapt gezins- of familielid bij te staan of te verzorgen. Dit is geen effectieve keuzemogelijkheid voor alleenstaande moeders als je weet dat de uitkering voor tijdskrediet momenteel ten hoogste 576,40 euro netto per maand bedraagt.

De Vrouwenraad vraagt om de activeringstrajecten van alleenstaande moeders/ouders beter te beschermen en te ondersteunen (welzijn, toegang tot kwalificerende opleidingen, kinderopvang, werkhervatting). In de begeleiding richting werk mag de thuissituatie nooit vergeten worden.

De RVA voorziet vrijstellingen van beschikbaarheid voor de arbeidsmarkt om sociale en familiale redenen. Deze vrijstelling is bedoeld om een moeilijke sociale of familiale situatie op te vangen en kan verleend worden voor een ononderbroken duur van ten minste zes maanden en ten hoogste twaalf maanden. In 2012 waren er slechts 9.174 goedgekeurde aanvragen. De voorwaarden van de RVA tot vrijstelling om sociale en familiale redenen moeten volgens de Vrouwenraad best verduidelijkt en uitgebreid worden.

Kinderopvang

Kinderopvang zou een uitweg kunnen zijn. Uit onderzoek van de Koning Boudewijnstichting blijkt echter dat er zeker in stedelijke gebieden veel te weinig beschikbare plaatsen zijn. Er zijn ook erg lange wachtlijsten. Vooral alleenstaande ouders met een precaire inkomenssituatie worden daar het slachtoffer van. Gezinnen uit de hoge inkomensgroepen vinden gemakkelijk de weg naar kinderopvang. Daarnaast maakten volgens de SSV in 2011 koppels in België dubbel zoveel gebruik van formele kinderopvangvoorzieningen als alleenstaande ouders.

Wij zijn tegen de besparing van de Vlaamse regering op kinderopvang, aangezien de voorgestelde verhoging van de minimumbijdrage vooral zal wegen op de armste ouders en veel moeders ertoe zal dwingen om thuis te blijven. Terwijl in Vilvoorde het OCMW gratis kwaliteitsvolle kinderopvang aan mama’s of papa’s aanbiedt om te gaan solliciteren, om te werken of om een opleiding te volgen. Elders in Europa zijn er nog modellen die als voorbeeld kunnen dienen. In een Resolutie van het Europees Parlement (29.9.2011) verwijst men bijvoorbeeld naar Nederland, waar kinderopvang onder bepaalde voorwaarden gratis is voor single mama’s.

Kinderbijslag en alimentatie

De SSV bestudeerde de armoedereductie door kinderbijslagen (België in vergelijking met de andere EU-landen in 2010) en concludeerde dat het Belgische kinderbijslagsysteem er niet goed in slaagt om de armoede bij alleenstaande ouders/moeders te verminderen. De bedragen hebben de laatste dertig jaar de stijging van de welvaart niet gevolgd en de sociale toeslagen voor lage inkomensgezinnen zijn te gering.

Bij de omvorming van het Belgische kinderbijslagstelsel naar een Vlaams kinderbijslagstelsel vraagt de Vrouwenraad voor elk kind hetzelfde basisbedrag – dat voldoende hoog moet zijn – met een toeslag voor leeftijdsfases, voor kinderen met een handicap en voor kinderen die in een precaire gezinssituatie opgroeien, zoals die van alleenstaande moeders/ouders. Onderhoudsbijdragen (alimentatie) zijn voor alleenstaande ouders vaak levensnoodzakelijk en kunnen het verschil maken tussen al dan niet in de armoede te verzeilen.

In België zouden meer dan 210.000 gezinnen, van wie 179.000 alleenstaande ouders (moeders in 94 procent van de gevallen), recht hebben op een alimentatievergoeding. Bijna 40 procent van de alimentatiegerechtigden krijgt niets of slechts een deel van het verschuldigde bedrag. De Dienst voor Alimentatievorderingen (DAVO), opgericht bij de FOD Financiën in 2004, is bevoegd voor de toekenning van voorschotten en de invordering van onderhoudsgelden wanneer een ex-partner de betaling van onderhoudsgeld voor de kinderen niet nakomt.

In 2009 bedroeg het armoedecijfer bij alleenstaande ouders 22,8 procent als ze een alimentatievergoeding ontvingen en 42,6 procent zonder die vergoeding. De aangepaste DAVO-wet van 22 april 2014 voorziet de verhoging van het inkomensplafond om een voorschot via DAVO te krijgen naar 1.800 euro per maand (was vastgelegd op 1.386 euro in 2014, verhoogd met 66 euro netto per kind ten laste), maar wij vragen de opheffing van het inkomensplafond.

Gezondheid en huisvesting

Alleenstaande moeders zijn vaker minder gezond dan vrouwen binnen gezinnen. Dit is niet enkel het gevolg van minder middelen. Alleenstaande moeders gaan vaker gebukt onder stress of oververmoeidheid, omdat ze er amper (of niet) in slagen om alle taken op zich te nemen die normaal gezien op de schouders van twee ouders terechtkomen.

44 procent van de alleenstaande ouders stelt noodzakelijke zorg uit. Alleenstaande ouders moeten zelf een aanvraagprocedure voor minder remgeld opstarten bij het ziekenfonds via een onderzoek naar hun inkomen. Hier is er sprake van rechten die niet opgenomen worden. De ziekenfondsen zouden alleenstaande ouders op de hoogte moeten brengen van het feit dat zij mogelijk recht hebben op verhoogde tegemoetkomingen. Een automatische toekenning van de rechten zou de zorgtoegang van bestaansonzekere alleenstaande ouders sterk kunnen verbeteren. Nog beter en eenvoudiger is de veralgemening van de derdebetalersregeling.

Al te vaak wonen alleenstaande ouders in slechte, ongezonde en te dure woningen. Een uitgebreider systeem van huurtoelagen moet hier soelaas bieden.

Justitie

Alleenstaande ouders hebben meer dan anderen nood aan juridische ondersteuning. Samen met het Platform ‘Recht voor iedereen’ willen we dat het pro-Deosysteem (gratis rechtsbijstand) blijft bestaan zonder dat er een remgeld betaald moet worden, zonder zelf te moeten bewijzen dat men onvermogend is. Het recht op juridische bijstand voor iedereen is een fundamenteel recht opgenomen in artikel 23 van de Belgische Grondwet.

Kortom, de precaire situatie van alleenstaande mama’s (papa’s) maakt een specifiek integraal en inclusief beleid absoluut noodzakelijk. We roepen alle onze nieuwe regeringen op om hier dringend werk van te maken.

Magda De Meyer, voorzitter Vrouwenraad

Op zondag 26 oktober a.s. organiseren de Vrouwenraad en Zonta een event met de docu “Single Mama Survival Kit” en “100 vrouwen 100uit”. Deze film- en theatervoorstelling vormen het slotmoment van een project rond alleenstaande moeders, gender en armoede. U bent van harte welkom! Meer informatie vindt u op: http://www.vrouwenraad.be/p_855.htm