Een verdelende in plaats van een verbindende logica

Meer dan twee maanden is het intussen geleden dat we onze volksvertegenwoordigers hebben verkozen. Tijd om te bekijken of de zogenaamde toppolitici wel de goede logica hanteren om onze samenlevingsproblemen op te lossen? Zouden we niet veel meer gebaat zijn bij een verbindende logica die vertrekt van onderuit, ja die zelfs een integraal federalisme betracht?

En bovenal, komen ze toe aan de oplossing van onze zware maatschappelijke problemen? Wanneer krijgen we in dit land, op welk niveau dan ook, voor al zijn bewoners, al zijn gewesten én al zijn gemeenschappen het krachtige politieke bestuur en de openbare diensten die nodig zijn om de vele problemen die ons teisteren te lijf te gaan, van financiële crisis tot jongeren- en ouderenwerkloosheid, van energiebeleid tot groeiende ongelijkheid, van justitie tot de fiscus, van gezondheidszorg tot pensioenen?

Een verdelende logica

Al veel langer dan de jongste verkiezingsdatum hadden onze politici, net als hun vele voorgangers, vastgesteld dat het samenleven in het Belgische huishouden niet al te makkelijk verliep.

Er zou minstens aan de huisregels moeten worden gesleuteld, en misschien zou het wel best zijn het huis meer op te delen zodat de bewoners elkaar niet voortdurend voor de voeten liepen. Volgens sommigen was de beste oplossing zelfs een volledige scheiding. Maar wat dan met de mooie en grote gezamenlijke leefruimte die eigenlijk niet op te delen viel?

Dit is de logica die onze onderhandelende politici, niet meer dan een goed handvol eigenlijk, nu al maanden hanteren. Het is de logica van een staatshervorming waarbij het staatshuishouden steeds verder wordt opgesplitst, de logica van inmiddels al vijf andere staatshervormingen sinds 1970.

Een verbindende logica

Maar er is ook een andere logica mogelijk. Waarom vertrekken we inderdaad niet van onderuit om ons democratische bestuur te organiseren en te hertekenen? En versterken we niet eerst krachtig het meest nabije en meest democratisch gefundeerde bestuursniveau, dat van de steden en gemeenten? Het is werkelijk een groot deficit om zien hoe weinig bevoegdheden en hoe weinig budget – helemaal anders dan in Scandinavië – wij toevertrouwen aan het gemeentelijke niveau. En nog veel minder, of zelfs helemaal niets, aan nog kleinere entiteiten als wijken of deelgemeenten.

Komen we dan, na de gemeenten, bij de provincies, en vervolgens bij de gewesten en gemeenschappen. Telkens leggen we vast wat meest geschikt is om op dat niveau bestuursmatig in goede banen te leiden. En natuurlijk hoort er de bevoegdheid bij om (grotendeels) de nodige middelen te kunnen innen, die goed te beheren en daar verantwoording voor af te leggen.

Maar laten we vooral daar niet stoppen, zoals dat het geval is met nu al generaties van nationale politici. Want het is voor een goede verstandhouding noodzakelijk om ook vast te leggen wat we best Belgisch organiseren. Neem de automatische indexkoppeling die werkende mensen mee laat delen in de welvaart. Er is veel voor te zeggen om deze unieke Belgische verworvenheid samen te verdedigen binnen Europa; net zo onze sociale zekerheid die vorm geeft aan onze solidariteit; zeker ook de heel speciale wijze waarop we succesvol onze gezondheidszorg organiseren zodat we op basis van ons mutualisme het oprukken van een ongezond winstprincipe – op kap van de gezondheid van mensen – kunnen verhinderen.

Daarbovenop organiseren we natuurlijk, waar nodig, het algemene belang ook op het Europese én op het mondiale niveau.

Zwakke overheden

Een echt integraal federalisme huldigt net deze verbindende logica die vertrekt van het bestuursniveau dichtst bij de mens, en die zich uitstrekt tot alle andere niveaus. Maar net voor het Belgische bestuursniveau weigeren onze Belgische politici al decennia een dergelijke logica te hanteren. Ze willen niet uitzoeken wat ons werkelijk bindt als Vlamingen, Walen of Brusselaars, als Nederlands-, Frans- of Duitstaligen. En zo maken ze een stuurloos land waarin de echte problemen niet worden aangepakt.

De hoge nood aan openbare diensten en publiek initiatief

Het is een uiterst opvallende vaststelling. Totaal afwezig in de regeringsvorming is de versterking van het publieke initiatief en van openbare diensten, op welk niveau dan ook.

Alle grote uitdagingen schreeuwen om meer dwingende regels, publiek initiatief en overheid

Want neem om het even welk groot maatschappelijk probleem, neem elke zware uitdaging op onze weg.

De financiële crisis en de risicofactor die de grote privébanken vormen voor een welvaart scheppende economie. De energievoorziening die we op duurzame sporen moeten krijgen, waarbij Electrabel ons al decennia in de weg loopt. Publiek en CO2-arm transport organiseren waarvoor het cruciaal is om fiks in publieke vervoersmaatschappijen te investeren.
Werk scheppen en garanderen voor jongeren en ouderen. Betaalbare en duurzame huizen bouwen, niet in het minst voor zwakkere inkomensgroepen: koppel trouwens deze twee uidagingen aan elkaar en een schitterende oplossing, zowel economisch, sociaal als ecologisch, ligt zo voor het grijpen.
De groeiende inkomenskloof, door niets gelegitimeerd, en de weigering om in te grijpen door iedereen naar vermogen te laten bijdragen aan de ficus.

Al die uitdagingen, en nog vele andere, roepen om één ding, dat politici hun werk doen, het land besturen, de samenleving en de economie sturen. Allemaal schreeuwen ze om dwingende regels om bijvoorbeeld de banken aan banden te leggen, om meer publiek initiatief in transport, energie en woningbouw en bijvoorbeeld publieke banken en energie (her)op te richten, om meer overheid om een vermogensbelasting in te voeren én effectief te innen.

Van vorm en inhoud, van middel en doel

Maar al twee maanden gaat het dus niet over deze talrijke problemen die allemaal ook echt moeten opgelost geraken. Misschien zullen onze politici antwoorden. Ja maar, we moeten toch eerst ons bestuurlijk kader in orde hebben.

Dat is een hoogst onvolledig antwoord. Want de twee – de vorm en de inhoud, het middel en het doel – zijn onlosmakelijk verbonden. Een bestuurlijke organisatie, hoe belangrijk ook – en nog meer in een ingewikkeld land als het onze – is een middel om aan politiek te doen, d.i. om de problemen en uitdagingen van algemeen belang aan te pakken.

Als die vele problemen en uitdagingen smeken om meer publieke hefbomen en overheidsinitiatief, dan moet dat allemaal mee op de onderhandelingstafel liggen. Want politiek moet naast de vorm vooral over de inhoud gaan.