Het blijft mij bezighouden, dat onderscheid tussen ‘links’ en ‘rechts’ in politieke zin. Eerder had ik het er al over dat in de doorsnee media zo makkelijk links en progressief worden gelijkgesteld, net zoals rechts en conservatief blijkbaar onderling verwisselbaar zijn. Gemakzucht, verwardheid en/of luiheid in het denken, vermoedde ik in 2017 (progressief – conservatief). Later probeerde ik in rinks en lechts aan te geven wat het probleem was met de benadering van cultuursocioloog Andreas Reckwitz. Die stelde voor politiek-maatschappelijke tegenstellingen te begrijpen vanuit politieke denkkaders (paradigmata) als regulering of dynamisering.
Na de Franse presidentsverkiezingen van april dit jaar hebben de politicologen van Cluster 17 een analyse gemaakt van het electoraat op basis van wat zij systèmes d’opinion noemen. De termen ‘links’ en ‘rechts’ geven zij niet op; blijkbaar zijn die toch nog nodig om de positie van partijen te duiden in het politieke landschap. De opiniesystemen die zij voorstellen komen voort uit de theoretische overtuigingen die burgers hebben inzake de meest voorkomende maatschappelijke scheidslijnen, en die zo het duidelijkst hun politieke overtuigingen vormgeven. Die systemen zijn bovendien vrij stabiel; een kiezer verandert niet licht in de loop van een verkiezingscampagne haar of zijn opvattingen over zaken als gender, maatschappelijke ongelijkheid of ecologie.
De drie scheidslijnen of zelfs politieke kloven (clivages) die de mensen van Cluster 17 onderscheiden hebben op de eerste plaats te maken met zaken rond cultuur en identiteit. Mensen positioneren zich door hun standpunten over kwesties als migratie, de plaats van de islam, en in mindere mate algemeen maatschappelijke en ecologische problemen, op een lijn die loopt van multiculturalisme naar ‘identitarisme’. Een tweede scheidslijn behelst de verhouding tot ‘het systeem’: wil men een radicale verandering of een maatschappelijke status quo, vaak uitgedrukt in een keuze voor of tegen ‘het volk’ of ‘de elite’. De derde kloof verdeelt op economische gronden: wil je meer sociaal beleid en een herverdeling van de rijkdom, of integendeel absolute vrijheid voor ‘de markt’ en een einde aan ‘het profitariaat’?
Op basis van een combinatie van die drie kloven en de veelheid aan mogelijke combinaties van standpunten onderscheiden de politicologen uiteindelijk zestien clusters van kiezers, evident duidelijk gerelateerd aan de specifieke Franse situatie op het moment van de presidentsverkiezingen. Maar die clusters zijn wel redelijk herkenbaar, van multiculturalisten tot identitairen, met daartussenin categorieën als eurosceptici, liberalen, conservatieven, apolitieken, centristen, sociaaldemocraten, progressieven of révoltés. Voor meer uitleg, grafieken en diagrammen: zie https://cluster17.com. Dar staat het allemaal helder en overzichtelijk uitgelegd.
Waar het de mensen van Cluster 17 om te doen was, is kijken hoe de drie belangrijkste presidentskandidaten (Macron, Le Pen, Mélenchon) drie blokken vertegenwoordigden, heel klassiek genoemd centristisch, extreemrechts en links. (Gek genoeg lijkt er vrijwel nergens een ‘groen’ blok te bestaan, terwijl de bekommernis om ecologische ontwikkelingen toch ook voor een serieuze maatschappelijke kloof zorgt, die niet te reduceren is tot een keuze voor links, rechts of centrum. Of is ‘groen’ sowieso veel te pluriform en diffuus en onduidelijk, zodat iedereen en niemand zich er in kan vinden?)
In Frankrijk blijkt dat in de eerste ronde van de verkiezingen een aantal presidentskandidaten uit vrijwel alle clusters stemmen wonnen (Le Pen dan wel niet bij multiculturalisten, maar Mélenchon wel bij bijvoorbeeld sociaaldemocraten, apolitiques, conservatieven en zelfs wat identitairen). De mate waarin opiniesystemen terug te vinden of te herkennen zijn in verschillende blokken wordt misschien nog relevanter bij de komende parlementsverkiezingen. Die vinden in twee ronden plaats op 12 en 19 juni. Opmerkelijk daarbij is dat voor het eerst in misschien wel 25 jaar er een breed ‘links’ blok gevormd is rond Jean-Luc Mélenchon: NUPES (Nouvelle Union Populaire écologique et sociale). Daarin hebben zich bestaande partijen verenigd als La France insoumise, de Parti Communiste Français, Europe Ecologie les Verts en de Parti Socialiste). Zij besloten in meer dan vijfhonderd (van de 577) kieskringen geen eigen kandidaten tegen elkaar op te stellen, maar belangrijker: zij hebben een overeenkomst bereikt over zo’n 650 gedeelde politieke standpunten. Dat is niet niks. Er is niet zomaar een beginselverklaring met een tiental vage principes opgesteld; er is op dit ogenblik overeenstemming over 650 concrete punten. Verder is afgesproken dat over een dertigtal thema’s, die voor een of meer van de partijen belangrijk zijn, maar waarover vandaag geen consensus is, binnenkort landelijk debat zal worden gevoerd.
In die zin worden de komende parlementsverkiezingen een dubbele test voor het model van Cluster 17. Want de manier waarop een pluriformiteit van opiniesystemen zich moet terugvinden en herkennen binnen landelijke blokken als links, rechts en centrum, speelt nu ook nog eens intern binnen het linkse blok van NUPES. Op de twee niveaus is het immers niet evident dat kiezers die een groot aantal onderscheiden opiniesystemen vormen zich herkennen in politici of partijen die zich profileren als links, of extreemrechts, of ecolo of communist. Je kan een voorstander van een verenigd Europa zijn, en toch op andere gronden moeten stemmen voor een eurosceptische partij of kandidaat; je kan in veel opzichten liberaal zijn, en toch voorstander van een herverdeling van maatschappelijke rijkdom. Of om het even heel triviaal naar de Brusselse context te brengen: je kan er voorstander van zijn dat moslima’s zich mogen kleden hoe zij zelf willen, en tegelijk tegenstander zijn van onverdoofd ritueel slachten.
Ik wil maar zeggen: multiculturalisme, dierenwelzijn, herverdeling van maatschappelijke rijkdom, voor een sterk Europa en tegen het ‘groene’ fetisjisme rond windturbines en elektrische voertuigen: je kan het misschien allemaal samenbrengen in een système d’opinions, maar kan je dat hele systeem ook terugvinden in een links of rechts blok?
“Franse kernenergie? Ongelooflijk dat hun leugencam... 
