In plaats van te verminderen, neemt de grondconcentratie in weinige handen nog toe. Die concentratie van land komt er onder meer ‘dankzij’ de opmars van soja (voor veevoer en als biodiesel), suikerriet (ethanol/suiker) en eucalyptus (voor houtpulp en binnenkort voor ethanol). Daarbovenop komt nog de wereldwijde strijd om biomassa en grond (1).

Veel buitenlands kapitaal strijkt in Brazilië neer en pikt er gronden in, dankzij een wet van eind jaren negentig die het makkelijker maakt voor buitenlandse bedrijven om grond te kopen. ‘Landgrabbing‘ is niet alleen een Afrikaans verschijnsel. Voordien moesten allerlei juridische kronkels gevolgd worden om als buitenlander grond te kunnen bemachtigen. Door zo’n constructie bezit Volkswagen al decennialang enorme gebieden in het Amazonewoud onder de naam ‘Volkswagen Brasil‘.

Ongelijkheid blijft

De regering-Lula en nu die van president Dilma Rousseff nemen allerlei maatregelen om de gezinslandbouw (AF) te ondersteunen, maar de fundamentele ongelijkheid blijft. Niet alleen de gronden zijn zeer ongelijk verdeeld, ook geld en macht in Brasília vertonen grote ongelijkheden. De ‘bancada ruralista‘ deelt in het federale parlement de lakens uit. Deze groep parlementariërs, die de belangen van de agrobusiness verdedigt, bestaat uit een derde van het parlement, maar ze kan veel meer collega’s mobiliseren (2).

De bancada dicteert de wetten. Getuige de recente uitholling van de Código Florestal, de nieuwe federale boswetgeving waarover al zo veel is gediscussieerd. Greenpeace International voert momenteel terecht actie tegen de uitholling. Met deze nieuwe boswet dreigen weer enkele tientallen miljoenen hectare bos extra platgelegd te gaan worden (3).

Er zijn twee ministeries van Landbouw: het gewone ministerie, in dienst van de agronegócio en de export; het tweede is het ministerie voor ‘Agrarische Ontwikkeling’ (landhervorming, gezinslandbouw, landlozen). Ondanks alle maatregelen van de laatste 9 jaar, beschikt het ministerie voor de exportlandbouw over vijf keer meer middelen voor enkele tienduizenden fazendeiros (grootgrondbezitters) tegenover het ‘ministério de desenvolvimento agrário‘ voor de miljoenen landlozen en gezinsboeren.

Rota

In deze context is het interessant om te zien hoe de gezinslandbouw in diverse vormen erin slaagt om nieuwe wegen van ontwikkeling te vinden. Dikwijls met weinig of geen middelen. Neem nu de ‘Rota da Agricultura Familiar‘ in Marcelo Ramos, in het noorden van de zuidelijke staat Rio Grande do Sul. Met steun van de plaatselijke vakbond Sutraf en met het grotere vakbondsverband Fetraf-Sul/Cut (4).

Een uitwisseling tussen jongeren van Fetraf-Sul en Nederlandse agrarische jeugd gaf in 2004 het nodige vuur om de zaak op te starten. Het gaat om vier bedrijven die in de buurt van een gemeentelijk natuurpark van 480 hectare liggen. ‘Tia Lili’ ligt strategisch interessant: aan de grote weg richting Rio Grande do Sul. Het restaurant serveert vooral producten van het eigen bedrijf en van gezinslandbouwers in de buurt. In de namiddag bieden ze de typische ‘café colonial‘ aan (5). Cliënteel verzekerd! 

Aan het einde van de Rota (tour) ligt de ‘Quinto Rancho‘ (6), een bedrijf dat zich toelegt op plattelandstoerisme. Tussen deze twee bedrijven in ligt een boerderij waar men cachaça distilleert en een andere waar saucissen gemaakt worden. Bij de één kan je uiteraard cachaça degusteren en kopen; bij de ander kan je kennismaken met één van de vele ‘agroindústrias familiares’ in Zuid-Brazilië. Ari en zijn vrouw bouwden ook een heus museum uit over de komst van hun voorouders in deze streek.

Quinto Rancho of achterwaarts vooruitgaan

Interessant om zien is hoe de familie Cassol met de ‘Quinto Rancho’ zijn vernieuwende weg ging. Zij waren indertijd de eersten in de streek om een tractor in huis te halen en om overvloedig pesticiden te sproeien. In 1978 legden ze zich in de handen van een integrator en fokten varkens, in dienst van één van de machtige veevoeder-vleesbedrijven. Het lot dat vele collega’s, die nog niet failliet gingen, delen: varkens, kippen of kalkoenen in dienst van de multinationals Aurora, Sadia of Perdigão.

Vanaf 1995 keerde de familie terug naar de wijsheden van het verleden. Ze bekeerden zich tot een meer ecologische landbouw. Vanaf 1997 werd alle gif op de boerderij gemeden. Een ‘achterwaarts vooruitgaan’: échte duurzame ontwikkeling, gestoeld op de ervaringen van de voorouders en op de inzichten van de huidige tijd.

Ze beschikken over 60 hectare, maar slechts 10 hectare kan met een machine bewerkt worden. De rest zijn heuvels en bos. Gaandeweg kwamen er jongeren van een naburig college kamperen en begon het hen te dagen dat een combinatie van agro-ecologische landbouw en onthaal van toeristen en bezoekers tot de mogelijkheden behoort.

Stap voor stap bouwden ze het samen op tot de prachtige site die het nu is: Quinto de Rancho met een capaciteit van 43 mensen voor overnachtingen in appartementen en hutten. ‘s Zondags komen er gemiddeld 80 mensen eten. De verdere uitbouw van het nabijgelegen natuurpark zal deze tendens zeker nog versterken.

Volksverbonden, duurzame landbouw is mogelijk. Bossen, heuvels, bronnen en beken leren ons de weg terug, wég van veneno. Weg van venijn. Weg uit de slavernij in dienst van de exportlandbouw en van het (internationale) grootkapitaal.

Luc Vankrunkelsven

Luc Vankrunkelsven is medewerker bij Wervel vzw (Werkgroep voor een rechtvaardige en verantwoorde landbouw) en publiceerde zonet een nieuw boek ‘Legal! Optimisme-realiteit-hoop’ (ISBN 9-789081-486828), gebaseerd op zijn reizen en contacten in Brazilië, over de gevaren en uitdagingen van het heersende socio-economisch ontwikkelingsmodel dat steunt op agrobusiness.

(Marcelino Ramos, 29 april 2012)

(1) Zie ‘Neoquímica, compromisso com a vida’, over ‘Synthetische biologie en nanotechnologie’ in ‘Legal! Optimisme–realiteit–hoop’, Wervel, 2012.

(2) In het Braziliaanse federale parlement zijn er diverse ‘frentes‘ (fronten). De ‘Frente Parlamentar da Agropecuária‘ telt zo een 268 leden op de 594 federale afgevaardigden (513 federale parlementariërs en 81 senatoren).

(3) http://www.avaaz.org/en/veto_dilma_global/?tta

(4) www.fetrafsul.org.br

(5) ‘Colonial’ heeft momenteel in Brazilië een heel andere klank dan in Europa. Zie het duidende artikel ‘Café colonial‘ in: ‘Dageraad over de akkers. Soja ànders’, Wervel, 2007.

(6) Voor info over de ‘Rota da Agricultura Familiar’ en ‘Quinto Rancho’: www.quintorancho.com.br