Op dinsdag 16 mei 2023 volgde ik een volgende boekvoorstelling in de reeks. Over “Het Rooms-katholieke geloof. Een ongelofelijke godsdienst”. In de kerk van Keizersberg te Leuven benadrukt filosoof Herman De Dijn zoals verwacht hoe belangrijk rituelen zijn en blijven. Omdat de mens in werkelijkheid niet “leeft in een wetenschappelijke wereld”. Ondanks AI en drones en de medische kennis blijft een geboorte voor de mensen een wonder. “Een ritueel is een manier om dat wonder als wonder te benaderen.” De Dijn benadrukt terecht hoe belangrijk Betekenis is, en mensen voor ons zijn. Voor mij is zijn aankleding van dat sociale, en zoals later zal blijken, ook van het godsdienstige, toch erg, erg mager.

De oude denker heeft volgens eigen zeggen letterlijk al genoeg aan de kerkgang op zondag, te voet op de kasseien vanaf de parking, van het zitten wachten waarbij vaak niets gebeurt, en aan het knikje naar passanten en “tegen de mensen die je kent, zeg het dan een klein beetje meer dan een knikje.” Wat een mager beestje! “Het rooms-katholicisme, een ongelofelijke godsdienst” ga ik zeker niet kopen.

Voor de auteur is het centrale van dit geloof gewoon de eredienst meedoen. En dan nog met een centrale plaats voor het gezag en stil en braaf meedoen van de liturgische rituelen. Dat gaat alleen in gemeenschap, geeft hij toe, maar de invulling van dit diepmenselijke begrip, van deze praktijk, blijft dus zeer, zeer oppervlakkig. Dan heb ik al heel wat meer sympathie voor de Church of England. In Groot-Brittannië, of in het UK als je wil, heb ik een aantal kerkdiensten meegemaakt, evenals in Brussel en Leuven in deze Kerk. In die traditie maakt men er tenminste een echte samenkomst van. Waarbij na de liturgie samen gegeten en gedronken wordt, en parochieleden tot ontmoeting, tot gesprek komen.

De Dijn zegt nog eens dat zijn lievelingsfilosoof Wittgenstein is, ook al een erg vormelingen denker. Als volleerd demagoog geeft de man geregeld opmerkingen uit de hoogte mee aan zijn publiek. “Ge kunt dat niet weten!” “Ik moet gaan stoppen, want dit valt niet uit te leggen.” Retorisch herhaalt de filosoof een paar keer dat hij geen theoloog is, maar hij spreekt alsof er een orakel aan het woord is. Een stem met vele grote zekerheden en weinig of geen twijfels…

Deze magere gelovige is met zijn niet zo moeilijke boodschap wellicht een niet onverdienstelijke kleine correctie op nóg oppervlakkiger “gelovigen” die enkel geloven in “iets”. “Er zal wel iéts zijn!”, de ietsisten.

Mystiek
Voor de als conservatief bekend staande filosoof blijkt mystiek merkwaardig genoeg niet de diepe, straffe, inspirerende ervaring die mystici persoonlijk hebben. Ervaringen die ik zelf mocht meemaken en heb beschreven in mijn essays in De Kovel drie jaar na elkaar, een paar jaar terug. (De Kovel (een andere naam voor het habijt) is een tijdschrift voor monastiek voor Vlaanderen en Nederland) dat elk kwartaal verschijnt.) Voor De Dijn is mystiek vreemd genoeg ook iets dat de mens alleen in groep beleven kan. (Jesaja, Jezus, de profeet van de walvis, Hadewijch en anderen draaien zich om in hun graf). En wat dan? Iets heel banaals. “Zitten en wachten bij de liturgie.”

Voor De Dijn is er elk jaar in de paasmis een extatische moment. Wanneer hij het kyrié en de grote passiegezangen hoort. Wie hem een beetje kent weet dat dit voor hem al vele jaren zo gaat. Het lijkt mij echter een zeer persoonlijk soort ervaring, en het is niet intellectueel eerlijk daar een boek op te bouwen over wat het geloof is, en de lezer voorspiegelt dat hij of zij dit moment van mystiek en inspiratie ook zal beleven als hij naar De Dijn luistert en zijn boeken leest.

Na enkele kritische geluiden uit de zaal raakt de oude man wat meer op dreef. Hij legt uit waarom hij het nodig acht het ritueel aan te prijzen. “Het pogende “aggiornamento” van Vaticanum II (wereldconcilie in 1962-63) kwam inhoudelijk eigenlijk veel te laat. Het episcopaat trachtte de Kerk bij de tijd te brengen. En zij dachten dat dit moest gaan over solidariteit met de arbeiders en zo. Maar buiten was dit al voorbijgestreefde materie was de golf van bevrijding en poëzie van de jaren zestig bezig! Van aandacht voor de persoon. Verzet tegen Vietnam”. (En Vrije liefde.)

“In dit klimaat bleef bij de gewone gelovigen vooral hangen wat het label had gekregen in Rome: deze oude vormen zijn niet meer zo belangrijk. Zoals de biecht. Zoals bepaalde uiterlijkheden. En rituelen dus.” Ik deel deze kritiek op het concilie. Als historicus kan ik niet anders. De kerk is al eeuwen achterop bij de seculiere dynamieken van de samenlevingen.

De Dijn zegt in antwoord op een vraag over de synode beweging, na de verontschuldiging dat hij er niet veel over weet, dat die fundamenteel op verkeerd spoor zit. “We hebben geen communicatie nodig!”.  “Kijk naar Sint-Franciscus: hij was succesvol en dat komt hierom: hij stelde daden. Actie met symbolische waarde zoals een kerk repareren, ik denk zelfs twee kerken”. Niets over de grote passie voor de hele natuur, van de sterren tot de dieren.

Interventie van ondergetekende

Nadat ik voor de microfoon mijn visie, getuigenis en kritieken heb uitgesproken, reageert Herman De Dijn bondig:.”Wij zijn het fundamenteel eens, denk ik, alleen niet wat enkele details betreft.” Daar kan ik niet mee instemmen.

Ik had het bovenstaande aan kritieken en suggesties samengevat en mijn inzet als palliatief medewerker, bij Tele-Onthaal en de essays in De Kovel vermeld. Die PRAXIS lijkt mij heel belangrijk. Daar gaat De Dijn gewoon niet over. Christendom zonder de werken, stel je voor!

Mijn uiteenzetting eindigde ik met deze woorden:
“Ik ben boos op de bisschoppen en Rome. Zij falen in het aanbieden op religieus gebied wat de mensen nodig hebben. Ook daarom krijgen extreemrechtse partijen veel stemmen. Ik vrees dat wij een nieuwe oorlog krijgen.”

De Dijn vindt even later dat de schuld leggen bij de bisschoppen en Rome “onzinnig” is. (Hij blijkt andermaal een oude, zeer gezagsgetrouw man, weinig open voor het levende debat en het vaak passioneel aanvoelen van waarden van tijdgenoten; dit bleek ook al in het debat over dierenrechten dat hij o.a. met Michel Vandenbosch van Gaia mocht voeren in De Standaard).

Hij merkt op dat het zeer moeilijk is los van je TIJD te denken. Waarvoor dank, dat is wat ik bondig heb gedaan.
Hij blijft overtuigd dat Verlossing nodig is en essentieel voor geloof.
Hij wijst erop dat in Rusland waar de kerk en de liturgie minder op verstaan is gericht en meer op prachtige rituelen, er veel gelovigen zijn, ook bij de jongeren.

De Markt als scheeftrekker en leegmaker
Wel ben ik het eens met enkele fundamenten van zijn kleine visie. Zoals dat concepten en principes als Heil, Heiligheid, Nederigheid, Schuld en schaamte belangrijk blijven. Ook in deze tijd, ook voor de mens van nu. En de analyse dat de Markt al die dingen en het religieuze geestesleven heeft gekaapt. De persoon, het ik, is bijna van goddelijk niveau geworden. Nederigheid, dankbaarheid, wachten, bidden, verlangen naar een Verlosser… daar is geen plaats voor. Het nut en het gewin zijn gaan primeren, tot in de religieuze sfeer. De Dijn: “Zelfs het denken aan de universiteiten heeft het economisme besmet. Er wordt niet meer gedacht om het denken. Er wordt intellectueel gewerkt om winst mogelijk te maken en voor het persoonlijke gewin”…

Na afloop van de debatten merkt Johan van der Vloet op dat de openheid van debat belangrijk is en dat die op dit evenement is gerealiseerd. Hij stelt in gesprek: interventies maken, een bevlogen toespraak houden, u kunt dat! Tijdens de receptie spreekt een van de aanwezigen mij aan en reageert: “Proficiat, u hebt Eerlijk gesproken ” . (Eerlijk en dapper waarheid spreken dragen we inderdaad hoog in het vaandel) Een 76 jarige theoloog actief in de pastoraal, Paul Robberechts, bevestigt dat hij blij is met mijn interventie. Het betoog van de schrijver vindt hij een amalgaam. Mijn oude kennis Lionel Mestdagh, priester, reiziger en gewezen leraar, zegt dat hij met bewondering naar mijn toespraak heeft geluisterd en ze to the point vond. Ook komt er waardering van de befaamde Salesiaan en leidende figuur in de Missies, Michel Coppin. Als medewerker van de uitgeverij spraken we met Toon Osaer, hoofdredacteur van Tertio, Johan Van der Vloet was presentator. De kerk van de abdij van Keizersberg was vol, er waren een tweehonderd dertigtal mensen.

(Eigen foto met copyright)